Violette Schönberger
Copyright: Maarten van Haaff

Weldaad… met mate

22 februari 2022, 9:00
Wie ooit in de Amsterdamse wijk de Baarsjes heeft gewoond, blijft voor altijd een beetje verslingerd aan de expressionistische baksteenarchitectuur van de late Amsterdamse School. Die architectuur kreeg natuurlijk op veel meer plekken in de stad gestalte, maar in de Baarsjes voelt de dosering precies goed. Ter gelegenheid van haar honderdste verjaardag zet ik het ontwerp van deze wijk, officieel genaamd Plan West, graag in het zonnetje.

Terwijl Berlages Plan Zuid nog steeds op alle universiteiten wordt onderwezen, is Plan West relatief onbekend. Onterecht. Het ontwerp vormt weliswaar geen iconische nieuwe structuur zoals Plan Zuid met z’n driehoekigvormige lijnen; juist de relaxte stedenbouw in combinatie met weelderige architectuur maakt het ontwerp zo bijzonder.Plan West schreeuwt niet, maar weeft de stad rustig aan elkaar.

Het grondplan van Plan West oogt op het eerste gezicht tamelijk oninteressant. De volumes staan in rechte lijnen, zijn geordend als gesloten bouwblokken en hebben een vanzelfsprekende maatvoering. Vanuit het centraal gelegen Mercatorplein verbinden lange assen het plan met de rest van de stad. De gebouwen zijn vier lagen hoog, daklijnen en rooilijnen lopen overal door, met incidenteel een accent op de hoek.

En toch gebeurt er op stedenbouwkundig detailniveau van alles. In vrijwel alle tussengelegen straten liggen kleinere en grotere pleinen, losjes aan de straten verbonden, onopvallend op de overzichtskaart van de stad. Iedere straat kent z’n eigen nuances. Plan West biedt een rijke schakering van bijzondere detailleringen, hoekoplossingen en hoogteaccenten. De gevels zijn ontworpen als lange horizontale straatwanden waarlanggerekte erkers en hoekbalkons de gebouwen plasticiteit geven. En op architectonisch detailniveau zijn, zoals bij alle Amsterdamse School-gebouwen, de vele verschillende brievenbussen, deurknoppen en veranderende metselverbanden een lust voor het oog van de passant.

Hoe ontstond zo’n plan in die tijd? Het initiatief lag bij een private partij:  bouwondernemer Heere van der Schaar wilde het indrukwekkende aantal van zesduizend (!) woningen realiseren op nieuw aan te kopen gemeentegrond. De stad stelde daartoe als voorwaarde dat het ontwerp onder leiding van Berlage zou plaatsvinden met behulp van een team dat we nu ‘supervisoren’ of ‘beeldkwaliteitscommissie’ zouden noemen: Hulshoff, Gratama en Versteeg, alledrie uit de school van Berlage.

Het tempo waarin de Baarsjes werd gerealiseerd, is ook nu nog met recht een monsterprestatie te noemen. Het plan is binnen een tijdsbestek van vier jaar gebouwd. Om dat voor elkaar te krijgen werden woningplattegronden en funderingsplannen volledig gestandaardiseerd. Maar dat leidde geenszins tot sobere architectuur of een standaard uiterlijk. Integendeel: het compositorisch straatbeeld trekt zich niks aan van het herhalende ritme en de strenge logica van de constructie. Het vertelt z’n eigen verhaal. Terwijl zich achter de gevels exact dezelfde woningplattegronden bevinden, wacht op straat iedere tien meter wel een nieuwe verwondering. 

Daar kunnen we voor de huidige woningbouwopgave nog wel wat van leren. Een planmatig opgezette wijk met een gestandaardiseerde bouwmethodiek is tegenwoordig immers meer regel dan uitzondering. En om die standaardisatie te verbloemen trekken we vaak allerlei stedenbouwkundige trucs uit de kast: rooilijnwisselingen, daklijnverspringingen, kruisende grids, etc. Op die manier kun je behoorlijk goed de doorgestempelde tunnelbekistingen onzichtbaar wegwerken, maar het is de vraag of je daarmee de beoogde visuele rijkdom creëert.

