Violette Schönberger

Gisteren van morgen

24 oktober 2023, 9:00

Na een lange autorit stapten we uit in een kleurloos stadje ergens in Noord-Polen. Mijn reisgenoot toonde me haar geboorteplaats. Ze straalde. Op ieder hoekje van de flatwijk had ze jeugdherinneringen. Ze wees de plekken aan waar ze had gespeeld en vertelde hoe saamhorig de wijk was geweest. Ik keek mijn ogen uit. Wat ik zag was iets totaal anders. In mijn perceptie was dit een treurige, betonnen vlakte met obligate groenvlakken, anonieme adressen en eentonige woongebouwen, zoals er duizenden van staan in de wereld. Het schrille contrast tussen die zoete, rijke en levendige herinneringen en een plek die zoveel uniforme saaiheid uitstraalt was indrukwekkend. Architectuur herbergt betekenissen die het zelf niet noodzakelijkerwijs uitdrukt.

Rijke herinneringen in een onooglijk appartement, de Zuid-Koreaanse kunstenaar Do Ho Suh weet er alles van. Gedurende twintig jaar woonde hij in een klein souterrain in Chelsea, New York. Daglicht van één kant, wc die direct uitkomt in de woonkamer, keuken zo klein als een voorraadkast. Op het eerste gezicht geen ruimte om te koesteren, geen architectuur om te waarderen. Maar Suh verwerkte zijn herinneringen aan dit appartement tot grote kunst. In zijn werk Rubbing/Loving, pakte hij het volledige interieur van dit appartement in met papier: muren, vloeren, wastafels, leidingen, deurknoppen, alles. Over dat papier wreef hij met potlood net zo hard (of zacht) dat de textuur en het reliëf van de ondergrond doordrukten. Deze techniek, frottage, paste hij toe op meerdere pekken. Het is monnikenwerk als het gaat om zulke grote oppervlaktes. Voor Suh is rubbing een vorm van afscheidsceremonie van iedere millimeter door hem bewoonde ruimte. Het papier neemt hij vervolgens weer van de muren af en stelt het tentoon. Een 1:1 uitgevouwen replica van het huis, hoogst intiem, met ieder krasje, spijker of oneffenheid geopenbaard aan het grote publiek.

Nóg indrukwekkender dan zijn rubbing projecten zijn de textielreplica’s die Suh maakte van alle huizen waar hij heeft gewoond. Museum Voorlinden toonde in 2019 een groot aantal van deze werken. In doorschijnende polyester stof naaide hij volledige woningen op ware grootte aan elkaar. Nagebouwde driedimensionale ruimtes, met alle details, tot de stopcontacten aan toe, ervaarbaar voor publiek. De stenige, harde zwaarte van architectuur gevat in een haast onstoffelijk lichte materie. Door de transparantie van het textiel even vluchtig en multi-interpretabel als herinneringen. Deze huizen kunnen letterlijk in een koffer worden opgevouwen en overal naartoe worden meegenomen.

De werken van Suh zijn wereldberoemd en roepen overal waar ze worden tentoongesteld op tot gedachten over huis, thuis, verhuizing en migratie. Zijn werk is het tegenovergestelde van collectief herinneren en herdenken, van monumenten of symbolen waarbij iedereen hetzelfde moet voelen, maar heeft desondanks een groot collectief karakter. De herinnerde privéruimtes van Suh zijn zodanig particulier en intiem dat iedereen zich erin kan herkennen. Iedereen woont, verhuist, herinnert en vergeet. Ook mij raakt zijn werk zeer. Maar wat kan ik er mee als architect?

Herinneringen laten zich niet ontwerpen door architectuur, getuige mijn bezoekje aan Noord-Polen. Sterker nog: architectuur die pretendeert herinneringen te organiseren, is vaak voorspelbaar. Te veilig, clichématig, risicoloos. Herinneringen zijn subtieler, ze ontwikkelen zich in de tijd, zijn grillig en kwetsbaar. Misschien, bedenk ik, zal er ooit een kunstenaar wonen in een door mij ontworpen appartement, een kunstenaar die over twintig jaar zijn leven ceremonieel wil bewaren in de vorm van een 1:1 kunstwerk. Welke texturen wil ik dat deze toekomstige kunstenaar op het papier frotteert? Hoe zou ik willen dat duizenden bezoekers de architectuur van deze door mij ontworpen intieme ruimtes beleven, aanschouwen, bespreken?

Het werk van Suh creëert een verhoogd bewustzijn over het belang van ieder detail in de ruimte, van de intimiteit van het ontwerpen van andermans woonruimte. De invloed van architecten op de particuliere ervaringen van gebruikers is beperkt, maar we blijven de ontwerpers van de ruimte waar hun herinneringen zich zullen vormen. Architecten maken het gisteren van morgen en dat is een enorme verantwoordelijkheid.

Violette Schönberger is architect en stedenbouwkundige. Zij is mede-oprichter van ontwerpbureau FALSEWORK en publiceert columns over architectuur en stedenbouw op www.fromscratch.work. In 2019 won ze de Geert Bekaertprijs voor Architectuurkritiek.

Trefwoorden

do ho suh column herinnering violette schönberger

1	NOAHH presenteert opgeleverde Villa Vaartjes in Almere Oosterwold dinsdag, 23 april
2	Rijksmonumentaal Jachtslot Mookerheide heropend na restauratie door 1meter98 maandag, 22 april
3	Den Haag deelt ontwikkelvisie voor gebied rond centraal station dinsdag, 23 april
4	Studio Modijefsky ontwerpt koekmakerij als wonderwinkel woensdag, 24 april
5	Mid-rise Milaan dinsdag, 23 april

Gisteren van morgen

Trefwoorden

Best gelezen

Gerelateerde nieuwsberichten

Andere nieuwsberichten

Woontoren voor jongeren op Oostenburg vormt roestbruin accent langs het spoor

EU Mies Award 2024 voor studiepaviljoen Technische Universiteit Braunschweig

Sofie De Caigny nieuwe voorzitter Commissie Omgevingskwaliteit en Cultureel Erfgoed Rotterdam

Podcasts en publicatie over realiseren ruimtelijke kwaliteit bij stedelijke ontwikkeling

Woontorens The Grace worden lager dan gepland

Tweede Kamer neemt nieuwe huurwet aan

Brabant gaat door met stikstofaanpak en ziet op termijn ruimte

Kamer wil ‘tochtkorting’ voor huurder slecht geïsoleerde woning

Provincie Friesland en gemeenten weer op één lijn over woningbouw

Vastgoedadviseur: winkelleegstand binnensteden loopt op