Marjolein van Eig

Gebouwde telmodellen

14 december 2021, 10:45

‘Let’s not built schemes’ riep docent Deborah Hauptmann naar ons, een groep studenten, tijdens een ontwerpsessie van de opleiding Bouwkunde aan de TU Delft. Het was een reactie op het feit dat in de eerste jaren van de opleiding best wat studentenplannen niet verder kwamen dan een getekend vlekkenplan, een soort tweedimensionale vertaling van het programma van eisen. Dat leverde oersaaie presentaties op, met een opsomming van de opeenvolging van ruimtes: ‘dus hier zit de entree, daar de toiletgroepen en dan kom hier je bij de gemeenschappelijke ruimte’…

Hauptmann vervolgde met een verhandeling over de kracht van de tactiliteit van materialen, het effect van geluidbeleving in ruimtes met bijzondere proporties of de vreugde die je kunt hebben bij het zien van een perfect geplaatst raampje in de gevel. Dit alles in rijke Engelse volzinnen, waardoor alles sowieso beter klinkt dan in dat kale Nederlands van ons nog onwetende studenten. We raakten erdoor betoverd; zo zou architectuur moeten zijn!

Zoals het getekende vlekkenplan een valkuil vormt voor jonge studenten, zo is het getekende telmodel een valkuil in de ontwerppraktijk. Het is lekker om een raster met stramienen uit te zetten op een standaard van 5m40 of 7m50 en rang!, daar gaat de plattegrond zijn gang. Parkeergarage eronder en een paar stijgpunten hier en daar; klaar ben je. Een telmodel is heel handig, om te bekijken wat de mogelijkheden zijn van een plan. Wat is de maximale capaciteit, waar gaat het dan knellen en wat zijn vervolgens kansen om er een mooi plan van te maken?

Maar er zit ook een enge kant aan; want wat als het daarbij blijft? Wat als het telmodel de waarheid wordt? Blindgestaard op de cijfers: dat moet het zijn! Eer je je realiseert dat het wellicht wel een erg saai en karig plan wordt, ben je te laat. Een hoekverdraaiing, prettige setback of mooie poort past dan niet meer binnen de kosten.

In sommige plannen wordt alle kwaliteit vastgelegd in de tenderfase. Alle kwaliteit? Ja, alle kwaliteit. In de rondes erna volgen nog de optimalisaties, wat een mooi woord is voor bezuinigingen. De gestage ontwikkeling van het met aandacht toewerken naar een voorlopig ontwerp, definitief ontwerp, bestek, werktekeningen en uitvoering is een zeldzaamheid aan het worden. Het niveau van een gemiddeld tenderontwerp anno 2021 is hoog, gelijk aan dat van een bestektekening van vijftig jaar geleden.

En dat vraagt een hoop van de architect in korte tijd. Kennis van ontsluitingsprincipes, van parkeeroplossingen, van straatprofielen, van overgangszones, van bouwsystemen, van maximale overspanningen, van materialen, van detailleringen, van standaarden, van hufterproof en onderhoudsvrij, van eisen aan vluchtwegen, van open-dichtverhoudingen, van isolatiewaardes, van glasbewassing van binnenuit, van geluidloggia’s, van doorvalbeveiliging, van opstapmogelijkheden, van productleveranciers, van rekentools als MAT 8 en MPG, van waterbergingen, van biobased materialen, circulariteit, van nestkasten, van bijenhotels, van dikte van groenpakketten, van hemelwaterafvoeren, van meterkastenterreur, van ventilatiekokers en -kasten, van PV panelen, van noodoverstorten, etc. Je zou bijna vergeten dat er nog architectuur gemaakt moet worden.

Het betekent ook dat het maken van een telmodel, om even te kijken hoe het zit met het aantal woningen, openbare ruimte en parkeerplaatsen, in deze fase een risico heeft. Voor je het weet is het gebouwd. Maar… een telmodel is nog geen architectuur. Een telmodel bevat wel ruimte, maar geen werkelijke kwaliteit.

Het eerste uitgangspunt in elk plan is de vraag; wat willen we hier maken? Hoe willen we dat mensen hier samen wonen? Hoe kom je thuis? Waar ontmoet je je buren? Welke kwaliteit heeft de gevel? Hoe is de opbouw? Wat is een menselijke maat? Hoe maken we een fijn plan met elkaar? Welke woningen horen daarbij? Opdat er een gedegen discussie is over de noodzaak van een extra ruim trappenhuis, een royale entree, een prettig groot raam, een gevelreliëf, een bijzonder hekwerk, een afgeschuinde hoek, een poort, een gezamenlijke binnentuin. Opdat het bouwproject niet alleen 2D klopt maar ook driedimensionaal gaat leven.

