KAAN Architecten transformeert historische fabriek in Brazilië tot cultureel centrum
Vandaag, 11:44
In de Braziliaanse stad Itu heeft KAAN Architecten een historisch fabrieksterrein getransformeerd tot een cultureel centrum. Centraal in het masterplan staan behoud van wat er is en alleen waar nodig toevoegingen realiseren, evenals ‘omarmen van verval’. Veertig procent van het complex is onaangeroerd gevleven.
De voormalige São Pedro-spijkerbroekenfabriek, opgericht in 1911, speelde een belangrijke rol bij de industriële bloei van Itu begin twintigste eeuw. De fabriek, ontworpen door de Frans-Braziliaanse architect Louis Marins Amirat, toont vroege Europese invloeden in de Braziliaanse architectuur, met innovatieve baksteenmetselwerken en monumentale gevels.
In de jaren negentig sloot de fabriek, waarna het terrein in 2003 op de erfgoedlijst van Condephaat (dat verantwoordelijk is voor het beschermen en opwaarderen van cultureel erfgoed in de staat São Paulo) werd gezet. Negen jaar later kocht de Braziliaanse kunstenaar, ondernemer en verzamelaar Marcos Amaro het complex, dat hij transformeerde tot de Fábrica de Arte Marcos Amaro (FAMA).
Het FAMA-project is een langetermijninitiatief, gericht op het creëren van dynamische ruimte voor de kunstgemeenschap. De focus lag gedurende meer dan zes jaar van nauwgezette planning en uitvoering op revitalisatie van het historische terrein met aandacht voor flexibiliteit, artistieke uitwisseling en samenwerking. Het terrein veranderde op die manier gaandeweg van opslagplaats in een levendig cultureel centrum.
Ruïnes
Hoewel een aanzienlijk deel van het complex is gerestaureerd, bleef veertig procent onaangeroerd. Deze ruïnes, nog steeds prachtig in hun imperfectie, leggen in de woorden van KAAN Architecten nadruk op het omarmen van het verleden tijdens het bouwen aan de toekomst. In de eerste fase is een formeel kader ontwikkeld om de belangrijkste projectfasen vast te leggen, met specificaties van de uit te voeren werkzaamheden, inclusief de visie voor restauratie, brandveiligheid, toegankelijkheid en landschappelijke inpassing. In samenwerking met lokale restauratiearchitecten en de omliggende gemeenschap zijn strategieën voor de bijbehorende ingrepen ontwikkeld.
Aanpasbaarheid staat centraal in het concept, zowel ruimtelijk als in de flexibele rol van de kunstenaars. Een bepalend aspect is de bewuste omarming van fysiek en emotioneel verval. In plaats van de sporen van de tijd uit te wissen, zijn historische structuur lagen in verschillende staten van behoud gerespecteerd, aldus KAAN Architecten.
De transformatie omvat onder meer ruimte voor kunstenaars in residentie, waarin kunstenaars nieuw werk creëren of tentoonstellingen voorbereiden, met een rotatiemodel dat een voortdurende creatieve uitwisseling tussen de gebruikers moet waarborgen. Alleen daar waar nodig zijn nieuwe materialen toegepast, zonder een volledige reconstructie van het bestaande.
Drie hoofdstrategieën
Standaard architecturale benaderingen zijn opzijgezet ten gunste van op maat gemaakte strategieën die reageren op de specifieke toestand van elk gebouw, meldt KAAN Architecten. Dit resulteerde in drie hoofdstrategieën voor behoud en hergebruik. De eerste is ‘inbrengen van een binnenvolume’: een nieuwe functionele structuur is binnen het bestaande volume geplaatst, als een element binnen een element. Hierdoor bleven de buitenwanden intact, terwijl het interieur is heringericht met een nieuwe structurele logica.
Volgens de strategie ‘behoud van de schil met kernintegratie’ zijn de buiten- én binnenwanden hersteld en is een nieuwe kern toegevoegd om faciliteiten te huisvesten. Zo bleef het karakter van het gebouw behouden en voldoet het aan de hedendaagse gebruikseisen. Bij de strategie ‘structurele invulling’ zijn nieuwe elementen toegevoegd die de bestaande schil ondersteunen. Deze elementen sluiten aan op de geometrie en topografie van het gebouw en bieden waar nodig versterking, meldt KAAN Architecten.
“FAMA is een uitstekend voorbeeld van hoe een uitzonderlijke opdrachtgever zoals Marcos Amaro met een oprechte visie het verschil kan maken en een architectonisch concept kan garanderen waarbij de focus verschuift van esthetisch fineer naar een diepere kwaliteit die bepaalt hoe een ruimte functioneert, veroudert en standhoudt”, zegt Renata Gilio van KAAN Architecten.
“De langetermijnfasering van het project, dat sterk afhankelijk is van beperkte financiering, is omarmd als onderdeel van het concept, in een proces zonder duidelijk begin of einde. Het proces zelf verrijkt de voortdurend veranderende ruimten, en de zichtbaarheid van diverse stadia van behoud draagt bij aan de inherente schoonheid en inspirerende omgeving.”