Violette Schönberger

Acht miljard daken

22 november 2022, 9:00

Hoera, de acht miljardste baby is geboren! Afgelopen week bereikte de mensheid dit duizelingwekkende aantal inwoners op aarde. Acht miljard stervelingen met honger en dorst, levende wezens met emoties en gedachten, verlangens en behoeften, elk met nood aan een fatsoenlijk dak boven het hoofd. En ik vroeg me af wat ik met dit enorme getal aan moest. Hoe kan ik mij daar als ontwerper ooit toe verhouden?

Nadenken over het vraagstuk van groei op wereldschaal heeft iets verlammends. We weten dat de wereldbevolking in de afgelopen zeventig jaar is verdrievoudigd en dat er wereldwijd niet voldoende landbouwgrond is om alle mensen te voeden – tenzij we anders gaan eten. We weten dat welvaartsstijging – waar ieder mens recht op zou moeten hebben – leidt tot steeds grotere druk op klimaat, ecologie en biodiversiteit. Dat onze groei een grens heeft, is inmiddels bekend. Maar is dat een grens in aantallen mensen of in ruimtegebruik en levenswijze?

In de jaren ’70 betoogde de Vlaamse architect Luc Deleu in zijn Orbanistisch Manifest dat architecten zich niet langer zouden moeten richten op de individuele stad maar op de planeet als geheel. Orbanisme in plaats van urbanisme. We zijn immers allemaal met elkaar verbonden, ecologisch, economisch en via stromen van materialen en grondstoffen. Waar het Modernisme zich richtte op de ontwikkeling van stadsplanning, richt het Orbanisme zich op schaal van de planeet, op zoek naar een rechtvaardig, functioneel en zinvol gebruik van de beschikbare ruimte. Deleu gebruikte daarvoor een beeldspraak van Buckminster Fuller, Ruimteschip Aarde. Onze planeet wordt bewoond door miljarden samenwerkende astronauten die met elkaar door de kosmos reizen. In dat ruimteschip wordt het theoretisch beschikbare aardoppervlak per inwoner ieder jaar kleiner. Daarom is de enige zinvolle invulling van het vak architectuur volgens Deleu het werken aan intensivering van grondgebruik en het ontwerpen van infrastructuren van compacte voorzieningen. Onderbouwd met cijfers en statistieken en uitgewerkt in voorstellen als gigantische varende universiteiten, hoogspanningsmasten gecombineerd met windmolens en meerdekse stedelijke megaprojecten vormt het Orbanisme al jarenlang een theoretische grondslag voor werken van Deleu.

Het Ruimteschip Aarde biedt een inspirerend theoretisch kader voor wie vastloopt in het denken over wereldwijde groei. Gedeeld belang in plaats van concurrentie. Grote structuren in plaats van incidentele verbeteringen. Integraal denken in plaats van plotsgewijs ontwikkelen. Afgelopen week werd ik me opnieuw bewust van de visionaire kracht van het werk van Deleu, toen ik herhaaldelijk werd gewezen op een artikel in de Financial Times, getiteld 'The Netherlands may be the first country to hit the limits of growth.' Ons land is aan het vastlopen, betoogt de schrijver, economisch, ruimtelijk en sociaal-maatschappelijk. En door het tekort aan arbeidskrachten kunnen we onze groei niet meer accomoderen. Zou het allemaal echt? Welnee. Woningnood, mobiliteitsarmoede en stikstofproblematiek zijn weliswaar grote, reële problemen, maar goedbeschouwd zou het ruimtelijk allemaal moeten passen in ons land, mits we bereid zijn om sommige zaken fundamenteel anders te benaderen. Woninggroottes, leegstandbeheer, transformatie, de verhouding tussen collectieve ruimte en privédomein, vervoer en energie: het kan allemaal zoveel integraler en intelligenter. Het zijn voornamelijk de huidige systemen van winstmodellen en economisch haalbare stedelijke ontwikkelingen die in de weg staan voor structurele oplossingen.

We hebben een veel creatievere benadering nodig voor het groeivraagstuk van Nederland dan de verlammende constatering dat het allemaal niet past en gaat. Misschien wel de benadering van een Orbanist die de opgaven op wereldschaal verbindt met het schaalniveau van Nederland. Het druist weliswaar volkomen in tegen de denkwijze van Deleu om zich te beperken tot landsgrenzen, maar je moet ergens beginnen. Wellicht biedt het beeld van Ruimteschip Nederland inspiratie voor de schijnbare onmogelijkheid van al onze ruimteclaims. Een klein en overzichtelijk land dat zichzelf beschouwt als één integrale opgave in plaats van als een verzameling winstgevende plotjes naast elkaar. Rechtvaardig in ruimtegebruik, zelfvoorzienend in energie en voorzien van intelligente, compacte structuren en intensief grondgebruik en dat alles in nauw samenwerking met alle ander landen om ons heen. De wereldbouwkundige benadering van Luc Deleu kan dienen als overtuigende inspiratie om ons verder door de kosmos te loodsen.

