Marjolein van Eig

Afval

4 uur geleden

Huishoudens hadden tot 75 jaar geleden nauwelijks afval. De melk zat in flessen, de schillen werden opgehaald door de schillenboer, de luiers waren van katoen, de boodschappen werden in papier verpakt. Sokken met gaten werden gestopt, de mouwen kregen een opzetstuk ter plaatse van de ellenbogen, meubels werden hersteld en opnieuw gestoffeerd. Er was geen plastic.

Tegenwoordig gooit een gemiddeld gezin twee zakken met vuilnis per week de afvalbak in. Volgens het CBS produceren we 500 kg afval per inwoner per jaar en dat komt dus, met 18 miljoen inwoners, neer op 9 miljard kilo afval per jaar. Ik kan me er geen enkele voorstelling maken hoeveel dat is, zo overweldigend is dat getal. Hoe ziet dat er in hemelsnaam uit; 9 miljard kilo afval? En waar blijft dat eigenlijk? En hoe ziet dat er over 10 jaar uit? En over 20 jaar. En over 100 jaar?

“We stoppen het graag weg, letterlijk en figuurlijk”, vertelt architect Carolien Schippers in de aflevering Ongemak in de bodem van de podcast Platte Grond. Als ‘architect in residence’ bij Arcam heeft ze vorig jaar de afvalstromen van Amsterdam in kaart gebracht en dat is superinteressant. Ze heeft er ook een prachtige film over gemaakt: Artefacts of Accumulation.

Vanaf de jaren ’50 werd het afval gewoon gedumpt buiten de stad en afgedekt met zand. Grote afvaldumpplekken bij Amsterdam waren de Diemerzeedijk en het Volgermeer. Het bleef echter vaak niet bij huishoudelijk afval, ook bedrijven dumpten er hun chemisch afval. Zo kwamen er ook stoffen terecht als zuurteer, een restproduct van olieraffinaderij. Af en toe werd dat op een gecontroleerde wijze in brand gestoken, waarbij ontploffingen plaatsvonden en grote zwarte rookwolken vrijkwamen. Zo zwart dat de boeren klaagden dat de koeien in de war raakten van de donkerte en geen melk meer gaven omdat ze dachten dat het nacht was. In de zomer broeide en bubbelde de grond, waaruit gassen opstegen, als ware het een moeras.

Zo ging het niet langer, zo vond men, en omdat de woningbouw oprukte richting deze plekken, heeft de overheid vanaf 1995 de meer dan 4.000 stortplaatsen door heel het land nu teruggebracht tot 18 stortplaatsen. Een van de gesloten stortplaatsen is die aan de Diemerzeedijk. Het was een van de grootste van het land en een van de meest vervuilde plekken van Nederland. Toen het nieuwe eiland IJburg hier gepland werd, werd het afval opgesloten in een omgekeerde schoenendoos met flexibele wanden van 60 cm dik, 25 km lang, geschoven in de dikke kleilaag die daarmee alles afsloot. Opgeruimd staat netjes! Helaas is dat niet het geval, want er is actieve nazorg nodig; de gassen die vrijkomen door rotting moeten worden afgevangen en het waterpeil wordt laag gehouden zodat vervuild water er niet uit kan.

Vanaf 1995 ging men afval verbranden in grote ovens. Een aantal grote architecten, Ben van Berkel en Jan Brouwer hebben daar ingenieuze ontwerpen voor gemaakt. Gebouwen waarvan sommigen binnenkort zelf afval zullen worden omdat ze alweer door de sloophamer bedreigd worden, zoals de afvalverbranding aan de Doklaan in Rotterdam.

Zo’n afvalverbranding is een dystopische plek, vertelt Carolien in de podcast. Het is een hele grote hal vol met afval en een hele grote grijper. In de oven is een gloeiende massa te zien. Er zijn zes verbrandingslijnen, die 24 uur per dag doordraaien. Een groot deel van de ruimte in het gebouw wordt in beslag genomen voor het nafilteren van de rook die vrijkomt door de verbranding. Er zijn veel stappen voor nodig voordat dit uiteindelijk de schoorsteen uit mag. De opgewekte warmte wordt gebruikt voor stadsverwarming.

Van elke afvalzak echter, blijft minstens 20% over aan bodemas. Dit restproduct bevat gevaarlijke stoffen. Tot voor kort werd deze bodemas onder op- en afritten van snelwegen gelegd, totdat het programma Zembla onthulde dat er geen enkele controle op was op de veiligheid ervan. Niemand lijkt nu te weten hoe het op deze plekken terecht is gekomen.

Aan de uiterst westelijke rand van de Amsterdamse haven ligt het pseudokunstpark ‘Het Groene Schip’, waar de bodemas is opgestapeld tot een soort Maya tempel waar gras op groeit. Er mag ook verder niks op groeien, want onder de 30 cm aarde ligt een dik zeil dat alles afdekt, en daar mag geen wortel doorheen dringen.

