Violette Schönberger

Toekomstdenken

22 december 2023, 9:00

Wat is het momenteel plezierig om een bezoek te brengen aan het Nieuwe Instituut! De tentoonstelling Nederland op de tekentafel. 100 jaar toekomstideeën biedt precies het soort optimistisch toekomstdenken waar ik aan toe was. Het maatschappelijk debat van de laatst tijd ging vrijwel alleen nog over een vroegere wereld waar we naar terug zouden verlangen of over hoe bedreigend de tijden zijn die op ons afkomen. Dat de toekomst ook iets is waar we zelf een positieve invloed op kunnen uitoefenen – in plaats van een vloedgolf van problemen die ons onvermijdelijk overkomt – lijkt een geluid dat steeds minder klinkt. Niet verwonderlijk, met een premier die ‘visie’ een medische zaak noemde, een minister die trots zijn eigen ministerie ophief en een algemeen geloof in kortetermijn-oplossingen van de markt. Met de huidige verkiezingsuitslag valt al helemaal niet veel te verwachten op het gebied van inspirerende vergezichten of creatieve toekomstbeelden.

Juist daarom is Nederland op de tekentafel zo verfrissend. De tentoonstelling beslaat weliswaar maar de helft van de grote zaal, maar biedt door de veelheid aan maquettes, tekeningen, filmpjes en kaarten genoeg informatie voor een lang bezoek. De opzet leunt sterk op de succesvolle publiekstentoonstelling uit 1987 in de Beurs van Berlage, Nederland Nu als Ontwerp. Onder leiding van stedenbouwkundige Dirk Frieling werden toen vier scenario’s uitgewerkt voor Nederland in het jaar 2050, oftewel 63 jaar vooruit. Ook nu hangen er doorwrochte scenario’s voor de toekomst van Nederland: de vier die het Planbureau voor de Leefomgeving ontwikkelde voor datzelfde 2050, nu al over 27 jaar. Die PBL-scenario’s hebben bij de lancering afgelopen voorjaar veel aandacht gekregen bij vakgenoten, maar (nog) niet bij het grote publiek. Misschien biedt Nederland op de tekentafel daar de gelegenheid toe. Dat het grote publiek daar wel degelijk interesse voor heeft, bleek uit de tentoonstelling uit 1987, die wegens het grote bezoekersaantal indertijd met een maand werd verlengd.

Maar hoe belangrijk en inspirerend deze scenario’s ook zijn, nog veel aanstekelijker zijn alle creatieve experimenten die daarnaast worden getoond. We zien een mix aan invloedrijke ontwerpen van de Nederlandse architectonische canon, nooit gerealiseerde ideeën en visionaire toekomststudies. Pogingen om de wereld te begrijpen, zoals de bijna kubistische tekening Tapijtmetropool van Willem Jan Neutelings uit 1990. We zien pleidooien voor andere vormen van bouwen zoals de schematische vignet-tekeningen van Jan Duiker uit 1930, getiteld de Voordelen van Hoogbouw. We horen Riek Bakker voorspellen in 1987 dat de Groningers een groter aandeel van de opbrengsten van de gasbel zullen gaan opeisen en in de toekomst hun vertrouwen in de democratie zullen verliezen. En we zien in illustraties van Studio Monnik hoe Amsterdam eruit zou kunnen zien als wordt gekozen voor radicale vergroening en biodiversiteit.

De thematische indeling in vier kamers – Toekomstbeelden, Transities, Samen leven en Inspraak! – werkt goed, maar is niet eens echt nodig. Want ook zonder deze thema’s voelt iedere bezoeker: planning is een groot en belangrijk onderdeel van onze cultuur. De tentoonstelling laat zien dat de toekomst van Nederland niet alleen een kwestie is van beleid, politiek of cijfermatige beslissingen, maar bovenal van creativiteit, voorstellingsvermogen, artistieke verbeelding en het gesprek met elkaar. De toekomst van het land maak je niet in één keer, daar gaan vele denk- en ontwerpexcercities overheen; uitgewerkte wilde plannen, krankzinnige scenario’s en heel gedetailleerde modellen. En wanneer die toegankelijk worden weergegeven, kan iedereen daar over meepraten.

