Violette Schönberger

Oeuvre complète

26 oktober 2021, 9:15

Het is half acht ’s ochtends, de mist trekt op en ik loop over de Rialtobrug. Helemaal alleen. Geen overzeese toeristen dit jaar, geen cruiseschepen die het eiland overspoelen of ellenlange rijen voor de San Marco-basiliek. Voor sommige steden is de pandemie een zegen. In andere jaren is Venetië zo druk als een pretpark, met meer bedden voor bezoekers dan voor bewoners, en een economie die afhangt van toerisme. De machtige stadstaat waarvandaan ooit schepen vertrokken om verre zeeën te verkennen is zelf het meest bezochte reisdoel ter wereld geworden, zuchtend onder het gewicht van zijn bezoekers.

De vroege ochtend toont enkele primaire gebruikers van de stad: joggers, hondenuitlaters en schoolgaande kinderen. Even verderop de Campo della Pescaria, een vismarkt. Druk gepraat van bewoners, echte mensen met boodschappentassen en een ijskast. Oude mannen met kromme ruggen snellen over de kasseien om de restaurants te voorzien van verse voorraad. Hier zien we geen bestelbussen, afvalcontainers of veegwagens, maar handkarren en bootjes. Sinds de Middeleeuwen is er weinig veranderd. Het Centro Storico is niet ten prooi gevallen aan achttiende-eeuwse plannen voor een centrale as, negentiende-eeuwse boulevards of twintigste-eeuwse structuurvisies. In al die tijd is de stad nauwelijks sneller, efficiënter of grootschaliger gaan functioneren.

Tien minuten later ben ik verdwaald. Aan richtingsgevoel heb je hier niks. En zelfs de uitvouwbare plattegrond leidt tot verwarring: het enige ruimtelijk structurerende element is onbereikbaar voor voetgangers. Het Canal Grande is immers bedoeld om over te varen, niet om langs te lopen. Noodgedwongen geef ik me over aan de magie van het verdwalen, een mental map van ooghoogtebelevingen en incidentele details. Iedere sottoporto trekt de aandacht, ieder bruggetje verleidt me om vat op deze stad te krijgen. Dat ik over een half uur een afspraak heb doet niet ter zake, de tijdruimtedimensies van Venetië zijn eigenwijs.

Plotseling de Santa Maria dei Frari. Breed, hoog en diep. Na al die steegjes zonder logica of hiërarchie vormt de overzichtelijke en royaal gedimensioneerde ruimte een welkom contrast. De kerk is tot de nok toe gevuld met meesterwerken. En in de vroege leegte overvalt me het gewicht van al die schoonheid. Want in Venetië wandelt de gehele Europese kunstgeschiedenis met je mee. De fictieve voetstappen van Palladio en Sansovino, Titiaan en Tintoretto, Thomas Mann en Visconti klinken door de ruimte. Deze stad kent alleen maar hoogtepunten van de kunst. Venetië is perfect, klaar, af. Oeuvre complète.

De eigenlijke bestemming van de wandeling was de Giardini, met de bedoeling me te laven aan de opwindende stedenbouwkundige toekomstbeelden van de architectuurbiënnale. Maar het vraagstuk van de historische stad zonder toekomst dient zich veel urgenter aan. Venetië heeft weliswaar een vorm van perfectie bereikt, ze is tegelijkertijd een bitterzoet theater met een onzichtbare backstage. Alles wat de stad leefbaar maakt voor hedendaags gebruik wordt gefaciliteerd vanaf het vasteland. Vliegveld, haven, bevoorrading: het Centro Storico ligt aan een intensive care van slangen en voeding van de moderne tijd om in de behoefte van al zijn bezoekers te voorzien. Hoe lang houdt dit hedendaagse Atlantis het nog vol? De vitaliteit van de meeste steden wordt bepaald door de mate waarin zij kunnen meegroeien met de behoeften van de tijd. Maar Venetië vraagt waarschijnlijk om een beweging in de omgekeerde richting: onze tijd zal zich moeten aanpassen aan de behoeften van de stad.

De pandemie heeft laten zien hoe Venetië eruitziet zonder massatoerisme. Sterker dan ooit trekken de bewoners ten strijde tegen de ecologische vernietiging van de lagune, het drama van de overstromingen en de eenzijdige economie. Toeristen zoals ik kunnen zich eigenlijk alleen maar de gewetensvraag stellen: was de stad er niet meer bij gebaat als ik mijn ochtendwandeling ergens anders had gehouden?

Behalve vliegschaamte bestaat er ook zoiets als Venetië-schaamte. Misschien moest de biënnale maar eens gaan verhuizen.

Violette Schönberger werkt als stedenbouwkundige voor de gemeente Rotterdam en geeft les aan de KULeuven en de Rotterdamse Academie van Bouwkunst. Zij schrijft over architectuur en stedenbouw op www.fromscratch.work. In 2019 won ze de Geert Bekaertprijs voor Architectuurkritiek.

