Marjolein van Eig

De glasparadox

14 september 2021, 9:15

“Zet het even op een sokkel”, was een running gag in mijn bouwkunde-vriendengroep tijdens de studie Bouwkunde in Delft, als we weer zaten te ploeteren op een project. De uitspraak kwam van Willem Vogel, de legendarische vormstudiedocent – paardenstaartje en shag – die behoorde tot een clubje karaktervolle figuren van deze vakgroep. Vogel werd enthousiast van álles en dat werkte. Geen idee wat we aan het doen waren of Willem zag er wat in, vooral als het even op een sokkel geplaatst werd. Dan kon je je eigen plak- en knipwerk van een afstand bekijken en de verhoudingen, lichtval en materiaalgebruik beoordelen. De rest van de vormstudieposse – Breen en Olsthoorn – kwam erbij en zo werd het ding met de nodige humor van alle kanten besproken, in de kunstgeschiedenis geplaatst en van betekenis voorzien. Ik heb er nog steeds werk van hangen thuis.

Het waren geen gemakkelijke lessen. De dag begon met een open opdracht in de trant van; “Vandaag gaan we aan de slag met karton. Lijnenspel en volumewerking is wat we gaan onderzoeken.” En daar zaten we dan, met de grijze platen en lijm. Ik miste een programma van eisen en vroeg me af wanneer het goed was, jaloers op anderen, die klaarblijkelijk heel goed begrepen waar ze naartoe gingen.

Eén van de opdrachten bestond uit het ontwerpen van een brug. Al tijdens de uitleg zocht ik naarstig naar een goed idee. Glas! Het moest iets van glas worden, hoe gaaf, dat je ergens overheen loopt en erdoorheen kunt kijken. En terwijl ik dat dacht, zei Vogel; “maar maak nou geen brug van glas, dat is niet zo interessant.” Geen glas dus.

Glas is niks. Dat is de functie van glas, dat het er niet is. Je kijkt er niet naar, je kijkt er doorheen. Het heeft geen textuur, het is glad, je ogen glijden ervan af. Overdag spiegelt het, ’s avonds verdwijnt het. In architectuur gaat het om alles, behalve om het glas. Het gaat om de gevel, waar het glas in zit. Het gaat om dat wat het glas vasthoudt. Het gaat om de inkadering van glas, om hoe je kijkt. Het gaat om de positionering van een raam in de muur; hoog, laag, groot, klein, die bepaalt waar je naar kijkt en hoe het licht in de ruimte valt. Het gaat om het kozijn, het materiaal waar dat van gemaakt is, de detaillering ervan, het ritme van de stijlen, de dikte en diepte van de stijlen, de raamnegges en de verhoudingen ertussen die je ogen richten en bepalen wat je ziet. Door een volledig glazen gevel kijk je naar alles, waardoor je niks echt ziet.

Maar zo denkt niet iedereen erover. Glas is populair; de financiële centra over de wereld staan vol met gebouwen met enkel glazen gevels. Het zal de hightech en spiegelende uitstraling zijn; het zijn allemaal stoere, glimmende torens, ongenaakbaar aan de hemel. Het zal de abstractie zijn van het materiaal, waardoor de nadruk komt te liggen op de sculptuur van het gebouw. Het zal de modernistische connotatie zijn; de associatie met de mooie, ambitieuze, democratische thema’s als licht, lucht en ruimte. Vrijheid voor iedereen. Maar niets kan een gebouw dichter laten lijken dan glas. Glas kan ook afsluiten. Glas toont zelden de transparantie die ermee beoogd wordt. Zolang het binnen donkerder is dan buiten, en dat is het overdag meestal, oogt een glazen gevel eerder gesloten dan open.

Wellicht is die modernistische connotatie ook de reden dat er veel glas gebruikt wordt in gebouwen die zich laten voorstaan op extreme duurzaamheid. Ik verbaas me daarover; een volledig glazen gebouw maar wel het beste BREEAM-certificaat. Terwijl het bekend is dat de isolatiewaarde van glas belabberd is. Glazen gebouwen verdragen de zon slecht en in de winter vliegt de warmte het gebouw uit. Hoe duurzaam de bron ook is waar de energie, koude of warmte vandaan gehaald wordt, er is een hoop voor nodig bij een glazen gebouw.

