Violette Schönberger

Ode aan ons trapje

28 juni 2022, 9:00

Van ’t vroege voorjaar tot de late herfst, van de eerste ochtendzon in maart tot de laatste borreltjes in oktober zijn wij er te vinden: op het trapje voor de voordeur. Vijf treden in natuursteen, ze liggen er al meer dan honderd jaar en vormen het bindmiddel van de sociale contacten in de straat. Huis na huis zitten de buren op hun treden; houden de kinderen in de gaten, lezen de zaterdagochtendkrant of maken een praatje met elkaar. Of je er nou een plantje op zet, een spelletje speelt of een jointje rookt, het trapje is een ruimte die iedereen zich kan toe-eigenen. Ontmoetingsruimte tussen privé en openbaar. Lees de gemiddelde stedenbouwkundige ambities van een nieuwe wijk er maar op na: dit is wat je wilt. Ons trapje is de perfecte definitie van een tussenruimte.

Wie het woord tussenruimte gebruikt, begeeft zich direct in een lang en breed architectonisch discours. Van de politieke tussenruimte van Hannah Arendt en The Space Between van de Smithsons tot The Life Between Buildings van Jan Gehl of de zitranden van Herman Hertzberger. De ideeën komen in essentie neer op hetzelfde: de ruimte tussen het publieke en private domein moet uitnodigen tot ontmoetingen, want precies in die tussenruimte krijgt de samenleving vorm. Stel je namelijk eens voor: een wereld die alleen bestaat uit strikt privé en strikt openbaar. Daar is geen tussen, geen mogelijkheid tot ontmoeten. De Amerikaanse suburbs komen wellicht nog het dichtst in de buurt: niet eens een stoep om over te lopen.

Gewichtige theoretische discoursen komen in de praktijk soms neer op een paar vierkante meter zorgvuldig ingerichte ruimte. Vandaar ook deze ode aan ons trapje. Maar dit type tussenruimte is een precaire zaak. Wanneer ze net verkeerd is gedimensioneerd of gematerialiseerd, vervalt ze in een treurige, donkere plek waar men elkaar helemaal niet ontmoet maar juist zo snel mogelijk weg wil wezen. Wie kent er niet de voorbeelden van goedbedoelde trappen, galerijen, portieken en arcades waar na enkele jaren een hek voor wordt gezet omwille van veiligheid en beheer?

In onze straat is van hekken of afbakeningen geen sprake. Ligt dat aan de ruime maatvoering, het feit dat de portiektrap nét niet hoog genoeg is om uit te monden in een donker gat of aan de laatste trede die buiten de gevel steekt, waarmee de letterlijke overbrugging van privé naar openbaar gebied wordt gemaakt? Of ligt het simpelweg aan het gunstige tijdperk voor deze straat? Want ons zorgvuldig ontworpen trapje heeft ook slechtere tijden gekend. Enkele decennia geleden waren die gezellige treden nog een welkome schuilplaats voor drugsgebruik en criminaliteit. Ouders van toen dachten er niet over om hun kinderen op straat te laten spelen tussen de rondzwervende spuiten. Het kan dus verkeren met zo’n trapje.

Tegenwoordig zal ons trapje in geen enkel nieuwbouwproject worden gebouwd. De regels voor toegankelijkheid staan dat niet meer toe. Het maximale hoogteverschil tussen maaiveld en woningentree is sinds dit jaar vastgelegd op twee centimeter. Waar je eerder nog kon smokkelen met een gelijkvloerse achterdeur, moeten kinderwagens, rolstoelen en rollators nu vloeiend naar binnen kunnen rollen via alle toegangen. Daar is natuurlijk veel voor te zeggen. Iedereen moet immers in een woning kunnen wonen of op bezoek kunnen komen. Toegankelijkheid maakt inclusief. Maar in dit geval gaat er misschien toch wel iets verloren. De laatste souterrain – bel-etagewoning is definitief gebouwd.

Wat in de hoogte niet meer mag, kan nog wel in de breedte. Er zijn andere manieren om de tussenruimte tussen woning en straat vorm te geven. Een extra brede ‘Delftse stoep’, diepe buitenvensterbanken aan het kozijn of in de gevel geïntegreerde bankjes zijn ruimtelijke middelen waarmee ontmoetingen in de straat worden gestimuleerd. Maar het zijn geen trapjes. Misschien kan het Bouwbesluit nog eens heroverwogen worden, of kunnen er af en toe toch uitzonderingen worden gemaakt. Want een trapje biedt nét een ruimtelijk rijker perspectief dan een bankje op de grond. Buiten het huis, binnen de gevel, hoger dan de straat, verder dan de stoep. Zittend op de stenen en toch precies op ooghoogte met passanten. De ideale omstandigheid voor ontmoetingen in het tussen.

