Violette Schönberger

Fantastisch

28 maart 2023, 9:00

Op station Heerlen miste ik de overstap en had een uurtje stuk te slaan. Hoewel ik veel over de nieuw gebouwde stationsomgeving had gelezen en gehoord, had ik er nooit eerder rondgelopen. Op, over en rond de perrons is de afgelopen jaren een gigantisch stedenbouwkundig project verrezen, getiteld het Maankwartier.

Waar de architectuur van de meeste Nederlandse stationsgebouwen zich kenmerkt door een vocabulaire van snelheid en de cleane anonimiteit van reizen, poogt het Maankwartier een veilige en herkenbare bestemming te vormen voor deze door krimp en teloorgang geteisterde stad. Het ademt historiserende romantiek, maar het is overduidelijk gebouwd in de huidige tijd: te groot, te hoog en te complex om zonder kranen, gewapend beton en prefab elementen te zijn gebouwd. Bij veel vakgenoten is dit project met gegniffel ontvangen, om alle voorspelbare en begrijpelijke redenen.

In de verwachting snel verveeld te zijn met al die historische nep, dwaalde ik wat rond over deze stedenbouwkundige berg. De looproute kent een verrassende schakeling van pleinen en poorten, van bogen en doorgangen, van hoog en laag. De architectuur is historisch niet te plaatsen en verwijst losjes naar allerlei perioden. Daarmee ontstaat een vervreemdende, haast computergame-achtige versie van een hoegenaamd tijdloze citadel, een romeinse of middeleeuwse fantasy. Maar dan wel eentje met roltrappen, bewakingscamera’s, airconditioning, drie snackbars en een dönerzaak. Verbaasd constateer ik dat deze plek mij intrigeert en zelfs een beetje vrolijk maakt. Is het de absurditeit, het gevoel dat ik niet precies kan duiden waarmee ik in de maling word genomen? Of is het simpelweg het verschil met alle andere stations die ik onderweg had gezien? Wat kan ik hier vakinhoudelijk van maken?

Stedenbouwkundig valt er net zoveel voor als tegen het Maankwartier te zeggen. Interessant is dat het onderscheid tussen stationsgebouw en de rest van de omgeving volkomen wegvalt. Het stationsgebouw is niet, zoals bij de meeste stationsgebouwen in Nederland, een iconisch, losstaand object dat afsteekt tegen de omgeving, maar is onderdeel van de omliggende bebouwing. Wie van een afstandje het complex benadert, herkent alleen aan de sporen dat er ergens een trein zal stoppen. Bouwen langs het spoor is bepaald niet eenvoudig, maar in Heerlen is het gelukt. De route door het complex lijkt een geslaagde voetgangersverbinding tussen de twee delen van de stad te vormen. Maar tegelijkertijd belemmeren de hoge bebouwing en de gesloten perspectieven iedere visuele relatie van de ene kant van de stad naar de andere. Het complex is gigantisch; je kunt letterlijk niet om het Maankwartier heen, je moet je er toe verhouden.

Heeft deze onontkoombaarheid wellicht te maken met de ontstaansgeschiedenis van het complex? In tegenstelling tot andere grootschalige gebiedsontwikkelingen is het Maankwartier geen regulier stuk stedenbouw, maar een officieel gedeponeerd kunstwerk. Het gebied is niet ontworpen door een collectief van stedenbouwkundigen, supervisoren en prijswinnende architecten die elkaar allemaal een beetje bijsturen in een ontwerpproces, maar door een enkele kunstenaar, Michel Huisman. Een stuk stad is van iedereen, betwistbaar op losse onderdelen, maar een kunstwerk van één enkele auteur is alleen te beschouwen als geheel. Waar stedenbouw nog wel eens de kwaliteit kan hebben om onopvallend het stadsleven te dienen in al z’n facetten, beoogt dit kunstwerk uitsluitend te vertellen ‘hier komt het goed’.

De stad die als geen andere het verval van economische voorspoed heeft gezien, koos voor een architectuur die de illusie wekt van tijdloze eeuwigheid. Maar zal het kunstwerk de stad daadwerkelijk een nieuwe dynamiek geven? Ik help het ze hopen. Voorlopig zie ik vooral de voorspelbare NS-ketens die de winkelruimtes afnemen, een hedendaags verdienmodel van een enorm aantal vierkante meters dat zomaar het toch al noodlijdende centrum verder zou kunnen leegtrekken. Hoe zal het Maankwartier zich ontwikkelen in de tijd, is het kunstwerk bestand tegen veranderingen waar iedere stad uiteindelijk mee te maken krijgt? Of zal het net zo’n kort en ongelukkig leven lijden als z’n grote, lompe broertje Hoog Catharijne?

