Marjolein van Eig

Materiaal als drager van herinnering

9 februari 2021, 9:15

Eén van mijn vroegste herinneringen is het moment dat ik werd achtergelaten op de peuterspeelzaal aan de speeltuin bij ons in de straat. Een leidster die aan me trok, terwijl ik me krampachtig vastklampte aan mijn moeder, die me lief en bemoedigend toesprak. Ze vertrok uiteindelijk toch maar en de juf ging zich met de andere kinderen bemoeien. Ik bleef achter tussen de jassen bij de wc’s. De houten vloer van het oranje/bruine speeltuingebouw klonk hol en hard. Het rook er zurig. Ik heb de hele ochtend gehuild. Hoewel mijn moeder van het type is ‘je bent toch niet van suiker’, heeft ze dit een paar dagen aangekeken en toen gevonden dat het zo niet langer kon. Ze besloot een jaar later te gaan studeren.

Het zal niet de belangrijkste reden zijn geweest dat ik me er niet thuis voelde, maar de treurige bouwkundige uitstraling van het houten gebouw droeg zeker bij aan mijn gevoel van onbehagen. Hoe de leidster eruitzag weet ik niet meer, maar het versleten hout en het gebonk van de kindervoetjes kan ik zo terughalen. En zo staan er meer materialen, geuren en klanken in mijn geheugen gegrift. Het oude gebouw van mijn lagere school bijvoorbeeld, met hoge gangen en vloeren van steen. Het vormt een magisch mooie herinnering. Ik mocht er maar kort in doorbrengen, het pand werd na een paar maanden afgebroken om plaats te maken voor nieuwbouw met zachte vloerbedekking en lage lokalen rondom een gemeenschapsruimte. Daar heb ik veel minder herinneringen aan.

Bij het ontwerp van scholen gaat het vaak over de sociale betekenis van de ruimtelijke opzet. De boeken van onze wereldberoemde scholenarchitect Herman Hertzberger heten dan ook: De school als stad; Ruimte en leren; Ruimte maken, ruimte laten, etc. In de scholen die hij tot zijn beste rekende, de Apolloscholen, is het dan ook een feest van plekjes: op de trap, onder de trap, in de vensterbank, in de zitkuil, in een nis. Maar het materiaalgebruik in deze scholen is minstens zo indrukwekkend. Er zijn zichtbare structuren van beton, wanden van betonsteen, stalen brugtrappen en glazen bouwstenen. Centraal staat de beroemde amfitheatertrap van gelakt hout, met deels gewone en grotendeels dubbelhoge treden. Ik ben heel benieuwd naar de herinneringen van de kinderen die in deze scholen groot zijn geworden.

De basisscholen van nu zijn ruimtelijke adepten van die van Herman. De centrale hal is ook hier steeds het verbindende element. Het is een multifunctionele ruimte waar wordt gespeeld, waar wordt vergaderd door de medezeggenschapsraad en die omgetoverd kan worden tot theaterzaal – met als tribune de Hertzbergertrap. Vanuit de centrale hal vertrekken er gangen of ‘overloopruimtes’ waar niet alleen jassen opgehangen worden, maar waar ook kan worden geleerd of met een voorleesouder kan worden gelezen. Het lokaal heeft grote openslaande deuren. Het is een opzet die goed werkt.

Deze configuratie is echter enkel een ruimtelijke erfenis. In materiaalgebruik valt er nog een hoop te winnen. De projectfoto’s van de architectenbureaus die in de afgelopen jaren dergelijke scholen ontwierpen, vertonen grote gelijkenissen. In de basisscholen van nu ligt er marmoleum op de vloer of ligt er een gietvloer. De trappen zijn van hout en de plafonds bestaan uit een akoestisch, absorberend materiaal. De wanden zijn wit gesausd met hier en daar een kleur, iets pastellerigs. Er is veel hout van het lichte soort, op de trappen, voor de lambriseringen en de kasten. De verlichting is overal goed op peil. Het ziet er fris uit. Ik denk dat we dat allemaal goed bij kinderen vinden passen.

