Violette Schönberger

Het feest der ontregeling

23 februari 2021, 9:10

Met de slee naar school, dat is wel de mooiste manier om na twee maanden lockdown weer te mogen beginnen. In de vroege ochtend door een sprookjesstad op pad. Hollandse grijstinten vervangen door sterke kleurcontrasten en al het geluid gedempt. In één nacht veranderde de wereld. De besneeuwde stad werd een eindeloze speeltuin, maar dan zonder veiligheidscertificaten en hekjes. Privébezit werd openbaar: de auto van de buren gêneloos leeggeschraapt voor de beste ballen, de onbetreden voortuintjes geplunderd voor een sneeuwpop. En iedere daad liet verse sporen na.

Sporen in de sneeuw onthullen het gebruik van de stad. Dat stelde de Weense stedenbouwkundige Camillo Sitte in zijn invloedrijke Der Städtebau nach seinen künstlerischen Grundsätzen. Op een vers besneeuwd plein, schreef hij in 1889, zullen de eerste verkeerssporen niet netjes rond het centrum verschijnen maar kriskras over het plein, de kortste verbindingen volgend. Tussen die sporen, daar waar de sneeuw onaangeroerd is gebleven, zullen kinderen hun sneeuwpoppen bouwen. Kinderen hebben volgens Sitte een natuurlijk gevoel voor ruimte, want precies op de plek van hun sneeuwpoppen stonden in de middeleeuwse stad de fonteinen, sculpturen en monumenten: asymmetrisch op het plein, nooit in het midden.

Deze charmante gedachte is ook bruikbaar in de hedendaagse stad: het winterlandschap als een instrument voor ruimtelijke analyse. Want ook bij ons bracht de sneeuw nieuwe gebruikspatronen aan het licht. Fietspaden werden onvindbaar, de kortste weg naar huis was rechtdoor over het ijs in plaats van om de singel heen en brede stoepen verschrompelden tot smalle, nauwelijks begaanbare paadjes. Wie een kaart zou tekenen van de openbare ruimte van onze wijk in de sneeuw, krijgt een ander beeld dan in rest van het jaar.

Maken we eigenlijk wel genoeg gebruik van de seizoenen in het ontwerpen van de stad? Misschien wel niet, stelde Mirko Zardini in het prachtige boek Sense of the City uit 2005. Stedelijke buitenruimtes zijn vooral gericht op lekker weer en het binnenklimaat is continu comfortabel rond de twintig graden; de stad lijkt louter ontworpen voor de zomer. Zardini riep op tot het omarmen van winterse omstandigheden in het stadsontwerp. Niet verbazend voor een publicatie uit Montréal, waar de straten gemiddeld 120 dagen per jaar besneeuwd zijn.

In ons milde zeeklimaat heeft de winter andere consequenties dan in Canada. Ik vraag me dan ook af wat de poëtische oproep van Zardini in concrete zin voor ons kan betekenen. In ieder geval is de aandacht voor ontwerpen met de seizoenen in de afgelopen vijftien jaar al fors toegenomen. Maar bedoelde Zardini het wel zo technisch als ‘de klimaatopgave’? Of bedoelde hij meer zoiets als het feest der ontregeling, zoals bij ons nu acht dagen het genot van uitglijden en het risico een ijspegel op je hoofd te krijgen? Zocht hij naar een ontwerphouding die gaat over loslaten, over de winter z’n gang laten gaan, over de metaforische betekenis van sneeuw en water? Over een zekere bescheidenheid ten aanzien van de maakbaarheid van de omgeving?

Nederlanders zijn nou eenmaal ijzersterk in het kneden van de natuur. In de geest van de Nederlandse ingenieurstraditie zou ik dan ook het liefst het weerbericht ontwerpen. Dan koos ik elk jaar voor een paar weken sneeuw en ijs. En daarmee voor nieuwe stadse ervaringen, een knallend kleurenpalet en een speels gebruik van de openbare ruimte. Maar zolang dat niet kan, hou ik me vast aan het pleidooi van Zardini: het omarmen van de seizoenen in het ontwerpen van de stad, hyperlokaal en specifiek voor onze eigen weersomstandigheden. Op zoek naar stadsinrichting die in ieder seizoen de ruimte biedt om te ervaren: we leven op een draaiende planeet.

Violette Schönberger werkt als stedenbouwkundige voor de gemeente Rotterdam en geeft les aan de KULeuven en de Rotterdamse Academie van Bouwkunst. Zij schrijft over architectuur en stedenbouw op www.fromscratch.work. In 2019 won ze de Geert Bekaertprijs voor Architectuurkritiek.