Violette Schönberger werkt als stedenbouwkundige voor de gemeente Rotterdam en geeft les aan de KULeuven en de Rotterdamse Academie van Bouwkunst. Zij schrijft over architectuur en stedenbouw op www.fromscratch.work. In 2019 won ze de Geert Bekaertprijs voor Architectuurkritiek.

Trefwoorden

wereldbevolking column duurzaamheid luc deleu orbanisme violette schönberger

1	Eigenwijs vakantiehuis in dorp op Terschelling woensdag, 4 december
2	Bouw wooncomplex Nelson View in Amsterdam Zuidoost van start woensdag, 4 december
3	Woningbouwcomplex Kop Dakpark geïnspireerd op winnend ontwerp Europan dinsdag, 3 december
4	Bouw 215 appartementen op oude kantoorlocatie in Amersfoort gestart dinsdag, 3 december
5	Heruitgave boek 'Nooit gebouwd Nederland' door Cees Nooteboom maandag, 2 december

Gerelateerde nieuwsberichten

2023 in tien columns door Violette Schönberger

28 december 2023

Bevolking Nederland richting 18 miljoen, CBS ziet groei afnemen

1 november 2023

Droomveranderingen

25 april 2023

Surfplank

23 mei 2023

Advies: laat bevolking matig groeien naar 19 à 20 miljoen in 2050

16 januari

Rioolstedenbouw

27 juni 2023

Die zaal, die zaal

26 september 2023

Gisteren van morgen

24 oktober 2023

Berichten uit de bubble

28 november 2023

Toekomstdenken

22 december 2023

Grote plannen, met af en toe een grap

30 januari

Achter de muur

27 februari

Onverwachte ontmoetingen en veilige routines

26 maart

Verloting van vijf exemplaren van Paradijs van Imperfectie

10 april

Mid-rise Milaan

23 april

Lang leve het leegstandsbeheer!

28 mei

Engagement revisited

25 juni

Aftiteling van architectuur

24 september

De knie

22 oktober

Langs het hek

26 november

Van de olifant en de muis

25 oktober 2022

27 september 2022

28 juni 2022

24 mei 2022

26 april 2022

22 maart 2022

22 februari 2022

25 januari 2022

De postkapitalistische stad

23 december 2021

Burgerraad ruimtelijke ordening

23 november 2021

26 oktober 2021

28 september 2021

22 juni 2021

25 mei 2021

28 april 2021

Bouwen voor de lang-heid

23 maart 2021

Het feest der ontregeling

23 februari 2021

Kosmische stedenbouw

26 januari 2021

Ombudsman: verduurzamen huis lukt huurder vaak niet

2 december 2022

In 2070 telt Nederland 20,7 miljoen inwoners, verwacht het CBS

16 december 2022

Grondrecht

20 december 2022

Het mogelijke of het juiste

31 januari 2023

Boodschappenlijstje

28 februari 2023

Fantastisch

28 maart 2023

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Schiphol zoekt architecten om luchthaven eenduidiger uitstraling te geven

Gisteren, 15:21

Er moet een leidende architect komen die de ontwerpvisie gaat vormgeven en daaronder vaste architecten die het beleid doorzetten op kleinere schaal.

Twee woongebouwen op plek oude Renault-garage in Zwolle

Gisteren, 14:26

Op de plek van een oude Renault-garage in de Zwolse wijk Diezerpoort verrijzen twee door MIX architectuur ontworpen woongebouwen. Het project Nieuwstad behelst 87 appartementen, waarvan het grootste deel koop.

Woontorens Bossa Nova vormen sluitstuk woningbouw in Haarlems Aziëpark

Gisteren, 13:29

In het Aziëpark in Haarlem is het door Geurst & Schulze architecten ontworpen project Bossa Nova opgeleverd. De twee ronde woontorens naast winkelcentrum Schalkwijk tellen tezamen 142 appartementen en een ondergrondse parkeergarage.

Woongebouwen met houten modules vervangen verouderde portiekflats Schalkwijk

Gisteren, 10:34

Aan de Louis Pasteurstraat in het Haarlemse stadsdeel Schalkwijk maakt een aantal verouderde portiekflats plaats voor drie nieuwe woongebouwen met in totaal 179 woningen.