Er staan nog meer van dergelijke asbergen op de planning. Maar hoelang blijft deze strategie houdbaar? Hoeveel pseudokunstparken willen we maken? En wat doen we ermee als het afdekzeil aan het einde van haar levensduur is?

Ondertussen draaien er hele woonwijken op de stadswarmte die uit de verbrandingsovens komt en daarmee wordt het proces van verbranding als nuttig gezien. De bodemas echter, is niet nuttig. Dus, als je een nieuwe tandenborstel koopt, shampoofles, chipszak, melkpak, lamp, kussen, schoenen, mascara, prullen voor sinterklaas en kerst, een tas, watjes, afhaaleten, pennen, leuke theedoek, bedenk je: 20% hiervan wordt gevaarlijk afval en verdwijnt nooit meer. Het gaat in een zak, in de afvalbak, in de stoep. Zie je niks meer van. Maar weg is het niet.

Carolien sluit de podcast af met de woorden: “Het is ons collectieve probleem, het verdwijnt niet. We moeten gaan leven in onze niet-ideale wereld, waarin we het afval niet weg stoppen, maar onderdeel gaan laten zijn van de maatschappij. Want dat is het.”

De korte film Artefacts of Accumulation is op de afgelopen AFFR in premiere gegaan. Online is er een trailer van te zien.

Marjolein van Eig is architect-directeur van BureauVanEig. Zowel in haar werk als in haar maandelijkse column verbindt ze eigentijdse opgaven met hun historische wortels. Ze is afstudeermentor aan de Academie van Bouwkunst, geeft regelmatig lezingen in binnen- en buitenland, en is architectlid van de Welstandcommissie in Rotterdam. Haar columns zijn gebundeld in het boek 'De Ruimtes'.

Trefwoorden

afval amsterdam afvalverwerking verbrandingsoven column marjolein van eig

1	Gemeente Haarlemmermeer kiest plan Ons Erf voor deelgebied Lincolnpark Hoofddorp woensdag, 3 december
2	Barcode Architects presenteert opgeleverd stadskantoor van Dresden vrijdag, 5 december
3	Amsterdam schrijft architectenprijsvraag uit voor nieuwbouw theater De Meervaart vrijdag, 5 december
4	Met Lighthouse is voorlopig hoogste toren van Eindhoven opgeleverd donderdag, 4 december
5	Pixelgevel van MVRDV versterkt uitstraling modulaire woontorens in Singapore maandag, 8 december

Gerelateerde nieuwsberichten

Column

Schoonheid in de architectuur

11 november

15 oktober

9 september

10 juni

13 mei

11 maart

11 februari

14 januari

Achterblijvers op de bank

10 december 2024

Voorstellingsvermogen

12 november 2024

Stad aan het water

8 oktober 2024

Hoekjes, trapjes, hekjes

11 september 2024

Plaatsen waar u slaapt

9 juli 2024

Modern

14 mei 2024

De architect is op zoek naar liefde

10 april 2024

Lelijkste woonwijk

12 maart 2024

Ode aan Joost

13 februari 2024

Dagboek van een ruimtegebruiker

16 januari 2024

Laatste keer, echt

12 december 2023

De architect en de verkiezingen

14 november 2023

Witte Mannen

12 oktober 2023

Het Nieuwe NAi

12 september 2023

Steen – PIR – Schaap

13 juni 2023

Kolommen en vergankelijkheid

10 mei 2023

De uitstoot is nu

11 april 2023

Gaaf land

14 maart 2023

Een goede gebouwplint; wat is dat eigenlijk?

14 februari 2023

De andere kant

24 januari 2023

Het gebouw als kunstwerk

16 januari 2023

8 december 2022

8 november 2022

11 oktober 2022

13 september 2022

14 juni 2022

Wooncrisis én ambtenarencrisis

10 mei 2022

Column

Dijkenhoge ambities

12 april 2022

Waarde en weerloos

8 maart 2022

Houtbouw hoeft er niet zo uit te zien

8 februari 2022

De reikwijdte van iemand

11 januari 2022

Gebouwde telmodellen

14 december 2021

Ode aan onze oude straat

9 november 2021

De glasparadox

14 september 2021

Huilen onder systeemplafonds

9 juni 2021

Architecten, verenigt u

11 mei 2021

Het raam mag niet open

13 april 2021

Nostalgie naar vooruitgangsdenken

9 maart 2021

Materiaal als drager van herinnering

9 februari 2021

Het leven in het trappenhuis

12 januari 2021

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Kollhoff & Pols realiseert 58 woningen in monumentale panden Den Haag

1 uur geleden

In drie uit 1730 stammende huizen, die al meer dan anderhalve eeuw als één pand functioneren, zijn 58 kleine woningen voor starters en studenten gerealiseerd.

Powerhouse Company wint prijsvraag voor woningbouw in oude groeve bij Oslo

2 uur geleden

De eerste fase van het project Kalkbyen Franzefoss omvat 265 woningen, commerciële ruimte en tweehonderd parkeerplaatsen. De woningen en de andere functies worden ingepast in de oude kalksteengroeve.