Maar, gáááááp. Er is weinig waar je ogen aan blijven hangen. Wat nemen deze kinderen later mee aan herinneringen? De standaard stalen lamellenhekwerken? Het geklos op de versleten houten trappen? De verrijdbare kasten? De goed afneembare wandafwerking? De schotjes tussen de wc’s? De kozijnen van aluminium?

Kan het alsjeblieft wat spannender? Mag het een beetje schuren? Stoere constructies in het zicht? Een hoge entreehal die galmt? Stenen vloeren met massieve plinten? Glimmende tegels? Lekker dikke houten raamkozijnen? Kinderen dienen serieus behandeld te worden. Ze verdienen materialen die rauw zijn, verschillende geluiden maken, glimmen, koud of warm zijn. Materialen die zich in hun geheugen vasthaken en die voor altijd de drager zullen zijn van leuke en stomme herinneringen. Ze zijn toch niet van suiker!

Marjolein van Eig is architect-directeur van BureauVanEig. Zowel in haar werk als in haar maandelijkse column verbindt ze eigentijdse opgaven met hun historische wortels. Ze is als gastdocent verbonden aan de TU Delft en de Academie van Bouwkunst Rotterdam.

Trefwoorden

scholen materiaal materialisering marjolein van eig herman hertzberger column

1	LAP en Klunder winnen tender voor veertig seniorenwoningen in Krimpen aan den IJssel dinsdag, 8 oktober
2	Nominaties Publiek gebouw van het Jaar 2024 bekend woensdag, 9 oktober
3	Vier genomineerden voor Abe Bonnema Prijs voor Jonge Architecten 2024 woensdag, 9 oktober
4	Transformatorstation in Dordrecht wordt wooncomplex Stroom maandag, 7 oktober
5	Een villa in de polder met mediterrane uitstraling dinsdag, 8 oktober

Gerelateerde nieuwsberichten

Het leven in het trappenhuis

12 januari 2021

Nostalgie naar vooruitgangsdenken

9 maart 2021

Een moderne portiersloge voor de historische Westergasfabriek

2 juli 2020

Gevels van winkelblok aan de Lijnbaan vernieuwd

23 augustus 2019

Fort bij Krommeniedijk uitgebreid met 'kijkkoepel'

26 april 2018

't Melkhuisje in Haarlem officieel geopend

27 augustus 2015

VNG: onderwijshuisvesting moet hoog op prioriteitenlijst

5 september 2023

'Jonge' Abe Bonnema Prijs voor Marjolein van Eig

17 november 2014

Architecten, verenigt u

11 mei 2021

'Gemeenten nemen nieuwe norm schoolpleingrootte niet mee in beleid'

