Violette Schönberger

Rioolstedenbouw

27 juni 2023, 9:44

‘Wat is het riool van de 21^e eeuw?’ Die vraag dook de laatste weken een aantal keren op in stedenbouwkundige onderzoeksprojecten waar ik bij betrokken ben. Ik weet niet wie de vraag voor het eerst heeft gesteld, maar ik las hem in het onderzoeksrapport van de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (RVS), getiteld Ruimte maken voor ontmoeting (2022). Nu is zo’n rapport voor ontwerpers natuurlijk niet het meest opwindende document, maar in dit geval is de vraag ontzettend raak. Hij verwoordt beeldend waar veel stedenbouwkundigen zich momenteel mee bezig houden: hoe maak je een gezonde leefomgeving en welke innovaties zijn daar in onze tijd voor nodig?

De metafoor van het riool is treffend omdat hij niet alleen gaat over de functionele ingenieurstechniek en de machinerie van de stad, maar ook over het toevoegen van ruimtelijke kwaliteit voor de lange termijn en veranderingen in het stedelijk weefsel. We hoeven maar honderdvijftig jaar terug te kijken om geconfronteerd te worden met de inmiddels onvoorstelbare situatie dat in de Amsterdamse grachten dagelijks volle, stinkende emmers werden leeggekieperd, terwijl dat datzelfde grachtenwater werd gebruikt voor het wassen van kleding of baby’s, ja zelfs om uit te drinken. Sinds de menselijke ontlasting op grote schaal onzichtbaar via leidingenstelsels uit de huizen wordt weggevoerd, zijn hygiëne en gezondheid in de steden gigantisch verbeterd en zijn de grachten aangename verblijfsplekken geworden waar de hele stad plezier van heeft.

Als we nu honderdvijftig jaar vooruit kijken, wat is dan de innovatie waarvan het onvoorstelbaar is dat die er ooit niet was? Welke gezondheidsmaatregel zal een vergelijkbaar grote, ruimtelijke impact hebben? Een actuele vraag, want het thema gezondheid is op allerlei manieren aanwezig in het maatschappelijk debat. Niet alleen benadrukte de twee jaar durende corona-pandemie opnieuw hoezeer gezondheid en stedenbouw met elkaar verweven zijn, ook bracht deze aan het licht hoe onrechtvaardig de toegang tot een gezonde leefomgeving in Nederland is verdeeld. Bovendien werd in de afgelopen jaren duidelijk dat vanwege de toenemende vergrijzing de zorgkosten zoveel zullen stijgen, dat het de vraag is of – als deze tendens doorzet – het huidige welvaartspeil in de toekomst behouden kan blijven.

Gezondheid in relatie tot ruimte is ontzettend complexe materie. Het vinden van dat éne hedendaagse ‘riool’ lijkt dan ook een onmogelijke opgave. Maar misschien hoeft het ook niet. Er worden immers al vele inspirerende,‘riool-achtige’ integrale projecten gerealiseerd, die op innovatieve wijze een gezonde leefomgeving koppelen aan technische innovaties, variërend van waterpleinen, woon-zorgwijken en ouderenhubs tot domotica. De gezonde leefomgeving is hierbij niet gericht op genezing van ziekte, maar op het voorkomen van ziekte: op preventie. Want een gezonde stad met meer groen, meer ontmoetingsplekken en schonere lucht leidt in de toekomst tot minder patiënten, zowel fysiek als mentaal. Iedere boom die je nu plant, betaalt zich in potentie uit door minder astmapatiënten in de toekomst. Ruimtelijk ontwerp om zorgkosten te voorkomen.

Voorkomen is beter dan genezen, maar wie financiert de gezonde stad van de toekomst? Wie betaalt voor schone lucht? Investeringen voor een gezonde leefomgeving leveren immers pas op de lange termijn resultaat op; die kun je niet verdisconteren op het niveau van de individuele bouwkavel. Bovendien is nauwelijks aan te wijzen wie nog baathouders zijn bij investeringen die zich misschien over dertig jaar pas uitbetalen. Maakt een zorgverzekeraar minder kosten in de toekomst, wanneer de wijk vandaag wordt vergroend? Waarschijnlijk, maar het valt nauwelijks aan te tonen.

In mijn ogen is het riool van de 21e eeuw te vinden in de hoek van de financiering van zorgpreventie. De echte techniek die nodig is om steden gezonder te maken, is de argumentatie- en rekenmethode om de toekomstige niet-gemaakte zorgkosten vooraf te kunnen investeren in ruimtelijke kwaliteit die de samenleving als geheel ten goede komt.

Er moeten bruikbare rekenmethodes worden ontwikkeld om hiermee aan de slag te kunnen gaan, politieke argumentatielijnen worden verteld om dit te bekrachtigen, een vocabulaire om hierover te kunnen spreken. Het riool van de toekomst is even onzichtbaar als het buizenstelsel onder onze huizen, maar het is van evenveel invloed op de leefkwaliteit. Het nieuwe riool is een financieringsmodel.

Violette Schönberger is architect en stedenbouwkundige. Zij is mede-oprichter van ontwerpbureau FALSEWORK en publiceert columns over architectuur en stedenbouw op www.fromscratch.work. In 2019 won ze de Geert Bekaertprijs voor Architectuurkritiek.

Trefwoorden

violette schönberger riool paradigmaverschuiving gezonde stad gezondheid paradigma riolering column stedenbouw

1	NOAHH presenteert opgeleverde Villa Vaartjes in Almere Oosterwold dinsdag, 23 april
2	Rijksmonumentaal Jachtslot Mookerheide heropend na restauratie door 1meter98 maandag, 22 april
3	Den Haag deelt ontwikkelvisie voor gebied rond centraal station dinsdag, 23 april
4	Studio Modijefsky ontwerpt koekmakerij als wonderwinkel woensdag, 24 april
5	Mid-rise Milaan dinsdag, 23 april

Rioolstedenbouw

Trefwoorden

Best gelezen

Gerelateerde nieuwsberichten

Andere nieuwsberichten

Woontoren voor jongeren op Oostenburg vormt roestbruin accent langs het spoor

EU Mies Award 2024 voor studiepaviljoen Technische Universiteit Braunschweig

Sofie De Caigny nieuwe voorzitter Commissie Omgevingskwaliteit en Cultureel Erfgoed Rotterdam

Podcasts en publicatie over realiseren ruimtelijke kwaliteit bij stedelijke ontwikkeling

Woontorens The Grace worden lager dan gepland

Tweede Kamer neemt nieuwe huurwet aan

Brabant gaat door met stikstofaanpak en ziet op termijn ruimte

Kamer wil ‘tochtkorting’ voor huurder slecht geïsoleerde woning

Provincie Friesland en gemeenten weer op één lijn over woningbouw

Vastgoedadviseur: winkelleegstand binnensteden loopt op