Een dergelijk inspirerend geluid heb ik nodig voor het nieuwe jaar en met mij misschien wel vele Nederlanders. Wat mij betreft komt deze tentoonstelling daarom permanent te staan in de passage van het Nieuwe Instituut, de vroegere entree. Gratis toegankelijk voor iedereen die even langs wil lopen. Als toonbeeld waar ons vak voor staat: de toekomst van Nederland gaat over ontwerpen met en voor iedereen.

Violette Schönberger is architect en stedenbouwkundige. Zij is mede-oprichter van ontwerpbureau FALSEWORK en publiceert columns over architectuur en stedenbouw op www.fromscratch.work. In 2019 won ze de Geert Bekaertprijs voor Architectuurkritiek.

Trefwoorden

het nieuwe instituut violette schönberger column toekomstdenken

1	Realisatie omvangrijk houten gebouw van Nudus voor Havenbedrijf Rotterdam stap dichterbij woensdag, 20 november
2	Een houten villa genesteld in het bos donderdag, 21 november
3	Museum Kruithuis ’s-Hertogenbosch officieel geopend na zorgvuldige transformatie dinsdag, 19 november
4	Team onder leiding van KAAN Architecten ontwerpt geavanceerd onderzoeksgebouw in Lausanne maandag, 18 november
5	Sereen toevluchtsoord hoog boven de stedelijke drukte woensdag, 20 november

Gerelateerde nieuwsberichten

Honderdjarig jubileum Rijkscollectie Architectuur en Stedenbouw gevierd met expositie

23 november 2023

Grote plannen, met af en toe een grap

30 januari

Berichten uit de bubble

28 november 2023

Maquettedepot Nieuwe Instituut open tijdens Art Rotterdam

19 januari

Achter de muur

27 februari

Gisteren van morgen

24 oktober 2023

Die zaal, die zaal

26 september 2023

Onverwachte ontmoetingen en veilige routines

26 maart

Rioolstedenbouw

27 juni 2023

Verloting van vijf exemplaren van Paradijs van Imperfectie

10 april

Mid-rise Milaan

23 april

Surfplank

23 mei 2023

Lang leve het leegstandsbeheer!

28 mei

Droomveranderingen

25 april 2023

Fantastisch

28 maart 2023

Engagement revisited

25 juni

Aftiteling van architectuur

24 september

De knie

22 oktober

Boodschappenlijstje

28 februari 2023

Het mogelijke of het juiste

31 januari 2023

20 december 2022

22 november 2022

27 september 2022

28 juni 2022

24 mei 2022

26 april 2022

22 maart 2022

22 februari 2022

25 januari 2022

De postkapitalistische stad

23 december 2021

Burgerraad ruimtelijke ordening

23 november 2021

26 oktober 2021

28 september 2021

22 juni 2021

25 mei 2021

28 april 2021

Bouwen voor de lang-heid

23 maart 2021

Het feest der ontregeling

23 februari 2021

Kosmische stedenbouw

26 januari 2021

2022 in tien columns door Violette Schönberger

30 december 2022

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Meerstemmige geschiedenis en toekomst architectuur centraal tijdens symposium

22 november, 3:50

Op maandag 2 december organiseert Arcam in Pakhuis de Zwijger Amsterdam het symposium Hervertellingen. Het symposium draait om het meerstemmiger maken van de geschiedenis en toekomst van de Amsterdamse architectuur.

Tijdelijke woningen voor Oekraïense vluchtelingen en starters in Eemnes

22 november, 1:46

In Eemnes zijn ruim veertig tijdelijke woningen voor Oekraïense vluchtelingen en jonge starters naar ontwerp van Studio Selva opgeleverd. Met name in het ontwerp voor openbare ruimte naar manieren gezocht om het gemeenschapsgevoel te bevorderen.

De Warren ontvangt Ammodo Architecture Award

22 november, 10:48

De Ammodo Architecture Award is een nieuwe internationale architectuurprijs om de wereldwijde ontwikkeling van toonaangevende sociaal en ecologisch verantwoorde architectuur te stimuleren.

Een houten villa genesteld in het bos

21 november, 5:31

Het ontwerp van Kumiki Architecture voor Bosvilla Oostvoorne is erop gericht dat de familiewoning als het ware opgaat in de natuur. De volumes van de benedenverdieping liggen iets verzonken en de gevel is bekleed met gebrand hout.