Kirsten Hannema

Alcoholist, pater, architect

19 mei 2020, 9:07

Sinds kort besef ik dat ik alcoholist ben – net als jij. We vertellen onszelf dat we verzetjes verdienen, en dat we morgen stoppen. Zo construeren we een verhaal om onszelf in de spiegel te kunnen blijven kijken.

De drankverslaafde gebruikt Rijksbouwmeester Floris Alkemade als metafoor voor de niet duurzaam levende mens, in zijn pas verschenen boek De Toekomst van Nederland – de kunst van richting te veranderen. Het boek gaat over grote maatschappelijke kwesties – de klimaatcrisis voorop – en hoe we deze kunnen tackelen.

Tijdens zijn studententijd huurde Alkemade een kamer bij een alcoholist die elk weekend bij hem inbrak om bier en geld te stelen, waarna hij zijn gedrag goed praatte. Hij zou het geld terugbetalen, had met 99% zekerheid een lening weten af te sluiten, valt te lezen op een briefje – als illustratie in het boek opgenomen.

De alcoholist is de ontwerper met de maatschappelijke agenda die zwicht voor de opdracht om een distributiecentrum in een weiland te bouwen. ‘Met die opdracht op zak kan ik weer een jaar aan duurzame projecten werken’, verexcuseert hij zichzelf. De alcoholist is de regering die stikstofregels oprekt in plaats van om te schakelen naar duurzame landbouw; dat moet het volgende kabinet maar doen.

Op andere momenten gedragen we ons als de paters van het internaat waar Alkemade zijn middelbareschooltijd doorbracht. Ons geloof volgend – of dat nu een kerk is of zelfvoorzienend leven als veganist in een tiny house – nemen we afstand van de wereld daarbuiten. We doen niet meer mee met de rest.

Tot slot, schrijft Alkemade, zijn we allemaal een beetje als Rem Koolhaas, de architect bij wie hij afstudeerde en achttien jaar werkte. Een man die, net als de alcoholist en de paters, een uitgesproken verhaal had over hoe de wereld in elkaar zit, maar ook het vermogen om dingen te verbeteren.

Drie keer raden welk personage als beste uit het boek komt.

In eerste instantie kwam het me irritant voor: de Rijksbouwmeester die de architect tot held van zijn essay maakt. Maar Alkemade is de eerste om toe te geven dat ook in hem een alcoholist huist. Hij plaatst ontwerpers niet op een voetstuk. De kunst van richting te veranderen gaat over het dénken van de architect: de wereld zien zoals hij is, wat werkt en waar het mank loopt, in al zijn complexiteit. Vanuit het besef dat je daarin kunt ingrijpen.

Hoe? De Rijksbouwmeester heeft vandaag de dag geen mandaat; het debacle rond de renovatie van het Binnenhof maakte pijnlijk duidelijk dat hij ‘slechts’ een adviseur is. Maar met prijsvragen, lezingen en de toekomstvisie Panorama Nederland heeft Alkemade ons de afgelopen vijf jaar wel meegevoerd in een inspirerend verhaal over hoe Nederland er uit zou kunnen zien. De woonwijken verduurzaamd, de steden vergroend, het landschap gespaard. Een tikje utopisch, maar uiteindelijk resulteert de visie ook in concrete projecten, bijvoorbeeld via de vorig jaar gelanceerde prijsvraag Panorama Lokaal, voor de vernieuwing van vijf naoorlogse wijken, verspreid over het land.

De Duitse architect Hans Hollein schreef in zijn manifest Alles Ist Architektur (1968) dat ‘architecten moeten stoppen met denken in gebouwen’. Met andere middelen – een tekst, een digitale ruimte, een tijdelijke transformatie – kun je soms meer bereiken. Daarop voortbouwend stelt Alkemade dat iedereen architect is, zijn verantwoordelijkheid moet nemen, en zaken aanpakken in zijn omgeving. Kleine stappen kunnen het begin zijn van een grote beweging.