25 maart

AHH spreekt teleurstelling uit over geplande sloop ministeriegebouw

6 juli 2023

De uitstoot is nu

11 april 2023

Ouwe starchitects

8 december 2022

Toegankelijk

11 oktober 2022

2023 in tien columns door Marjolein van Eig

26 december 2023

Steen – PIR – Schaap

13 juni 2023

Kolommen en vergankelijkheid

10 mei 2023

Witte Mannen

12 oktober 2023

Laatste keer, echt

12 december 2023

De architect en de verkiezingen

14 november 2023

Dagboek van een ruimtegebruiker

16 januari

Ode aan Joost

13 februari

Lelijkste woonwijk

12 maart

De architect is op zoek naar liefde

10 april

Modern

14 mei

Plaatsen waar u slaapt

9 juli

Hoekjes, trapjes, hekjes

11 september

Column

Stad aan het water

8 oktober

Het raam mag niet open

13 april 2021

Huilen onder systeemplafonds

9 juni 2021

Herman Hertzberger geeft lezing over zijn werk in TivoliVredenburg

1 juli 2021

De glasparadox

14 september 2021

Ode aan onze oude straat

9 november 2021

Gebouwde telmodellen

14 december 2021

De reikwijdte van iemand

11 januari 2022

Houtbouw hoeft er niet zo uit te zien

8 februari 2022

Waarde en weerloos

8 maart 2022

Dijkenhoge ambities

12 april 2022

Wooncrisis én ambtenarencrisis

10 mei 2022

De factor tijd

14 juni 2022

Sloopverbod

13 september 2022

Duurzaam of mooi

8 november 2022

2022 in tien columns door Marjolein van Eig

28 december 2022

Het gebouw als kunstwerk

16 januari 2023

De andere kant

24 januari 2023

Een goede gebouwplint; wat is dat eigenlijk?

14 februari 2023

IVN: veel schoolpleinen Brabant vergroend, Randstad blijft achter

9 maart 2023

Gaaf land

14 maart 2023

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Rademacher de Vries wint Open Call voor Architectuur en Bouwkunst met ontwerp luchtmeetstation

Gisteren, 17:00

Het Cultuurfonds heeft Rademacher de Vries Architecten honderdduizend euro toegekend voor het ontwerp Anemoi. Met het geld kan het bureau een prototype van zijn ontwerp voor een luchtmeetstation op de Nieuwendammerdijk in Amsterdam realiseren.

Voormalige productiehallen Kauwgomballenkwartier getransformeerd tot KBF Warehouse

Gisteren, 14:32

Naar ontwerp van NEXT architects zijn de voormalige productiehallen in het Kauwgomballenkwartier in Amsterdam getransformeerd tot een kantoorgebouw voor creatieve ondernemers.

Jo Coenen draagt bureauarchief over aan Nieuwe Instituut

Gisteren, 12:11

Het archief bevat schetsen en ontwerptekeningen, maquettes, correspondentie en documentatie van ongeveer vierhonderd architectonische en stedenbouwkundige projecten die Coenen gedurende vijftig jaar uitvoerde.

Vakschool Nimeto onderscheiden met Gouden Piramide 2024

Gisteren, 10:09

De jury van de Rijksprijs voor inspirerend opdrachtgeverschap is onder de indruk van de manier waarop de onderwijsvisie van Nimeto is verbonden met de manier waarop de gebouwen van de school uiteindelijk zijn getransformeerd.

Zuid-Holland geeft kleine kernen meer ruimte om huizen te bouwen

Gisteren, 15:58

De provincie Zuid-Holland geeft meer plattelandskernen de mogelijkheid om makkelijker uit te breiden.

Kabinet: geld regio's voor voorbereiding spoorlijnen lang niet genoeg

Gisteren, 13:39

Het bedrag dat noordelijke provincies bij elkaar hebben gebracht voor onderzoeken naar de Lelylijn en de Nedersaksenlijn is volgens het kabinet niet genoeg.

Praktijktoets Milieuprestatie Gebouwen officieel gestart

Gisteren, 11:27

Met dit initiatief van de BNA gaan partijen in de bouwsector de impact van scherpere MPG-eisen op de bouwpraktijk in kaart brengen.

NVM wil dat omwonenden nieuwbouw minder bezwaar maken

10 oktober, 1:46

Bezwaar van burgers is volgens vakgroepvoorzitter Wonen Lana Gerssen een van de belangrijkste oorzaken van de woningcrisis.

Natuur- en brancheorganisaties willen snel groenere energieparken

10 oktober, 11:51

Wind- en zonneparken moeten snel natuurinclusiever worden, vindt een coalitie van natuurorganisaties en brancheorganisaties.

Energieagentschap ziet enorme groei hernieuwbare energie

9 oktober, 1:34

Het Internationaal Energie Agentschap voorziet een aanzienlijke toename van de wereldwijde capaciteit voor hernieuwbare energie in de rest van dit decennium.

Ga naar het nieuws-archief