We leren van Plan West dat juist een bescheiden planstructuur ruimte kan bieden voor een expressieve en autonome invulling. Weelderige architectuur op een dienblad van rustige stedenbouw. De weldaad wordt zo precies geen overdaad.


Dit is een bewerking van een column die eerder is verschenen op www.fromscratch.work

Violette Schönberger werkt als stedenbouwkundige voor de gemeente Rotterdam en geeft les aan de KULeuven en de Rotterdamse Academie van Bouwkunst. Zij schrijft over architectuur en stedenbouw op www.fromscratch.work. In 2019 won ze de Geert Bekaertprijs voor Architectuurkritiek.

Trefwoorden

violette schönberger baarsjes amsterdam column stedenbouw amsterdamse school plan west

Gerelateerde nieuwsberichten

Andere nieuwsberichten

Creatieve ideeën gezocht voor realiseren extra woonruimte in bestaande huizen
51 minuten geleden

Speels ensemble van biobased gebouwen op plek oude ligboxenstal
3 uur geleden

Bouwers, stem links!
Vandaag, 09:00

Bouw van ontwerp MVRDV voor Duitse AI-campus gestart
Gisteren, 13:56

Klimaatorganisatie VN ziet meeste landen dralen
8 minuten geleden

Nederland wil groene waterstof uit India importeren
3 uur geleden

Bonden waarschuwen: schijnzelfstandigen bij renovatie Binnenhof
Gisteren, 14:49

Aantal verkochte huizen gestegen tot hoogste punt sinds corona
Gisteren, 10:20

Inschrijving Neprom-prijs 2026 geopend
24 oktober, 1:59

Partijen eens over minder regels en procedures in woningbouw
24 oktober, 9:28
Ga naar het nieuws-archief
Violette SchönbergerArchitect
ATAG Nederland
KUBUS | Specialist in BIM-software
SAPA
Reynaers Aluminium Nederland
Jansen
SAB-profiel bv
Aliplast Aluminium Systems
Kingspan Light & Air
Hagemeister GmbH & Co. KG
ALUCOBOND®
Tarkett BV
Kawneer
Grohe Nederland B.V.
Malaysian Timber Council
OCS | Office Cabling Systems
Swisspearl Nederland
Forster Nederland N.V.
VELUX Commercial Benelux B.V.
Sempergreen
Houthandel van Dam
Aluprof Nederland BV
QbiQ Wall Systems
Forbo Flooring
Schüco Nederland
Cedral
Sto Isoned bv
Triflex bv
Gorter Luiken BV
wienerberger
Knauf Insulation
DUCO Ventilation & Sun Control
BEWI IsoBouw
Mview+
Rockfon (ROCKWOOL B.V.)
Gira Nederland B.V.
Kingspan Geïsoleerde Panelen
GEZE Benelux B.V.
Renson
Metaglas Groep
ABB | Busch-Jaeger
Jung | Hateha B.V.
Knauf B.V.
Saint-Gobain Glass Benelux
Faay Vianen B.V.
objectflor
Boon Edam Nederland B.V.
Hunter Douglas Architectural
VOLA Nederland BV
Forbo Eurocol Nederland B.V.
EQUITONE gevelpanelen
Holonite B.V.
AXOR + hansgrohe
Tata Steel Colorcoat®
Ontwerpers
Lidmaatschappen
Nieuwsbrieven
Leveranciers
Lidmaatschappen
Adverteren

Architectenweb
Over ons
Contact

© 2002 - 2025 Architectenweb BV / Voorwaarden / Privacy / Disclaimer / Sitemap
Annuleren
OK
Sluiten
Doorgaan
Inloggen
Maak een gratis persoonlijk account aan