Terug naar Vogel. De werken die we maakten raakten ook vaak aan de principes van de moderne architecten. Het ging over vlakken, lijnen, massa, materiaal, verhoudingen, open en dicht. Zoals bij de gebouwen van Mies van der Rohe. Maar hoewel de glasoppervlakken van de National Galerie en het Farnsworth House enorm zijn, is het glas maar bijzaak. Wat je ziet is een fascinerend spel van vlakken en lijnen, een dak, een luifel, een zorgvuldige positionering in het landschap, een mooi houten meubel in het interieur. Minutieus bestudeerd, tegen het licht gehouden en op een sokkel gezet. Prachtig. Maar niet vanwege het glas.

Marjolein van Eig is architect-directeur van BureauVanEig. Zowel in haar werk als in haar maandelijkse column verbindt ze eigentijdse opgaven met hun historische wortels. Ze is als gastdocent verbonden aan de TU Delft en de Academie van Bouwkunst Rotterdam.

Trefwoorden

glas column marjolein van eig

1	Buikslotermeerplein in Amsterdam-Noord krijgt zeventig meter hoge woontoren woensdag, 22 oktober
2	Studio Ard Hoksbergen herkent en vertaalt wensen van Xplore Agora donderdag, 23 oktober
3	Bouw van The Circle op plek café De Omval gaat van start donderdag, 23 oktober
4	Schimmelstraat Amsterdam loopt niet langer dood dankzij woongebouw voor 55-plussers woensdag, 22 oktober
5	Timpaan en VenhoevenCS winnen tender woonzorgproject in Vlaardingen dinsdag, 21 oktober

Gerelateerde nieuwsberichten

De uitstoot is nu

11 april 2023

Ouwe starchitects

8 december 2022

2023 in tien columns door Marjolein van Eig

26 december 2023

Toegankelijk

11 oktober 2022

Kolommen en vergankelijkheid

10 mei 2023

Steen – PIR – Schaap

13 juni 2023

Witte Mannen

12 oktober 2023

Laatste keer, echt

12 december 2023

De architect en de verkiezingen

14 november 2023

Dagboek van een ruimtegebruiker

16 januari 2024

Ode aan Joost

13 februari 2024

Lelijkste woonwijk

12 maart 2024

De architect is op zoek naar liefde

10 april 2024

Modern

14 mei 2024

Plaatsen waar u slaapt

9 juli 2024

Hoekjes, trapjes, hekjes

11 september 2024

Voorstellingsvermogen

12 november 2024

Stad aan het water

8 oktober 2024

Column

Garanties, garanties

14 januari

Marjolein van Eig: “Een boek lees je anders dan een online artikel”

31 oktober 2024

Column

Achterblijvers op de bank

10 december 2024

11 maart

11 februari

13 mei

15 oktober

10 juni

9 september

Huilen onder systeemplafonds

9 juni 2021

Architecten, verenigt u

11 mei 2021

Het raam mag niet open

13 april 2021

Nostalgie naar vooruitgangsdenken

9 maart 2021

Materiaal als drager van herinnering

9 februari 2021

Het leven in het trappenhuis

12 januari 2021

Ode aan onze oude straat

9 november 2021

Gebouwde telmodellen

14 december 2021

De reikwijdte van iemand

11 januari 2022

Houtbouw hoeft er niet zo uit te zien

8 februari 2022

Waarde en weerloos

8 maart 2022

Dijkenhoge ambities

12 april 2022

Wooncrisis én ambtenarencrisis

10 mei 2022

De factor tijd

14 juni 2022

Sloopverbod

13 september 2022

Duurzaam of mooi

8 november 2022

2022 in tien columns door Marjolein van Eig

28 december 2022

Het gebouw als kunstwerk

16 januari 2023

De andere kant

24 januari 2023

Een goede gebouwplint; wat is dat eigenlijk?

14 februari 2023

Gaaf land

14 maart 2023

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Bouw van ontwerp MVRDV voor Duitse AI-campus gestart

4 uur geleden

In het Duitse Heilbronn is de bouw gestart van het Innovation Park Artificial Intelligence (IPAI) dat werd ontworpen door MVRDV

Neutelings Riedijk Architects ontwerpt nieuw museum in Antwerps kasteel

Vandaag, 12:10

Neutelings Riedijk Architects is aangesteld voor het ontwerp van een nieuw museum in kasteel Sterckshof in Antwerpen. In het kasteel in park Rivierenhof zat tot 2014 het Zilvermuseum, waarna het gebouw jaren heeft leeggestaan.

Loer Architecten, Fletts en Kleurrijk Wonen zetten volgende stap in sociale woningbouw in hout

24 oktober, 4:02

Woningcorporatie Kleurrijk Wonen en Fletts bouwden in Culemborg een duurzaam, houten appartementengebouw met een innovatief 2D-bouwconcept naar ontwerp van Loer Architecten