Violette Schönberger

Gisteren van morgen

24 oktober 2023, 9:00

Na een lange autorit stapten we uit in een kleurloos stadje ergens in Noord-Polen. Mijn reisgenoot toonde me haar geboorteplaats. Ze straalde. Op ieder hoekje van de flatwijk had ze jeugdherinneringen. Ze wees de plekken aan waar ze had gespeeld en vertelde hoe saamhorig de wijk was geweest. Ik keek mijn ogen uit. Wat ik zag was iets totaal anders. In mijn perceptie was dit een treurige, betonnen vlakte met obligate groenvlakken, anonieme adressen en eentonige woongebouwen, zoals er duizenden van staan in de wereld. Het schrille contrast tussen die zoete, rijke en levendige herinneringen en een plek die zoveel uniforme saaiheid uitstraalt was indrukwekkend. Architectuur herbergt betekenissen die het zelf niet noodzakelijkerwijs uitdrukt.

Rijke herinneringen in een onooglijk appartement, de Zuid-Koreaanse kunstenaar Do Ho Suh weet er alles van. Gedurende twintig jaar woonde hij in een klein souterrain in Chelsea, New York. Daglicht van één kant, wc die direct uitkomt in de woonkamer, keuken zo klein als een voorraadkast. Op het eerste gezicht geen ruimte om te koesteren, geen architectuur om te waarderen. Maar Suh verwerkte zijn herinneringen aan dit appartement tot grote kunst. In zijn werk Rubbing/Loving, pakte hij het volledige interieur van dit appartement in met papier: muren, vloeren, wastafels, leidingen, deurknoppen, alles. Over dat papier wreef hij met potlood net zo hard (of zacht) dat de textuur en het reliëf van de ondergrond doordrukten. Deze techniek, frottage, paste hij toe op meerdere pekken. Het is monnikenwerk als het gaat om zulke grote oppervlaktes. Voor Suh is rubbing een vorm van afscheidsceremonie van iedere millimeter door hem bewoonde ruimte. Het papier neemt hij vervolgens weer van de muren af en stelt het tentoon. Een 1:1 uitgevouwen replica van het huis, hoogst intiem, met ieder krasje, spijker of oneffenheid geopenbaard aan het grote publiek.

Nóg indrukwekkender dan zijn rubbing projecten zijn de textielreplica’s die Suh maakte van alle huizen waar hij heeft gewoond. Museum Voorlinden toonde in 2019 een groot aantal van deze werken. In doorschijnende polyester stof naaide hij volledige woningen op ware grootte aan elkaar. Nagebouwde driedimensionale ruimtes, met alle details, tot de stopcontacten aan toe, ervaarbaar voor publiek. De stenige, harde zwaarte van architectuur gevat in een haast onstoffelijk lichte materie. Door de transparantie van het textiel even vluchtig en multi-interpretabel als herinneringen. Deze huizen kunnen letterlijk in een koffer worden opgevouwen en overal naartoe worden meegenomen.

De werken van Suh zijn wereldberoemd en roepen overal waar ze worden tentoongesteld op tot gedachten over huis, thuis, verhuizing en migratie. Zijn werk is het tegenovergestelde van collectief herinneren en herdenken, van monumenten of symbolen waarbij iedereen hetzelfde moet voelen, maar heeft desondanks een groot collectief karakter. De herinnerde privéruimtes van Suh zijn zodanig particulier en intiem dat iedereen zich erin kan herkennen. Iedereen woont, verhuist, herinnert en vergeet. Ook mij raakt zijn werk zeer. Maar wat kan ik er mee als architect?

Herinneringen laten zich niet ontwerpen door architectuur, getuige mijn bezoekje aan Noord-Polen. Sterker nog: architectuur die pretendeert herinneringen te organiseren, is vaak voorspelbaar. Te veilig, clichématig, risicoloos. Herinneringen zijn subtieler, ze ontwikkelen zich in de tijd, zijn grillig en kwetsbaar. Misschien, bedenk ik, zal er ooit een kunstenaar wonen in een door mij ontworpen appartement, een kunstenaar die over twintig jaar zijn leven ceremonieel wil bewaren in de vorm van een 1:1 kunstwerk. Welke texturen wil ik dat deze toekomstige kunstenaar op het papier frotteert? Hoe zou ik willen dat duizenden bezoekers de architectuur van deze door mij ontworpen intieme ruimtes beleven, aanschouwen, bespreken?

