Marjolein van Eig

Steen – PIR – Schaap

13 juni 2023, 10:00

Buiten is het 30 graden. Ik denk aan isolatie. En ik denk niet graag aan isolatie, laat staan bij 30 graden. Steenwol, glaswol, PIR, PUR, EPS, XPS, het zal wel. Rc-waardes, Rd-waardes, Rw-waardes, gáááp. Kan mij die isolatie schelen, je ziet het toch niet. Toch is het goed er af en toe wel aan te denken.

Denkt u bijvoorbeeld wel eens aan steenwol? Dagelijks stoppen we het overal in, het is zo lekker goedkoop en geluid- en brandwerend. En daarmee is alles er wel over gezegd. Steenwol wordt gemaakt door basalt te versmelten bij 1.500 °C. De gesmolten lavastroom komt terecht op snel draaiende wielen van een zogenaamde spinner en wordt weggeslingerd. De spetters die dan ontstaan worden door een grote ventilator weggeblazen waarna de lava stolt tot ragfijne draden. Vergelijkbaar met de manier hoe suikerspinnen worden gemaakt! Bindmiddel en impregneerolie worden toegevoegd om de producten stabiliteit en waterafstotende eigenschappen te geven. De draden steenwol komen in een volgende stap via een pendel op een lopende band terecht. De steenwoldeken die zo wordt gevormd, wordt vervolgens in de hardingsoven verwarmd tot ongeveer 200 °C om de bindmiddelen uit te harden en het materiaal te stabiliseren voor de afwerking. Tenslotte wordt de steenwol op maat gezaagd. Speciale installaties – filters, naverbranders met warmteterugwinningssystemen en andere reinigings- en opvangsystemen – zorgen ervoor dat de ‘artificiële vulkaan’ zo milieuvriendelijk mogelijk is.*

Klinkt supergaaf. Ik zou het graag eens zien, lijkt me fascinerend. Maar het laatste zinnetje is veelzeggend; ‘zo milieuvriendelijk mogelijk’ betekent natuurlijk; niet erg milieuvriendelijk. Volgens de verkopers is het spul wel goed her te gebruiken. Toch verwacht ik niet dat iemand die geelbruine dekens ooit van de spouwankers gaat lospeuteren om het opnieuw in een spouw te stoppen.

Denkt u wel eens aan PIR? PIR, oftewel Polyisocyanuraat, is een polymeer en een soort thermohardend plastic. Polyether-polyol wordt normaal gebruikt bij de productie van polyurethaan. Na reactie met een di-isocyanaat wordt een polyurethaan gevormd. Bij de productie van polyisocyanuraat is het polyether-polyol veelal vervangen door een polyester-polyol en wordt een overmaat methyleendifenyldi-isocyanaat (MDI) gebruikt. De overmaat MDI trimeriseert tot polyisocyanuraat (PIR). Het PIR-schuim heeft ten opzichte van purschuim een verbeterde dimensionele stabiliteit, verbeterde mechanische eigenschappen, zoals druksterkte en is veel sterker. De stof vergaat vrijwel niet. Dat maakt PIR een bron van microplastics in de omgeving, met name bij het zagen komen veel stofvormige plastic deeltjes vrij. Bij de productie werd eertijds gebruik gemaakt van schuimvormers op basis van CFK's. Dit maakt recycling moeilijk, omdat deze CFK's vrijkomen bij bewerking. Gedurende de levensduur van PIR-producten komt een deel van deze gassen door middel van diffusie vrij. Bij verbranding hebben PI- producten mede door deze gassen een zeer hoge energetische waarde en het product in zijn oorspronkelijke vorm heeft een zeer lange levensduur, waardoor het in bijvoorbeeld plaatvorm prima ingezet kan worden voor hergebruik. PIR is weliswaar slecht brandbaar, maar als het toch brandt worden giftige gassen gevormd. PIR is vochtbestendig, maar niet waterdicht.**

Ik heb scheikunde laten vallen op de middelbare dus ik snap er niks van, maar het klinkt razend knap en interessant allemaal. En PIR kan inderdaad redelijk goed worden gerecycled. Mogelijk is het maakproces wat milieuvriendelijker dan steenwol maar daarvoor begrijp ik er te weinig van. Toch zijn ook hier eindige grondstoffen nodig om het product te maken. En dat met die gassen klinkt niet prettig.

Denkt u wel eens aan schapenwol? Schapenwol groeit gratis uit schapen. Jaarlijks gooien we 1,5 miljoen kilo schapenwol weg, hup de verbrandingsoven in. Schapenwol als isolatiemateriaal heeft allerlei voordelen; het gaat lang mee, is vochtregulerend, is prettig om mee te werken, brandveilig, etc. Helaas stoten schapen zelf wel veel CO2 en methaan uit. Het woloverschot gebruiken is echter een stuk milieuvriendelijker dan verbranden lijkt mij.

Weet u waar ik vaak aan denk? Aan vlaswol. Dat wordt gemaakt van vlas en dat is een gewas dat groeit op het land. Tijdens het groeien neemt het CO2 op. Het spul heeft ontzettend veel voordelen (is toepasbaar zonder die plastic folies, is akoestisch prettig, vochtregulerend, brand-, geluidwerend, heeft een hoge isolatiewaarde, is een goed idee voor de boeren die wat nieuws willen/moeten) en het voelt en ruikt heerlijk. In al mijn projecten schrijf ik vlaswol voor waar ik kan en dat is bijna nooit. Het zit enkel in het Haarlemse brugwachtershuisje en in de portiersloge op het Westergasfabriekterrein en verder is het altijd te duur of ik heb er niks over te zeggen. Of men wil het niet / kent het niet / heeft geen preferred supplier die er mee werkt.

