Violette Schönberger

Grondrecht

20 december 2022, 14:50

Eind december, de tijd van de jaaroverzichten, terugblikken en beschouwingen. En ook ik vraag me af wat het afgelopen jaar me heeft gebracht. Of eigenlijk, de afgelopen jaren. Welke inzichten heeft het schrijven over architectuur en stedenbouw me opgeleverd? Valt er een grotere lijn te ontdekken in de onderwerpen die ik koos en in de thema’s die zich aandienden? Die vraag is wellicht te groot voor een korte column, maar ik doe graag een poging.

Wat me het meest is opgevallen in het volgen van het vakdebat de afgelopen jaren, is de ernst waarmee collega’s – ik incluis – de urgentie van ruimtelijke opgaven benoemen. De ontwerpende disciplines schreeuwen om aandacht voor een vernieuwende blik op de woningnood, de mobiliteitstransitie, de klimaatopgave. Denk anders, denk integraal, gebruik ontwerpkracht! In mijn persoonijke filterbubbel is iedereen dat wel met elkaar eens. Maar toch lukt het onvoldoende om ontwerpers en het ontwerpende denken een serieuze positie te geven in het bestuurlijk debat over ruimtevragen. De discussies in de krant over woningnood, mobiliteit of de inrichting van de stad gaan zelden over hoe de samenleving van de toekomst concreet vorm zou kunnen krijgen, wat het karakter is van de plekken waar we willen wonen, werken, leven en welke gebouwde omgeving we willen achterlaten voor toekomstige generaties. Wanneer zie je nu een hoogleraar stedenbouw in een talkshow of nieuwsprogramma in gesprek gaan over het beroemde getal van de 1 miljoen woningen, de ervaringskwaliteiten van de stad of de culturele waarden van de gebouwde omgeving? Architectuur in brede zin – als verzamelterm voor ruimtelijke ordening, stedenbouw en landschap – is geen onderdeel van een breed publiek debat over het inrichten van de samenleving.

Hoe langer ik me met dit thema bezighoud, hoe meer me dat verbaast. Architectuur is immers het enige vakgebied waarin de ‘stand van de samenleving’ een voor iedereen zichtbare vertaling krijgt. De ruimtelijke inrichting van het land is onontkoombaar, voor iedereen die er woont. Waarom hebben we het er dan zo weinig over? En waar zijn eigenlijk de kritische architecten, de tegen-ontwerpen, de activistische projecten? Zijn die er nog wel? Want ondanks alle ruimtelijk urgente vraagstukken is er een omgeving ontstaan waarin architectuur, als intellectuele discipline, steeds verder is gemarginaliseerd als gevolg van het opheffen van veel subsidieregelingen en een aantal economische crises. De uitwisseling tussen kritische theorievorming en de praktijk van het bouwen wordt steeds kleiner. Wat overblijft is architectuur als uitvoerende discipline die moet bijdragen aan economische groei en vastgoedprestige. Bouwen, bouwen, bouwen.

Wie Nederland beschouwt als een samenhangend geheel van ruimtelijke opgaven, ziet dat zich overal grotere en kleinere ruimtelijke drama’s voltrekken die een grote impact hebben op het dagelijks leven, het geluk en de gezondheid van inwoners. Op het snijvlak van ruimtelijke en sociale vraagstukken kan architectonisch denken als kritische discipline een cruciale rol spelen. Dat vind ik, als ontwerper, en dat vinden een heleboel collega’s met mij. Maar hoe overtuigen we de redacties van nieuwsprogramma’s, de politiek en de opiniemakers dat architectuur méér is dan een kwestie van smaak waarover nu eenmaal niet valt te twisten?

Misschien heel simpel, door te beginnen bij het begin. Wonen en kwaliteit van leefomgeving zijn vastgelegd in de Grondwet in artikel 21 en 22. Die artikelen beschrijven een inspanningsverplichting van de overheid om volksgezondheid en woongelegenheid te ‘bevorderen’ en te zorgen voor bescherming en verbetering van het leefmilieu. Het is hoog tijd voor een breed maatschappelijke gesprek over een concrete invulling hiervan. Wat betekent het leefmilieu dat we maken en voor wie maken we het? In een complexe en zich snel ontwikkelende samenleving dient architectuur een daad voor de lange termijn te zijn, in plaats van als economische inspanning voor het korte gewin. Architectuur gaat iedereen aan, niet alleen een groepje ingewijden. Architectuur als grondrecht.

Daarmee kunnen we het nieuwe jaar in.

Violette Schönberger werkt als stedenbouwkundige voor de gemeente Rotterdam en geeft les aan de KULeuven en de Rotterdamse Academie van Bouwkunst. Zij schrijft over architectuur en stedenbouw op www.fromscratch.work. In 2019 won ze de Geert Bekaertprijs voor Architectuurkritiek.

