Violette Schönberger

Gelaagd geluid

22 maart 2022, 9:00

Het is een geliefde oefening met architectuurstudenten: doe een blinddoek om en loop aan de hand van een collega een rondje door de stad. Isoleer de zintuigen en concentreer je waarneming louter op geluid. Er gaat een wereld aan nuances open. Voor de geblinddoekte is die oefening niet alleen een kennismaking met de ongemakken van slechtziendheid, de vele onhandig geplaatste opstapjes en paaltjes in de openbare ruimte, maar ook een manier om zich bewust te worden van de rijkdom aan geluiden in de stad. Met gesloten ogen klinkt er zoveel meer.

Horen en luisteren zijn twee verschillende dingen. We horen de stad de hele dag, maar we luisteren er zelden naar. Dat is maar goed ook, want je zou niet weten waar je moet beginnen. De klanken van de stad hebben veel verschillende lagen: het ambient gebrom van motoren en machines, de betonboor van de verbouwing bij de buren of de continue aanwezigheid van popmuziek in een winkelstraat. Al die auditieve informatie wordt gefilterd door onze hersenen en weggestopt in de categorie ‘onbelangrijk omgevingsgeluid’. We luisteren immers alleen naar wat we willen: de stem van degene met wie we praten, de bel als de school begint, het oprukkende motorgeronk dat je vertelt om even te wachten voor het zebrapad.

Maar het zijn juist de alledaagse klanken van de stad, al die schijnbaar onbelangrijke omgevingsgeluiden, die grote invloed hebben op de kwaliteit van de leefomgeving. Sterker nog, ze zijn letterlijk van levensbelang. Uit steeds meer onderzoek blijkt dat blootstelling aan veel harde geluiden kan leiden tot gezondheidsproblemen zoals stress, hartfalen of vervroegde dementie. Je zou daarom denken dat geluid, net als luchtkwaliteit of bodemvervuiling, een belangrijke rol speelt bij de totstandkoming van een ruimtelijk ontwerp. Maar dat is niet het geval.

Hoe ontwerp je eigenlijk met geluid? Voor gecontroleerde binnenwerelden, zoals concertzalen of theaters, bestaat er veel kennis over het werken met akoestiek. Maar open ruimtes in de stad met al hun verschillende en gelaagde klanken worden zelden benaderd vanuit het perspectief van de luisteraar. Geluid wordt vooral beschouwd als gevolg van een ontwerpbeslissing, niet als sturend ontwerpingrediënt. Het is ook lastig: andere omgevingsfactoren laten zich eenduidiger beteugelen. Aan een bezonningsstudie kun je zien welke kant van de straat zich het beste leent voor een brede stoep, een windhinderkaart maakt duidelijk waar je wel of geen terras plaatst. Maar een geluidskaart markeert doorgaans louter welke plekken boven de 50dB ongeschikt zijn voor bebouwing. Het rijke spectrum van overige klanken verschijnt daar niet op.

Recentelijk zien we daarin enige verschuiving in. Veel steden maken kaarten die de publieke ruimte indelen in zones van rust en reuring. Ook brengen genuanceerdere diagrammen in kaart hoe verschillende brongeluiden weerkaatsen in de stedelijke ruimtes. Met die informatie kunnen ontwerpers aan de slag: via de zogeheten soundscape-benadering wordt in sommige steden doelbewust ontworpen vanuit de akoestische kwaliteit van de stad. In het Engelse Sheffield bijvoorbeeld werd geluidsmuur The Cutting Edge aangelegd als een aantrekkelijke waterval op een plein langs een drukke weg. Het tegengaan van ongewenste herrie werd gecombineerd met de gewenste klanken van vallend water. Een interessant alternatief voor ondertunneling en een oplossing die ook op veel plekken in Nederland het overwegen waard is.

Drukte en lawaai behoren zonder twijfel tot de meest wezenlijke kenmerken van een stad. Maar het ontwerpen met stadsgeluiden staat nog maar in de kinderschoenen. Zal soundscaping een steeds grotere rol gaan spelen in de toekomst? In verdichtende binnensteden zou het ontwerpen van een gebalanceerde klankwereld wel eens essentieel kunnen zijn voor de toekomstige verblijfskwaliteit.

Dan klinkt plots een kwetterend vogeltje boven alle straatgeluiden uit. Laat dat zich ook ontwerpen?

Violette Schönberger werkt als stedenbouwkundige voor de gemeente Rotterdam en geeft les aan de KULeuven en de Rotterdamse Academie van Bouwkunst. Zij schrijft over architectuur en stedenbouw op www.fromscratch.work. In 2019 won ze de Geert Bekaertprijs voor Architectuurkritiek.

Trefwoorden

akoestiek column stedenbouw geluid soundscaping violette schönberger soundscape

1	‘Stoere dame op hoge hakken’ model voor gevel pand P.C. Hooftstraat woensdag, 17 april
2	Porseleinen Toren in ontwikkelgebied Nieuw Delft officieel geopend vrijdag, 19 april
3	Marc Koehler Architects presenteert ensemble van zes gebouwen in Buiksloterham donderdag, 18 april
4	Woontoren Nova in De Binckhorst rondt de transformatie Maanplein af woensdag, 17 april
5	Kunstmanifestaties tonen ongeziene kant van Brugge en de Belgische kust dinsdag, 16 april

Gerelateerde nieuwsberichten

2023 in tien columns door Violette Schönberger

28 december 2023

Gelaagd geluid

Trefwoorden

Best gelezen

Gerelateerde nieuwsberichten

Andere nieuwsberichten

MIX architectuur transformeert gedateerd kantoorpand tot groene woonomgeving

Octavia Hill biedt 124 sociale huurwoningen in het hart van Hyde Park Hoofddorp

Papieren koffiecupje gepresenteerd in 'krantenkiosk' door Studio Ossidiana

Orange en Felixx presenteren ontwerp voor woonbuurt op oud kloosterterrein

ASML wil grote vestiging op Brainport Industries Campus

Organisaties werken aan praktijktoets aangescherpte MPG-eisen

IMF-bestuurder dringt aan op verdere afbouw hypotheekrenteaftrek

DNB: verduurzaming woningen blijft achter, maar geld geen probleem

Amsterdam gaat meer woningen voor ouderen geschikt maken

FNV: minister moet ingrijpen na censuur door bestuur TU Delft