Violette Schönberger werkt als stedenbouwkundige voor de gemeente Rotterdam en geeft les aan de KULeuven en de Rotterdamse Academie van Bouwkunst. Zij schrijft over architectuur en stedenbouw op www.fromscratch.work. In 2019 won ze de Geert Bekaertprijs voor Architectuurkritiek.

Trefwoorden

trap trapjes violette schönberger tussenruimte woningbouw column

1	Brug door West 8 verbindt stadshart Den Helder met Willemsoord donderdag, 14 augustus
2	Architectenweb Sportzomer: Mark Hereijgers hervond zichzelf na jarenlang obsessief sporten maandag, 11 augustus
3	Architectenweb Sportzomer: roeien brengt Indira van ’t Klooster in contact met de omgeving woensdag, 13 augustus
4	Nieuwe Instituut verwerft archief Aldo en Hannie van Eyck dinsdag, 12 augustus
5	In beeld: Folly Art Norg 2025 vrijdag, 15 augustus

Gerelateerde nieuwsberichten

2023 in tien columns door Violette Schönberger

28 december 2023

25 april 2023

23 mei 2023

27 juni 2023

26 september 2023

24 oktober 2023

Berichten uit de bubble

28 november 2023

Toekomstdenken

22 december 2023

Grote plannen, met af en toe een grap

30 januari 2024

Achter de muur

27 februari 2024

Onverwachte ontmoetingen en veilige routines

26 maart 2024

Verloting van vijf exemplaren van Paradijs van Imperfectie

10 april 2024

Mid-rise Milaan

23 april 2024

Lang leve het leegstandsbeheer!

28 mei 2024

Engagement revisited

25 juni 2024

Aftiteling van architectuur

24 september 2024

22 oktober 2024

26 november 2024

19 december 2024

24 mei 2022

26 april 2022

22 maart 2022

22 februari 2022

25 januari 2022

De postkapitalistische stad

23 december 2021

Burgerraad ruimtelijke ordening

23 november 2021

26 oktober 2021

28 september 2021

22 juni 2021

25 mei 2021

28 april 2021

Bouwen voor de lang-heid

23 maart 2021

Het feest der ontregeling

23 februari 2021

Kosmische stedenbouw

26 januari 2021

Post-covid

27 september 2022

Van de olifant en de muis

25 oktober 2022

Acht miljard daken

22 november 2022

Grondrecht

20 december 2022

Het mogelijke of het juiste

31 januari 2023

Boodschappenlijstje

28 februari 2023

Fantastisch

28 maart 2023

2022 in tien columns door Violette Schönberger

30 december 2022

Toon alles

Andere nieuwsberichten

In beeld: Folly Art Norg 2025

Gisteren, 11:31

De Drentse folly-expositie bestaat dit keer uit twintig bouwwerken langs een route door het Norger esdorpenlandschap, plus een 21e extra folly die is neergezet in het informatiepunt aan de Dorpshuisstraat.

Brug door West 8 verbindt stadshart Den Helder met Willemsoord

14 augustus, 9:18

Eind juli is in Den Helder de door West 8 ontworpen Nieuwe Brug geopend. De brug voor fietsers en voetgangers vormt een belangrijke schakel in de verbinding tussen de stad en de voormalige scheepswerf Willemsoord.

Architectenweb Sportzomer: roeien brengt Indira van ’t Klooster in contact met de omgeving

13 augustus, 9:16

Architectenweb interviewt deze zomer architecten die naast hun werk fanatiek sporten of een bijzondere sport beoefenen. In de tiende aflevering spreken we met Indira van ’t Klooster, die naast haar werk als directeur van Arcam roeit.

Nieuwe Instituut verwerft archief Aldo en Hannie van Eyck

12 augustus, 9:22

Tot het materiaal dat is toegevoegd aan de Rijkscollectie voor Nederlandse Architectuur en Stedenbouw behoren 23 maquettes van werken als het Burgerweeshuis in Amsterdam, de Pastoor van Arskerk in Den Haag en het Sonsbeekpaviljoen in Arnhem.