Het werk van Suh creëert een verhoogd bewustzijn over het belang van ieder detail in de ruimte, van de intimiteit van het ontwerpen van andermans woonruimte. De invloed van architecten op de particuliere ervaringen van gebruikers is beperkt, maar we blijven de ontwerpers van de ruimte waar hun herinneringen zich zullen vormen. Architecten maken het gisteren van morgen en dat is een enorme verantwoordelijkheid.

Violette Schönberger is architect en stedenbouwkundige. Zij is mede-oprichter van ontwerpbureau FALSEWORK en publiceert columns over architectuur en stedenbouw op www.fromscratch.work. In 2019 won ze de Geert Bekaertprijs voor Architectuurkritiek.

Trefwoorden

do ho suh column herinnering violette schönberger

1	Brug door West 8 verbindt stadshart Den Helder met Willemsoord donderdag, 14 augustus
2	Architectenweb Sportzomer: Mark Hereijgers hervond zichzelf na jarenlang obsessief sporten maandag, 11 augustus
3	Architectenweb Sportzomer: roeien brengt Indira van ’t Klooster in contact met de omgeving woensdag, 13 augustus
4	Nieuwe Instituut verwerft archief Aldo en Hannie van Eyck dinsdag, 12 augustus
5	In beeld: Folly Art Norg 2025 vrijdag, 15 augustus

Gerelateerde nieuwsberichten

Die zaal, die zaal

26 september 2023

Berichten uit de bubble

28 november 2023

Rioolstedenbouw

27 juni 2023

Surfplank

23 mei 2023

Toekomstdenken

22 december 2023

Grote plannen, met af en toe een grap

30 januari 2024

25 april 2023

27 februari 2024

28 maart 2023

28 februari 2023

Onverwachte ontmoetingen en veilige routines

26 maart 2024

Het mogelijke of het juiste

31 januari 2023

Verloting van vijf exemplaren van Paradijs van Imperfectie

10 april 2024

Mid-rise Milaan

23 april 2024

Grondrecht

20 december 2022

Lang leve het leegstandsbeheer!

28 mei 2024

Acht miljard daken

22 november 2022

Van de olifant en de muis

25 oktober 2022

Engagement revisited

25 juni 2024

Aftiteling van architectuur

24 september 2024

22 oktober 2024

27 september 2022

28 juni 2022

26 november 2024

24 mei 2022

19 december 2024

26 april 2022

22 maart 2022

22 februari 2022

25 januari 2022

De postkapitalistische stad

23 december 2021

Burgerraad ruimtelijke ordening

23 november 2021

26 oktober 2021

28 september 2021

22 juni 2021

25 mei 2021

28 april 2021

Bouwen voor de lang-heid

23 maart 2021

Het feest der ontregeling

23 februari 2021

Kosmische stedenbouw

26 januari 2021

Terugluisteren: Violette Schönberger in Nooit Meer Slapen

24 april 2024

2023 in tien columns door Violette Schönberger

28 december 2023

2022 in tien columns door Violette Schönberger

30 december 2022

Toon alles

Andere nieuwsberichten

In beeld: Folly Art Norg 2025

Vandaag, 11:31

De Drentse folly-expositie bestaat dit keer uit twintig bouwwerken langs een route door het Norger esdorpenlandschap, plus een 21e extra folly die is neergezet in het informatiepunt aan de Dorpshuisstraat.

Brug door West 8 verbindt stadshart Den Helder met Willemsoord

Gisteren, 09:18

Eind juli is in Den Helder de door West 8 ontworpen Nieuwe Brug geopend. De brug voor fietsers en voetgangers vormt een belangrijke schakel in de verbinding tussen de stad en de voormalige scheepswerf Willemsoord.

Architectenweb Sportzomer: roeien brengt Indira van ’t Klooster in contact met de omgeving

13 augustus, 9:16

Architectenweb interviewt deze zomer architecten die naast hun werk fanatiek sporten of een bijzondere sport beoefenen. In de tiende aflevering spreken we met Indira van ’t Klooster, die naast haar werk als directeur van Arcam roeit.

Nieuwe Instituut verwerft archief Aldo en Hannie van Eyck

12 augustus, 9:22

Tot het materiaal dat is toegevoegd aan de Rijkscollectie voor Nederlandse Architectuur en Stedenbouw behoren 23 maquettes van werken als het Burgerweeshuis in Amsterdam, de Pastoor van Arskerk in Den Haag en het Sonsbeekpaviljoen in Arnhem.