Violette Schönberger

Engagement?

28 april 2021, 9:15

Daar stond ik dan met m’n mond vol tanden tegenover veertig studenten. Mijn betoog voor stedelijke ruimtes die uitdagen tot nieuwe gedachten viel in het water. Wat voor ruimtes? Conceptuele plekken die verwijzen naar een abstracte stedelijkheid – zoals het Museumpark in Rotterdam – waar de standaarddefinitie van ‘gezelligheid’ ontbreekt en waar de gebruiker wordt uitgedaagd om zelf invulling te geven aan het verblijf. Plekken met een dubbele betekenis in plaats van een vertrouwde, geruststellende stadsinrichting. Deze studenten waren niet overtuigd.

Waarom zouden openbare ruimtes een autonoom, artistiek statement moeten zijn, vroegen ze, terwijl er al zoveel maatschappelijke polarisatie is en de samenleving kraakt onder z’n eigen gewicht? Moet architectuur zich niet bezighouden met verbinden, in plaats van met verwarren? Nu valt er ongetwijfeld veel af te dingen op mijn vertelkunst, de gebruikte voorbeelden of de digitale overdracht, maar toch was ik verrast door deze reactie. In de vijftien jaar sinds mijn afstuderen leek de sfeer op de universiteit omgeslagen: van de nadruk op artistieke autonomie in de nadagen van Superdutch, naar maatschappelijke relevantie en het letterlijk vertalen van sociale noden naar een ruimtelijk ontwerp.

Engagement in de opleiding! Natuurlijk ben ik in principe geneigd dit toe te juichen, want mijn dagelijks werk is doordrongen van maatschappelijke urgentie. Sociale ongelijkheid en de omgang met de planeet zijn zulke prangende kwesties dat geen ontwerper daar omheen kan. Het is vanzelfsprekend dat studenten van de generatie Greta Thunberg vragen om radicale veranderingen, maar toch bleef het gesprek nog lang in mijn gedachten hangen. Is er eigenlijk wel sprake van een tegenstelling tussen artistieke autonomie en maatschappelijk engagement, vroeg ik me af. Bij wijze van uitgesteld antwoord deze column.

Goede architectuur draagt bij aan de samenleving, aan hoe mensen wonen, leven en elkaar ontmoeten in de openbare ruimte. Maar sinds de ondergang van de Maakbaarheidsgedachte weten we dat architectuur geen sociale problemen kan oplossen. Natuurlijk richten ontwerpers zich op urgente maatschappelijke kwesties, maar het is de vraag op welke schaal je hier resultaten van mag verwachten. Want terwijl zorgvuldig wordt nagedacht over een kimaatbestendige pleininrichting in de stad, verrijst elders in de polder een compleet nieuw dorp zonder enige aandacht voor duurzaamheid of openbaar vervoer. Terwijl pioniers in houtbouw schitterende torens bouwen, wordt de achtertuin van de compacte stad volgestouwd met datacenters en megastallen. Terwijl experimenten met schuifhuizen en woongenootschappen zich krom rekenen om nieuwe woonvormen voor elkaar te krijgen, wordt de volledige sociale woningbouw in de uitverkoop gedaan.

Het is om wanhopig van te worden. De schaal van maatregelen die nodig is om daadwerkelijk impact te hebben overstijgt volledig het domein van de individuele ontwerper. De verantwoordelijkheid voor het in gang zetten van systeemverandering ligt dan ook voornamelijk bij opdrachtgevers, bestuurders, politiek. Dat ontslaat architecten geheel niet van hun maatschappelijke taak: ze moeten er alles aan doen om duurzaam, ecologisch en sociaal rechtvaardig te bouwen. Maar engagement met de toekomst van de samenleving is net zo belangrijk als engagement met de toekomst van het vak. Wanneer architectuur zich voornamelijk uitdrukt in het afvinken van sociale doelstellingen, hebben we straks geen architectuur meer.

De kracht van ontwerp bestaat juist uit het vindingrijk integreren van maatschappelijke ambities in een antwoord dat je niet direct had verwacht. Een verbluffend resultaat, een verrassend gebaar, een unieke plek. Niet louter performatieve eigenschappen op moment van bouwen, maar de artistieke en tijdloze kwaliteiten bepalen de waarde van een ontwerp op lange termijn. Dus ja, een stedelijk ontwerp mag verwarren en aanzetten tot denken, want een krachtige plek kan gebruikers van de stad juist verbinden.