Wat een rare wereld leven we toch in. Een wereld waarin het goedkoper is om synthetische en milieuvervuilende isolatiematerialen uit eindige bronnen toe te passen dan natuurlijke en CO2-opnemende materialen uit oneindige bronnen. Gelukkig is het nog altijd beter om te isoleren dan niet te isoleren. En gelukkig komt er regelgeving aan en CO2-belasting waardoor die fijne natuurlijke materialen vanzelf goedkoper worden ten opzichte van die andere vervuilende materialen. En verder denk ik er gewoon niet zoveel aan. Kan mij het schelen. Tijd voor een ijsje.

* Bron: Hoe wordt steenwol gemaakt? (rockwool.com)
** Bron: Polyisocyanuraat - Wikipedia

Marjolein van Eig is architect-directeur van BureauVanEig. Zowel in haar werk als in haar maandelijkse column verbindt ze eigentijdse opgaven met hun historische wortels. Ze is als gastdocent verbonden aan de TU Delft en de Academie van Bouwkunst Rotterdam.

Trefwoorden

column isolatie marjolein van eig

1	LAP en Klunder winnen tender voor veertig seniorenwoningen in Krimpen aan den IJssel dinsdag, 8 oktober
2	Eerste woontoren in Amsterdamse Sluisbuurt opgeleverd donderdag, 3 oktober
3	Transformatorstation in Dordrecht wordt wooncomplex Stroom maandag, 7 oktober
4	Raad Rotterdam stemt voor aangepast plan renovatie Boijmans vrijdag, 4 oktober
5	Nominaties Publiek gebouw van het Jaar 2024 bekend woensdag, 9 oktober

Gerelateerde nieuwsberichten

Kolommen en vergankelijkheid

10 mei 2023

De uitstoot is nu

11 april 2023

Goed onderzoek naar vleermuizen verplicht voor spouwmuurisolatie

3 augustus 2023

Witte Mannen

12 oktober 2023

Gaaf land

14 maart 2023

Een goede gebouwplint; wat is dat eigenlijk?

14 februari 2023

De architect en de verkiezingen

14 november 2023

Laatste keer, echt

12 december 2023

De andere kant

24 januari 2023

Dagboek van een ruimtegebruiker

16 januari

Het gebouw als kunstwerk

16 januari 2023

13 februari

8 december 2022

8 november 2022

12 maart

11 oktober 2022

Blok met appartementen als inbreiding voor naoorlogse wijk Vijfhuizen

22 juni 2023

De architect is op zoek naar liefde

10 april

Modern

14 mei

Sloopverbod

13 september 2022

Plaatsen waar u slaapt

9 juli

De factor tijd

14 juni 2022

Hoekjes, trapjes, hekjes

11 september

Wooncrisis én ambtenarencrisis

10 mei 2022

12 april 2022

8 oktober

8 maart 2022

Houtbouw hoeft er niet zo uit te zien

8 februari 2022

Gebouwde telmodellen

14 december 2021

De reikwijdte van iemand

11 januari 2022

Ode aan onze oude straat

9 november 2021

De glasparadox

14 september 2021

Huilen onder systeemplafonds

9 juni 2021

Architecten, verenigt u

11 mei 2021

Materiaal als drager van herinnering

9 februari 2021

Nostalgie naar vooruitgangsdenken

9 maart 2021

Het raam mag niet open

13 april 2021

Het leven in het trappenhuis

12 januari 2021

Toon alles

Gerelateerde podcasts

Gesprek met Marjolein van Eig over hoogbouw en welstand

16 februari 2023

Andere nieuwsberichten

Vier genomineerden voor Abe Bonnema Prijs voor Jonge Architecten 2024

Gisteren, 13:00

Het gaat om Jelmer Buurma en Sneha Dugar (Buurma Dugar architects), Maarten van Kesteren, Joey Rademakers (De Nieuwe Context) en Inez Tan (Office Winhov).

Bouw van energieneutrale buurt De Werf in Almere gestart

Gisteren, 12:15

Het ontwerp van architectenbureau KettingHuls bestaat uit vijf gebouwen met in totaal 125 woningen, een fietsenstalling en een horecapaviljoen rondom een nieuwe havenkom.

Jim Venturi: AFFR-film over mijn ouders is óók een liefdesverhaal

Gisteren, 10:25

Aanstaande zaterdag gaat op het AFFR 'Stardust - the Story of Robert Venturi and Denise Scott Brown' in Europese première. Architectenweb had een exclusief interview met Jim Venturi, de zoon van het befaamde architectenduo.

Nog drie dagen om jouw stem uit te brengen voor de Architect van het Jaar 2024!

Gisteren, 09:25

Bekijk nu de video’s waarin de genomineerden zich voorstellen en breng jouw stem uit!

Energieagentschap ziet enorme groei hernieuwbare energie

Gisteren, 13:34

Het Internationaal Energie Agentschap voorziet een aanzienlijke toename van de wereldwijde capaciteit voor hernieuwbare energie in de rest van dit decennium.