Violette Schönberger

Achter de muur

27 februari, 9:00

De Britse holocaust-film The Zone of Interest is de laatste weken veelvuldig beschreven, besproken en bejubeld. Maar zelfs voor wie er al veel over heeft gelezen, komt het daadwerkelijk zien van de film binnen als een mokerslag. De sfeer blijft hangen, knagen en rotten in het hoofd: dagen-, weken- of bij sommigen zelfs maandenlang.

The Zone of Interest is gezet in het absolute nulpunt van moraliteit: de luxe villa van Nazi-commandant Rudolf Höss, direct grenzend aan de muren van concentratiekamp Auschwitz. Een ruimtelijk gegeven dat op zich al onbegrijpelijk is in zijn absurditeit – maar historisch correct. Om weinig reistijd te hebben naar de ‘werkdag’, woonden SS-officieren naast de kampen. Met hun gezinnen en kinderen.

De naam van de film verwijst naar het Duitse woord Interessengebiet, de zone van veertig vierkante kilometer die de Nazi’s rondom de vernietigingskampen leegveegden om ze zo aan het oog van de omgeving te onttrekken. Precies in dat gebied speelt zich het volkomen normale, burgerlijke leven zich af van het gezin Höss: vader, moeder, vijf kinderen en een aantal bedienden.

The Zone of Interest baseert zich op uitgebreid historisch onderzoek en is opgenomen in een huis vlakbij de oorspronkelijke Höss-villa. Tot in het kleinste detail is de woning gerecreëerd: alle meubels uit de tijd zijn nagemaakt en op basis van archieffoto’s en interviews is de inrichting van de set tot stand gekomen. Set, dat wil zeggen: het hele huis. Regisseur Glazer en zijn crew kozen ervoor zelf niet aanwezig te zijn in de ruimtes tijdens de filmopnamen; ze verborgen tientallen camera’s in de muren van het huis zodat acteurs niet wisten vanuit welke hoek ze gefilmd werden. Dat geeft het effect van een documentaire en brengt de bizarre setting voor de kijker nog dichterbij.

Het is een zeer architectonische film, waarin weinig wordt gesproken en nauwelijks sprake is van een plot. De hoofdrol is weggelegd voor het huis. De archetypische huiselijke elementen als keuken, badkamer, slaapkamer en tuin worden nauwgezet vastgelegd. Strak gefilmd in een ijzig vlak en helder licht kabbelt het ogenschijnlijk normale leven van de gezinsleden voort. Eten, koken, spelen, slapen. Ogenschijnlijk, want op de achtergrond is altijd het kamp. De enige ruimtelijke grens tussen burgerlijke idylle en gruwelijke vernietiging is een ander archetype: de muur. Daarachter, de hel. Ook architectonisch, maar het tegenovergestelde van de luxe villa. Schoorstenen, wachttorens, rook, vuur; we zien het kamp voortdurend boven de tuinmuur, vanuit de ramen van de kinderkamers of door de vitrage heen. De acteurs bewegen door het huis alsof ze er niets van zien.

Maar wat je niet kunt zien, kun je wel horen. Minstens zo huiveringwekkend als de ruimtelijke setting is de soundscape van componist Mica Levi. De geluiden van achter de muur zijn continu aanwezig, grommend, brandend, schietend, gillend. Niet sensationeel, maar omnipresent. Doodeng. Nog enger: niemand in het huis lijkt te reageren op die geluiden, zelfs de kinderen niet. Alleen de hond is voortdurend onrustig.

Het idee van een ruimtelijke zone die een op aarde gecreëerde hel moet verbergen is misselijkmakend. En om daarin te gaan wonen getuigt van een onvoorstelbare slechtheid. En hoewel natuurlijk iedere vergelijking met een situatie buiten de concentratiekampen ongepast is, gaat de bioscoopbezoeker toch met een knagend gewetensprobleem naar buiten. Wat zijn de muren waarachter we niet willen kijken, wat is het onrecht dat verborgen gaat achter de idylle van ons eigen veilige burgerlijke bestaan? Ook ik heb immers een huis met een gezin en een zorgvuldig aangelegde tuin.

Deze film gaat niet over de jaren ’40 alleen, zeggen ook regisseur Jonathan Glazer en producent James Wilson; het verhaal gaat ook over de huidige tijd. Over de levens van onschuldige mensen die worden verwoest op verschillende plekken in de wereld, over de metaforische muren die we in ons leven bouwen. De banaliteit van het kwaad is niet voorbehouden aan oorlogsmisdadigers. De glijdende schaal van ogen sluiten en zones aanleggen rondom dingen de we niet willen zien, raakt vrijwel iedereen.

The Zone of Interest is momenteel te zien in bioscopen door het hele land.

Violette Schönberger is architect en stedenbouwkundige. Zij is mede-oprichter van ontwerpbureau FALSEWORK en publiceert columns over architectuur en stedenbouw op www.fromscratch.work. In 2019 won ze de Geert Bekaertprijs voor Architectuurkritiek.

Trefwoorden

violette schönberger the zone of interest rudolf höss film holocaust concentratiekamp column muur auschwitz

1	NOAHH presenteert opgeleverde Villa Vaartjes in Almere Oosterwold dinsdag, 23 april
2	Rijksmonumentaal Jachtslot Mookerheide heropend na restauratie door 1meter98 maandag, 22 april
3	Den Haag deelt ontwikkelvisie voor gebied rond centraal station dinsdag, 23 april
4	Studio Modijefsky ontwerpt koekmakerij als wonderwinkel woensdag, 24 april
5	Mid-rise Milaan dinsdag, 23 april

Achter de muur

Trefwoorden

Best gelezen

Gerelateerde nieuwsberichten

Andere nieuwsberichten

Woontoren voor jongeren op Oostenburg vormt roestbruin accent langs het spoor

EU Mies Award 2024 voor studiepaviljoen Technische Universiteit Braunschweig

Sofie De Caigny nieuwe voorzitter Commissie Omgevingskwaliteit en Cultureel Erfgoed Rotterdam

Podcasts en publicatie over realiseren ruimtelijke kwaliteit bij stedelijke ontwikkeling

Woontorens The Grace worden lager dan gepland

Tweede Kamer neemt nieuwe huurwet aan

Brabant gaat door met stikstofaanpak en ziet op termijn ruimte

Kamer wil ‘tochtkorting’ voor huurder slecht geïsoleerde woning

Provincie Friesland en gemeenten weer op één lijn over woningbouw

Vastgoedadviseur: winkelleegstand binnensteden loopt op