En daarom beste studenten, in een tweede poging tot een antwoord op jullie vraag: laat maatschappelijk engagement een drijvende kracht zijn, maar geef architectuur de ruimte.

Violette Schönberger werkt als stedenbouwkundige voor de gemeente Rotterdam en geeft les aan de KULeuven en de Rotterdamse Academie van Bouwkunst. Zij schrijft over architectuur en stedenbouw op www.fromscratch.work. In 2019 won ze de Geert Bekaertprijs voor Architectuurkritiek.

Trefwoorden

engagement studenten violette schönberger ontmoeting column

1	Na renovatie en verduurzaming heeft Aquarium van Artis zijn helderheid terug donderdag, 25 september
2	Bouw Daniel den Hoedbrug tussen Erasmus MC en Little C van start woensdag, 24 september
3	Architectenweb symposium: klein maar fijn wonen? donderdag, 25 september
4	KAAN Architecten wint aanbesteding voor gebouw Europees parlement maandag, 29 september
5	Startsein gegeven voor bouw De Scharnier op Katendrecht maandag, 29 september

Gerelateerde nieuwsberichten

Engagement revisited

25 juni 2024

2023 in tien columns door Violette Schönberger

28 december 2023

25 april 2023

23 mei 2023

27 juni 2023

24 oktober 2023

Berichten uit de bubble

28 november 2023

Toekomstdenken

22 december 2023

Grote plannen, met af en toe een grap

30 januari 2024

Achter de muur

27 februari 2024

Onverwachte ontmoetingen en veilige routines

26 maart 2024

Verloting van vijf exemplaren van Paradijs van Imperfectie

10 april 2024

Mid-rise Milaan

23 april 2024

Lang leve het leegstandsbeheer!

28 mei 2024

De knie

22 oktober 2024

Langs het hek

26 november 2024

Aftiteling van architectuur

24 september 2024

Column

De laatste keer

19 december 2024

Bouwen voor de lang-heid

23 maart 2021

Het feest der ontregeling

23 februari 2021

26 januari 2021

25 mei 2021

22 juni 2021

28 september 2021

26 oktober 2021

Burgerraad ruimtelijke ordening

23 november 2021

De postkapitalistische stad

23 december 2021

25 januari 2022

22 februari 2022

22 maart 2022

26 april 2022

24 mei 2022

28 juni 2022

27 september 2022

22 november 2022

20 december 2022

2022 in tien columns door Violette Schönberger

30 december 2022

Het mogelijke of het juiste

31 januari 2023

Boodschappenlijstje

28 februari 2023

Fantastisch

28 maart 2023

Die zaal, die zaal

26 september 2023

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Leiden wil verhoogd busstation naast treinperrons centraal station

Gisteren, 13:55

De gemeente heeft voor die variant gekozen na overleg met verschillende belanghebbenden. Vanaf 2030 ondergaat Leiden Centraal een grote verbouwing waarbij het station een ander aanzicht krijgt.

Halfopen buitenruimte vormt hart van prefab gebouwde studentenhuisvesting Delft

Gisteren, 11:19

Op de campus van de TU Delft is een gebouw met 137 zelfstandige studentenwoningen opgeleverd. Het door Studioninedots ontworpen Suite 9 is dankzij prefab bouw in slechts 26 weken tijd gebouwd.

‘Gat van Middelland’ ingevuld met woongebouw dat qua energie en materialisering Paris Proof is

Gisteren, 10:15

Aan de Claes de Vrieselaan in Rotterdam, op de plek waar begin 2024 nog een blindganger uit de Tweede Wereldoorlog verwijderd moest worden, komt een woongebouw met elf appartementen dat zowel qua energie als materialisering Paris Proof wordt.

Natrufied Architecture deelt lessen houten woongebouwen IJburg in gratis publicatie

29 september, 4:55

In opdracht van de gemeente Amsterdam stelde het bureau Natrufied Architecture een inspiratieboek over biobased bouwen samen. Daarin illustreren vijf bijzondere woningbouwprojecten de mogelijkheden.

Veelzijdig ontwerper Mathieu Bruls verzorgt 21e Peutz-lezing

Gisteren, 15:05

Bruls (1960) is een veelzijdig ontwerper, die naast gebouwen en stedenbouwkundige plannen onder meer interieurs, meubels en tentoonstellingen ontwerpt.