Trefwoorden

violette schönberger venetië architectuurbiënnale column

1	The Pulse of Amsterdam op de Zuidas officieel opgeleverd vrijdag, 15 november
2	Realisatie omvangrijk houten gebouw van Nudus voor Havenbedrijf Rotterdam stap dichterbij woensdag, 20 november
3	Team onder leiding van KAAN Architecten ontwerpt geavanceerd onderzoeksgebouw in Lausanne maandag, 18 november
4	Museum Kruithuis ’s-Hertogenbosch officieel geopend na zorgvuldige transformatie dinsdag, 19 november
5	48 grondgebonden woningen op bosrijke locatie Almere Duin vrijdag, 15 november

Gerelateerde nieuwsberichten

2023 in tien columns door Violette Schönberger

28 december 2023

25 april 2023

26 september 2023

23 mei 2023

27 juni 2023

24 oktober 2023

Berichten uit de bubble

28 november 2023

Toekomstdenken

22 december 2023

Grote plannen, met af en toe een grap

30 januari

Achter de muur

27 februari

Onverwachte ontmoetingen en veilige routines

26 maart

Verloting van vijf exemplaren van Paradijs van Imperfectie

10 april

Mid-rise Milaan

23 april

Lang leve het leegstandsbeheer!

28 mei

Engagement revisited

25 juni

Aftiteling van architectuur

24 september

22 oktober

28 september 2021

22 juni 2021

25 mei 2021

28 april 2021

Bouwen voor de lang-heid

23 maart 2021

Het feest der ontregeling

23 februari 2021

Kosmische stedenbouw

26 januari 2021

Burgerraad ruimtelijke ordening

23 november 2021

Lesley Lokko curator van komende Architectuurbiënnale Venetië

15 december 2021

De postkapitalistische stad

23 december 2021

25 januari 2022

22 februari 2022

22 maart 2022

26 april 2022

24 mei 2022

28 juni 2022

27 september 2022

Van de olifant en de muis

25 oktober 2022

Acht miljard daken

22 november 2022

Grondrecht

20 december 2022

2022 in tien columns door Violette Schönberger

30 december 2022

Het mogelijke of het juiste

31 januari 2023

Boodschappenlijstje

28 februari 2023

Fantastisch

28 maart 2023

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Een houten villa genesteld in het bos

2 uur geleden

Het ontwerp van Kumiki Architecture voor Bosvilla Oostvoorne is erop gericht dat de familiewoning als het ware opgaat in de natuur. De volumes van de benedenverdieping liggen iets verzonken en de gevel is bekleed met gebrand hout.

Mecanoo presenteert bouwfoto’s van het Doris Duke Theatre in Becket, Massachusetts

4 uur geleden

De bouw van het nieuwe Doris Duke Theatre in het Amerikaanse Becket, Massachusetts naar ontwerp van Mecanoo vordert gestaag.

Happel Cornelisse Verhoeven presenteert ontwerp renovatie Algemene Rekenkamer

Vandaag, 13:15

De belangrijkste ingrepen zijn het terugplaatsen van de hoofdentree naar het Lange Voorhout en het verbouwen van het deel tussen het monument en de uit 1997 stammende bouwdeel door Aldo en Hannie van Eyck.

Prestigieuze Galerij der Koningen in Museo Egizio na herontwerp door OMA officieel geopend

Vandaag, 11:15

Het ontwerp door David Gianotten en Andreas Karavanas van OMA, in samenwerking met Andrea Tabocchini Architecture (ATA), plaatst de sculpturen in een heldere eigentijdse interpretatie van hun oorspronkelijke architectonische context.

Tekort aan grond blijft bouw sociale huurwoningen dwarszitten

3 uur geleden

Vorig jaar lukte het corporaties om meer woningen te bouwen, maar het waren er volgens branchekoepel Aedes toch nog steeds veel te weinig.

Tender voor woonblokken op twee van de laatste kavels Eenhoorngebied Amsterdam

Vandaag, 14:41

Gezocht wordt naar een partij die op de kavels 2a en 6 voor 8.858 m² aan woningen en voorzieningen wil realiseren.

Woonbond stapt uit overleg over huren in sociale sector

Gisteren, 16:08

Volgens de belangenorganisatie voor huurders blijft het kabinet koersen op een torenhoge huurstijging. Dat is voor de bond onacceptabel.

Ruim 3.000 huurwoningen minder op de markt

Gisteren, 09:35

Sinds de introductie van de Wet betaalbare huur deze zomer zijn per saldo meer dan 3.000 huurwoningen van de markt verdwenen. Met name het aanbod van duurdere huurwoningen is afgenomen.