Het is tijd, mijn trein vertrekt. Ik ga terug naar de Randstad, waar iedereen kletst over degrowth maar tegelijkertijd geen idee heeft van de ware treurnis van krimp. Ik laat het Maankwartier achter me. Het was een fantastisch uurtje, in alle betekenissen. Soms is het gewoon lekker om rond te stappen in het theater van de fantasie.

Violette Schönberger is architect en stedenbouwkundige. Zij is mede-oprichter van ontwerpbureau FALSEWORK en publiceert columns over architectuur en stedenbouw op www.fromscratch.work. In 2019 won ze de Geert Bekaertprijs voor Architectuurkritiek.

Trefwoorden

violette schönberger heerlen maankwartier column

1	Nominaties Kantoorgebouw van het Jaar 2025 bekend woensdag, 10 september
2	10 nieuwe steden dinsdag, 9 september
3	Bouwend Nederland: ‘Er komt een groot tekort aan bouwers’ dinsdag, 9 september
4	Rijksbouwmeester: tijd van nieuwe steden bouwen ligt achter ons maandag, 8 september
5	Transformatie Arnhems postgebouw tot rijkskantoor De Nieuwe Post van start woensdag, 10 september

Gerelateerde nieuwsberichten

Droomveranderingen

25 april 2023

Surfplank

23 mei 2023

Stadskantoor Heerlen ontworpen als inversie van het raadhuis

5 december 2023

Rioolstedenbouw

27 juni 2023

MVRDV en Zecc Architecten transformeren Heerlense kerk tot stadsbad

17 april

Die zaal, die zaal

26 september 2023

Gisteren van morgen

24 oktober 2023

Berichten uit de bubble

28 november 2023

Limburg: waarom staan we onderaan lijst aantrekkelijke steden?

8 september 2023

Toekomstdenken

22 december 2023

Grote plannen, met af en toe een grap

30 januari 2024

Achter de muur

27 februari 2024

Onverwachte ontmoetingen en veilige routines

26 maart 2024

Verloting van vijf exemplaren van Paradijs van Imperfectie

10 april 2024

Mid-rise Milaan

23 april 2024

Lang leve het leegstandsbeheer!

28 mei 2024

Engagement revisited

25 juni 2024

De knie

22 oktober 2024

Aftiteling van architectuur

24 september 2024

19 december 2024

26 november 2024

28 februari 2023

Het mogelijke of het juiste

31 januari 2023

Grondrecht

20 december 2022

Acht miljard daken

22 november 2022

Van de olifant en de muis

25 oktober 2022

27 september 2022

28 juni 2022

24 mei 2022

26 april 2022

22 maart 2022

22 februari 2022

25 januari 2022

De postkapitalistische stad

23 december 2021

Burgerraad ruimtelijke ordening

23 november 2021

26 oktober 2021

28 september 2021

22 juni 2021

25 mei 2021

28 april 2021

Bouwen voor de lang-heid

23 maart 2021

Het feest der ontregeling

23 februari 2021

Kosmische stedenbouw

26 januari 2021

2022 in tien columns door Violette Schönberger

30 december 2022

Toon alles

Andere nieuwsberichten

JKMM Architects wint prijsvraag voor nieuw architectuur- en designmuseum Helsinki

12 september, 3:10

Het bureau werd bij de anonieme prijsvraag geselecteerd uit liefst 624 inzendingen. Het gebouw moet vanaf 2030 een nieuw herkenningspunt worden voor de Eteläsatama-haven in het zuiden van de stad.

Behandelcentrum van atelier PRO is poortgebouw voor wijk

12 september, 2:15

Nieuw gebouw voor Eijkman Kliniek in Nijkerk is ontworpen door atelier PRO.

Wij Maken Nederland organiseert verkiezingsdebat over nieuwe Nota Ruimte

12 september, 1:31

Op maandag 6 oktober organiseert het onafhankelijk netwerk van stad- en landmakers Wij Maken Nederland een verkiezingsdebat over de Nota Ruimte.

Natrufied Architecture wint prijsvraag voor biobased geluidsscherm

12 september, 11:51

Het ontwerp Zacht Zicht werd gekozen uit negentien inzendingen voor de Start-up Challenge 2025. Het scherm bestaat uit een houten draagstructuur, waarin vezelgewassen zijn verwerkt.

Aartsen wil doelen circulaire economie ‘actualiseren’

12 september, 10:38

"We gaan kijken wat er nodig is om het aan de ene kant realistisch te maken, zonder dat je weer zwabberbeleid gaat krijgen", zegt de demissionair staatssecretaris.