Marjolein van Eig
Copyright: Maarten van Haaff

Gezicht van de tijd

15 oktober, 9:00
In 2004 schreef de Amerikaanse criticus en curator Aaron Betsky naar aanleiding van een tentoonstelling in het NAi (tegenwoordig het Nieuwe Instituut) over het wonen in Nederland tussen 1850 en 2004: “Wat het karakter en gezicht van Nederland bepaalt zijn niet de paleizen of kantoren, operagebouwen of monumenten, maar de geleefde collectieve realiteit waarin de bewoners van dag tot dag wonen. De gebouwde ruimtes zijn aantrekkelijk vanwege de helderheid van de ontwerpen en de vanzelfsprekende alledaagse eenvoud.”

Deze geleefde collectieve realiteit en vanzelfsprekende alledaagse eenvoud heeft in Nederland een heel duidelijk stedenbouwkundig en architectonisch gezicht dat zo’n beetje elke 10-20 jaar verandert. In dat gezicht komen een aantal dingen samen; het is de uiting van de economische en politieke constellatie van dat moment, het is een reactie op de voorafgaande tijd en het toont de architectuurstijl die in de mode is. Deze drie aspecten zijn vervolgens gegoten in de vigerende bouwmethodiek, regelgeving, materialen en innovaties.

Achtereenvolgens kun je tussen 1900 en 2000, met zevenmijlslaarzen, het volgende zien: vier/vijflaagse panden in gesloten bouwblokken tijdens de speculatiebouw; ambachtelijk vormgegeven woningbouw langs groene lanen in de jaren ’30; ‘licht , lucht en ruimte’ voor de arbeider aan lege grasvelden in de portiekblokken van de jaren ’50; grootschalige galerijflats als antwoord op de woningnood in de jaren ’60; labyrintische woonerven voor spelende kinderen in de jaren ’70; woonblokken met innovatieve plattegronden achter goedkope gevels aan stenige straten in de jaren ’80; eclectische architectuur van eengezinswoningen en grote, bakstenen woonblokken in de Vinex in de jaren ‘90 en ’00.

Heeft u het beeldoverzicht te pakken? Zo terugkijkend is het een fascinerend aanzicht van de 20e eeuw, de architectuur zegt steeds veel over de tijd waarin ze gebouwd is. In het boekje ‘Koppen’, dat ik in 2015 met Lidwine Spoormans schreef, tonen we het gezicht van de kopgevels uit die verschillende tijden. Het burgerlijke jaren ‘50-kopje staat er naast de jaren ’60-flat die boven alles uit torent. En ook de stedenbouwkundige inpassing hebben we in kaart gebracht. Want de wijken zijn niet enkel aan hun gezicht op ooghoogte te herkennen, ook vanuit de lucht kun je direct zien in welke tijd je je bevindt.

Wat is er sindsdien gebeurd, wat is het gezicht van de afgelopen 20 jaar? Dat tijdsbeeld laat zich wellicht het beste omschrijven als ‘pas op de plaats’ en ‘kijkend naar het verleden’. Als ik er een gezicht op zou plakken dan zou dat ‘pandjesplannen’ zijn; wijken en straten die opgebouwd zijn uit dezelfde woningen maar met een afwisseling van gevels die de straatwand opdeelt in pandjes. De architectuur is vaak behoudend, weinig uitgesproken, soms met aandacht voor het individu en materialiteit.

En waar gaan we naar toe? In de toekomst die geschetst wordt in de nieuwe tenders is de aandacht voor het individu zich aan het uitbreiden naar de ‘aandacht voor het individu als onderdeel van de samenleving’. Er is een veelheid aan ontwikkelingen gaande waarin woningcorporaties, wooncoöporaties, ontwikkelaars, stedenmakers, stedenbouwers, architecten, landschappers, sociaal werkers, ecologen, circulair denkers en meer, werken aan integrale plannen waarin de mens samenwoont in een klimaatadaptieve, natuur- en diervriendelijke omgeving. Wonen is niet meer enkel het huis aan de straat, het wonen wordt steeds meer gezien als onderdeel van het ecosysteem van de stad én de natuur. Ook gezondheid en sociale kwaliteit krijgen daarin volop aandacht. En dat is een mooie ambitie.

De vraag is wat er van dit alles, onder druk van de woningnood, grondstofprijzen en arbeidstekorten, overblijft bij uitvoering van de tender na winst. En als de plannen al uitgevoerd worden zoals bedacht, is er dan voldoende nagedacht over het onderhoud ervan, bijvoorbeeld van al dat groen? Hier ligt een belangrijke taak voor de ontwerpende én controlerende instanties als stedenbouwkundigen, supervisoren, ambtenaren en welstand.