Marjolein van Eig is architect-directeur van BureauVanEig. Zowel in haar werk als in haar maandelijkse column verbindt ze eigentijdse opgaven met hun historische wortels. Ze is als gastdocent verbonden aan de TU Delft en de Academie van Bouwkunst Rotterdam.

Trefwoorden

vlekkenplan excel-sheet marjolein van eig column telmodellen

1	LAP en Klunder winnen tender voor veertig seniorenwoningen in Krimpen aan den IJssel dinsdag, 8 oktober
2	Nominaties Publiek gebouw van het Jaar 2024 bekend woensdag, 9 oktober
3	Transformatorstation in Dordrecht wordt wooncomplex Stroom maandag, 7 oktober
4	Vier genomineerden voor Abe Bonnema Prijs voor Jonge Architecten 2024 woensdag, 9 oktober
5	Raad Rotterdam stemt voor aangepast plan renovatie Boijmans vrijdag, 4 oktober

Gerelateerde nieuwsberichten

De uitstoot is nu

11 april 2023

Ouwe starchitects

8 december 2022

2023 in tien columns door Marjolein van Eig

26 december 2023

Toegankelijk

11 oktober 2022

Kolommen en vergankelijkheid

10 mei 2023

Steen – PIR – Schaap

13 juni 2023

Witte Mannen

12 oktober 2023

Laatste keer, echt

12 december 2023

De architect en de verkiezingen

14 november 2023

Dagboek van een ruimtegebruiker

16 januari

Ode aan Joost

13 februari

Lelijkste woonwijk

12 maart

De architect is op zoek naar liefde

10 april

Modern

14 mei

Plaatsen waar u slaapt

9 juli

Hoekjes, trapjes, hekjes

11 september

Column

Stad aan het water

8 oktober

Ode aan onze oude straat

9 november 2021

De glasparadox

14 september 2021

Huilen onder systeemplafonds

9 juni 2021

Architecten, verenigt u

11 mei 2021

Het raam mag niet open

13 april 2021

Nostalgie naar vooruitgangsdenken

9 maart 2021

Materiaal als drager van herinnering

9 februari 2021

Het leven in het trappenhuis

12 januari 2021

De reikwijdte van iemand

11 januari 2022

Houtbouw hoeft er niet zo uit te zien

8 februari 2022

Waarde en weerloos

8 maart 2022

Dijkenhoge ambities

12 april 2022

Wooncrisis én ambtenarencrisis

10 mei 2022

De factor tijd

14 juni 2022

Sloopverbod

13 september 2022

Duurzaam of mooi

8 november 2022

2022 in tien columns door Marjolein van Eig

28 december 2022

Het gebouw als kunstwerk

16 januari 2023

De andere kant

24 januari 2023

Een goede gebouwplint; wat is dat eigenlijk?

14 februari 2023

Gaaf land

14 maart 2023

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Amsterdam wil wooncomplex met ruimte voor 'nabuurschap' op Centrumeiland

Gisteren, 16:20

De gemeente Amsterdam zoekt een architect, ontwikkelaar én bewonersinitiatief voor een nieuw te bouwen wooncomplex op Centrumeiland IJburg. Gezocht wordt naar een ontwerp waarin veel aandacht wordt besteed aan burenhulp en solidariteit.

Luxe woongebouw in Prinsenpark Rotterdam opgeleverd

Gisteren, 14:40

Het door Klunder Architecten ontworpen gebouw in het gelijknamig park bestaat uit 82 luxe appartementen. De buitengevel bestaat uit een stapeling van terrassen.

Nelson-Atkins Museum of Art in VS start internationale architectenselectie

Gisteren, 11:15

Het Nelson-Atkins Museum of Art in Kansas City, VS, doet een internationale oproep voor het ontwerp van een grote museumuitbreiding. In de eerste fase van de competitie wordt nog geen ontwerp gevraagd.

Van Stigt-gebouw Universiteit Leiden gerenoveerd en uitgebreid

Gisteren, 10:19

De Zwarte Hond heeft het voormalige Cluster Zuid van de Faculteit der Geesteswetenschappen van de Universiteit Leiden gerenoveerd en uitgebreid.

NVM wil dat omwonenden nieuwbouw minder bezwaar maken

Gisteren, 13:46

Bezwaar van burgers is volgens vakgroepvoorzitter Wonen Lana Gerssen een van de belangrijkste oorzaken van de woningcrisis.

Natuur- en brancheorganisaties willen snel groenere energieparken

Gisteren, 11:51

Wind- en zonneparken moeten snel natuurinclusiever worden, vindt een coalitie van natuurorganisaties en brancheorganisaties.

Energieagentschap ziet enorme groei hernieuwbare energie

9 oktober, 1:34

Het Internationaal Energie Agentschap voorziet een aanzienlijke toename van de wereldwijde capaciteit voor hernieuwbare energie in de rest van dit decennium.