Trefwoorden

column violette schönberger discours debat

1	Werelderfgoedcentrum Waddenzee: een baken van ecologisch bewustzijn woensdag, 9 juli
2	OMA ontwerpt rotsachtig hoofdkantoor Jomoo in Xiamen woensdag, 9 juli
3	Studio Maks ontwerpt woongebouw volgens buddy-concept voor Oostenburg donderdag, 10 juli
4	MIX architectuur ontwerpt robuust en duurzaam woongebouw voor Leidsche Rijn woensdag, 9 juli
5	Benthem Crouwel en Snøhetta geven eerste indruk van Huis van Cultuur en Bestuur Eemsdelta maandag, 14 juli

Gerelateerde nieuwsberichten

2023 in tien columns door Violette Schönberger

28 december 2023

25 april 2023

23 mei 2023

27 juni 2023

24 oktober 2023

Berichten uit de bubble

28 november 2023

Toekomstdenken

22 december 2023

Grote plannen, met af en toe een grap

30 januari 2024

Achter de muur

27 februari 2024

Onverwachte ontmoetingen en veilige routines

26 maart 2024

Verloting van vijf exemplaren van Paradijs van Imperfectie

10 april 2024

Mid-rise Milaan

23 april 2024

Lang leve het leegstandsbeheer!

28 mei 2024

Langs het hek

26 november 2024

Engagement revisited

25 juni 2024

Aftiteling van architectuur

24 september 2024

De knie

22 oktober 2024

Acht miljard daken

22 november 2022

Van de olifant en de muis

25 oktober 2022

27 september 2022

28 juni 2022

24 mei 2022

26 april 2022

22 maart 2022

22 februari 2022

26 oktober 2021

Burgerraad ruimtelijke ordening

23 november 2021

22 juni 2021

25 januari 2022

28 september 2021

25 mei 2021

De postkapitalistische stad

23 december 2021

Engagement?

28 april 2021

Bouwen voor de lang-heid

23 maart 2021

Het feest der ontregeling

23 februari 2021

Kosmische stedenbouw

26 januari 2021

Het mogelijke of het juiste

31 januari 2023

Boodschappenlijstje

28 februari 2023

Fantastisch

28 maart 2023

Die zaal, die zaal

26 september 2023

2022 in tien columns door Violette Schönberger

30 december 2022

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Amsterdam bouwt nieuwe Jaap Eden IJshal

Vandaag, 14:16

Het complex, dat is ontworpen door VenhoevenCS, komt op vrijwel dezelfde plek als de bestaande ijshal. De hoofddraagconstructie van de huidige hal wordt hergebruikt in het nieuwe gebouw.

Samenwerkingsverband met Blink en WE architecten wint tender Markthuis Papendrecht

Vandaag, 11:56

Het gebouw biedt plaats aan 36 woningen, horecavoorzieningen en commerciële ruimte. Op het dak komt een collectieve daktuin, die wordt ingericht door Dakdokters Studio.

BURA en De Urbanisten aan de slag met masterplan voor Schiehaven Noord

Gisteren, 14:18

De gemeente Rotterdam wil vijf- tot zevenhonderd woningen realiseren in het plangebied aan de Schiekade. Daarnaast wordt het een ‘Paris Proof-tuin’, die fungeert als proeftuin voor duurzaam bouwen.

Benthem Crouwel en Snøhetta geven eerste indruk van Huis van Cultuur en Bestuur Eemsdelta

Gisteren, 11:01

Benthem Crouwel Architects en het Noorse architectenbureau Snøhetta hebben een eerste impressie van het nieuwe Huis van Cultuur en Bestuur voor de gemeente Eemsdelta in Delfzijl gepresenteerd.

Klimaatraad: inconsistent klimaatbeleid brengt onzekerheid

Vandaag, 15:21

“Veel klimaatbeleid is het afgelopen jaar opgeschort of teruggedraaid”, zegt raadslid en voorzitter van de visiecommissie Wieke Pot.

Flexkoop komt niet van de grond op woningmarkt, zegt NHG

Vandaag, 10:05

NHG (Nationale Hypotheek Garantie) stopt voorlopig met voorbereidingen voor ‘koop flexwoningen’, ook wel flexkoop genoemd.

Zuid-Holland zoekt met spoed nieuwe plek voor archeologisch depot

Gisteren, 13:05

De provincie wilde haar archeologische vondsten onderbrengen in een nieuw te bouwen erfgoedcentrum in Katwijk, maar de gemeenteraad heeft dat plan afgewezen.