Trefwoorden

sneeuw violette schönberger column camillo sitte stedenbouw mirko zardini

1	Vijf nominaties voor de prijs voor Architect van het Jaar 2025 maandag, 1 september
2	Nominaties Woongebouw van het Jaar 2025 bekend woensdag, 3 september
3	Woontoren De Vrijheid door Atelier Kempe Thill in Bajeskwartier opgeleverd maandag, 1 september
4	Tweede prijs voor ontwerp Caruso St John, Ard de Vries & Donna van Milligen Bielke en SteenhuisMeurs bij tender Tilburgse spoorzone woensdag, 3 september
5	'Vakantiewoonbuurt' Happy Days wint Gemma Smid Architectuurprijs Zoetermeer 2025 dinsdag, 2 september

Gerelateerde nieuwsberichten

2023 in tien columns door Violette Schönberger

28 december 2023

25 april 2023

23 mei 2023

27 juni 2023

24 oktober 2023

Berichten uit de bubble

28 november 2023

Toekomstdenken

22 december 2023

Grote plannen, met af en toe een grap

30 januari 2024

Achter de muur

27 februari 2024

Onverwachte ontmoetingen en veilige routines

26 maart 2024

Verloting van vijf exemplaren van Paradijs van Imperfectie

10 april 2024

Mid-rise Milaan

23 april 2024

Lang leve het leegstandsbeheer!

28 mei 2024

Aftiteling van architectuur

24 september 2024

25 juni 2024

22 oktober 2024

26 november 2024

19 december 2024

26 januari 2021

Bouwen voor de lang-heid

23 maart 2021

28 april 2021

25 mei 2021

22 juni 2021

28 september 2021

26 oktober 2021

Burgerraad ruimtelijke ordening

23 november 2021

De postkapitalistische stad

23 december 2021

25 januari 2022

22 februari 2022

22 maart 2022

26 april 2022

24 mei 2022

28 juni 2022

27 september 2022

Van de olifant en de muis

25 oktober 2022

Acht miljard daken

22 november 2022

Grondrecht

20 december 2022

2022 in tien columns door Violette Schönberger

30 december 2022

Het mogelijke of het juiste

31 januari 2023

Boodschappenlijstje

28 februari 2023

Fantastisch

28 maart 2023

Die zaal, die zaal

26 september 2023

Toon alles

Andere nieuwsberichten

D66 wil stad bouwen in nieuwe polder tussen Amsterdam en Almere

Gisteren, 14:36

IJstad, zoals D66 de nieuwe stad voorlopig heeft genoemd, moet ruimte bieden aan 60.000 woningen.

's-Hertogenbosch selecteert acht ontwerpteams voor volgende ronde Citadelpoort

Gisteren, 13:31

In het gebied ten noorden van de Citadel wil de gemeente 185 tot 200 woningen bouwen, een nieuw onderkomen voor Design Museum Den Bosch realiseren en een ‘oeverpark’ aanleggen. Ook moet er een nieuwe Lage Diezebrug komen.

Tweede prijs voor ontwerp Caruso St John, Ard de Vries & Donna van Milligen Bielke en SteenhuisMeurs bij tender Tilburgse spoorzone

Gisteren, 10:00

Caruso St John, Ard de Vries & Donna van Milligen Bielke (ADVMB), SteenhuisMeurs eindigden onlangs op de tweede plaats bij een tender voor de Tilburgse Spoorzone.

Nominaties Woongebouw van het Jaar 2025 bekend

Gisteren, 09:00

Als onderdeel van de Architectenweb Awards 2025 wordt begin november de prijs voor Woongebouw van het Jaar 2025 uitgereikt. Uit de veertig inzendingen voor deze prijs heeft de jury vijf projecten genomineerd.

Energiekosten huishoudens Randstad lager dan in rest van het land

Gisteren, 12:27

In Groningen betaalt een gezin gemiddeld 105 euro meer per maand aan energie dan een vergelijkbaar huishouden in Utrecht.

ING en Rabobank stoppen 200 miljoen euro in Nationaal Warmtefonds

2 september, 11:58

Het fonds verwacht dat de bijdrage 12.500 huishoudens helpt bij het energiezuiniger maken van hun woning. Met een lening kunnen ze bijvoorbeeld een warmtepomp aanschaffen of hun vloeren isoleren.