En wat gaat de architectuur doen in deze toekomstplannen? Wat wordt het gezicht van de komende tijd? De vernieuwing zal voor een groot deel plaatsvinden in de bestaande wijken, middels verdichting en herprogrammering. Lukt het om de architectuur, na de afgelopen 20 jaar, meer karakter te geven? En is daar nog geld voor overgebleven na de opeenstapeling van bovenstaande ambities? En hoe ziet dat karakter eruit? Gaat de aandacht voor het ambacht, het experiment en schoonheid een grotere rol spelen? Gaan architecten, opdrachtgevers en aannemers de circulaire en biobased economie omarmen en naar een hoger architectonisch niveau tillen? Gaat het lukken om met deze natuurlijke en tweedehands materialen, fijne woonwijken te maken? Wijken die over 100 jaar net zo aantrekkelijk zijn en gewaardeerd worden als de jaren ’30 wijken van de vorige eeuw dat doen? Ik hoop het van harte, want dat zou het gezicht van onze tijd ten goede veranderen. Ik ben er ontzettend benieuwd naar.
 
 
Marjolein van Eig is architect-directeur van BureauVanEig. Zowel in haar werk als in haar maandelijkse column verbindt ze eigentijdse opgaven met hun historische wortels. Ze is afstudeermentor aan de Academie van Bouwkunst, geeft regelmatig lezingen in binnen- en buitenland, en is architectlid van de Welstandcommissie in Rotterdam. Haar columns zijn gebundeld in het boek 'De Ruimtes'.

Trefwoorden

column marjolein van eig tijdsbeeld

Gerelateerde nieuwsberichten

Andere nieuwsberichten

Nominaties Zuiderkerkprijs en Geurt Brinkgreve Bokaal 2025 bekend
3 uur geleden

'Architecten kunnen kwaliteit waarborgen bij splitsen en opdelen rijtjeshuizen'
4 uur geleden

MVRDV en Buro Happold ontwerpen nieuw theater in Veenendaal
4 uur geleden

Benthem Crouwel Architects plaatst slotstuk in Paleiskwartier van Den Bosch
Gisteren, 17:00

Zuid-Holland verhoogt budget voor restauratie rijksmonumenten
1 uur geleden

Rapport: natuur kan helpen beschermen tegen stijgende zeespiegel
Vandaag, 09:24

Deltacommissaris: ga nu al in gesprek over toekomst waterbeheer
Gisteren, 16:03

Gemeentebestuur wil Brabants dorp Moerdijk laten verdwijnen
Gisteren, 10:23

Iets minder mensen vertrekken uit de Randstad dan in eerdere jaren
12 november, 10:00

Woningen en park op plek van rangeerterrein bij Rotterdamse Kuip
12 november, 9:30
Ga naar het nieuws-archief
Marjolein van EigArchitect
ATAG Nederland
KUBUS | Specialist in BIM-software
SAPA
Reynaers Aluminium Nederland
Jansen
SAB-profiel bv
Aliplast Aluminium Systems
Kingspan Light & Air
Hagemeister GmbH & Co. KG
ALUCOBOND®
Tarkett BV
Kawneer
Grohe Nederland B.V.
Malaysian Timber Council
OCS | Office Cabling Systems
Swisspearl Nederland
Forster Nederland N.V.
VELUX Commercial Benelux B.V.
Sempergreen
Houthandel van Dam
Aluprof Nederland BV
QbiQ Wall Systems
Forbo Flooring
Schüco Nederland
Cedral
Sto Isoned bv
Triflex bv
Gorter Luiken BV
wienerberger
Knauf Insulation
DUCO Ventilation & Sun Control
BEWI IsoBouw
Mview+
Rockfon (ROCKWOOL B.V.)
Gira Nederland B.V.
Kingspan Geïsoleerde Panelen
GEZE Benelux B.V.
Renson
Metaglas Groep
ABB | Busch-Jaeger
Jung | Hateha B.V.
Knauf B.V.
Saint-Gobain Glass Benelux
Faay Vianen B.V.
objectflor
Boon Edam Nederland B.V.
Hunter Douglas Architectural
VOLA Nederland BV
Forbo Eurocol Nederland B.V.
EQUITONE gevelpanelen
Holonite B.V.
AXOR + hansgrohe
Tata Steel Colorcoat®
Ontwerpers
Lidmaatschappen
Nieuwsbrieven
Leveranciers
Lidmaatschappen
Adverteren

Architectenweb
Over ons
Contact

© 2002 - 2025 Architectenweb BV / Voorwaarden / Privacy / Disclaimer / Sitemap
Annuleren
OK
Sluiten
Doorgaan
Inloggen
Maak een gratis persoonlijk account aan