Alkemade heeft het vak opnieuw relevant gemaakt, door het ontwerpen te verbinden aan maatschappelijke opgaven en andere disciplines daarbij te betrekken, met een aanstekelijk optimisme. Zijn essay is een mooi afscheidscadeau en voor mijn innerlijke alcoholist een goed excuus om te proosten. Op een waardige opvolger.

Kirsten Hannema is architectuurcriticus en schrijft voor diverse media waaronder De Volkskrant. Ze is hoofdredacteur van het Jaarboek ‘Architectuur in Nederland’ en was gasthoofdredacteur van de uitgave van architectuurtijdschrift A+U (jan. 2020) over de Nederlandse architectuur in het afgelopen decennium.

Trefwoorden

floris alkemade kirsten hannema rijksbouwmeester column

1	Stichting Fietsklim en ZUS onthullen ontwerp voor kunstmatige beklimming woensdag, 01 februari
2	Ontwerpers herontwikkeling GGD-cluster Baankwartier Rotterdam bekend maandag, 06 februari
3	Bouw woontoren Elements in Amstelkwartier van start vrijdag, 03 februari
4	Plagiaat dinsdag, 07 februari
5	Vijftien woningen losjes geplaatst in parkachtige omgeving dinsdag, 07 februari

Gerelateerde nieuwsberichten

Architectuurgeweld

Erfgoedlogica

Wildgroei

Maar nooit zoals je denkt

Meer liefde

2022 in tien columns door Kirsten Hannema

Gentrificatie-compensatie

Pakkans

Een biënnale zonder publiek

Een duurzame architectuur kent een winst- én verliesrekening

Uitzichtloos

Première documentaire De Rijksbouwmeester tijdens TIAFF 2020

Druk op het dak

Floris Alkemade blijft tot 1 september 2021 Rijksbouwmeester

Video: afsluitende talkshow Panorama4daagse

Ongemak

Francesco Veenstra benoemd tot nieuwe Rijksbouwmeester

Floris Alkemade eerste gast in nieuw seizoen Zomergasten

Terugkijken: Rijksbouwmeester Floris Alkemade in Zomergasten

Afscheid van ex-Rijksbouwmeester Floris Alkemade in online talkshow

Video: afscheid Floris Alkemade als Rijksbouwmeester

Ronchamps op de Zuidas

Disneyficatie: scheldwoord of geuzennaam?

Makkelijker kunnen we het niet maken

Valse nostalgie

2021 in tien columns door Kirsten Hannema

Over hoe en wat

Een les in nederigheid

Ontsnappingsruimte

Floris Alkemade krijgt Rotterdam-Maaskantprijs 2022

De moraal van het inclusieve verhaal

Floris Alkemade ontvangt Grote Maaskantprijs in stadhuis Rotterdam

Andere nieuwsberichten

Platform voor architectuur & feminisme van start gegaan

3 uur geleden

PAF is gericht op het bouwen van een gemeenschap waarin vrouwen hun ervaringen over de architectuurpraktijk in Vlaanderen kunnen delen en de achterliggende structuren onderzoeken.

RoosRos realiseert markant kerkgebouw in Gorinchem-Oost

Vandaag, 10:17

In Gorinchem is onlangs het opvallende kerkgebouw Oosterlicht opgeleverd. Het project is door RoosRos Architecten in nauwe samenwerking met Burgland Bouw gerealiseerd.

Sociale woningbouwproject moet doorstroming in Eindhovense buurt helpen

Gisteren, 17:27

In de Eindhovense buurt de Bennekel realiseert woningcorporatie Woonbedrijf 36 sociale huurappartementen naar ontwerp van FAAM architects. De woningen zijn deels gericht op buurtbewoners die met doorverhuizen een gezinswoning vrijmaken.

Boek: vraagspecificaties voor bouwprojecten

Gisteren, 15:50

Volgens Juriaan van Meel en Kjersti Bjørkeng Størdal is er voor het opstellen van een vraagspecificatie of programma van eisen relatief weinig aandacht. Met het boek ‘Construction briefing: a practical guide’ hopen ze daarin verandering te brengen.