Marjolein van Eig

Ouwe starchitects

8 december 2022, 9:00

Ach ja, die ouwe starchitects. De mensen zijn er dol op. Je weet wat je krijgt en het is áltijd spectaculair. Vraag je Frank Gehry dan krijg je een ingewikkeld icoon, vraag je David Chipperfield dan krijg je een minimalistische doos van natuursteen en bij Tadao Ando geometrische vormen in wanden van schoonbeton. Ben je op zoek naar een architect die iets kan met de grote trauma’s uit de westerse geschiedenis – WOII, 9-11 – dan vraag je Daniel Libeskind. Zijn gebouwen in schegvormen en scherven van metaal, glas en beton zijn wereldberoemd en het verhaal van ellende en breuken past altijd. In Antwerpen leidt dat momenteel tot een interessante botsing want niet iedereen is enthousiast over de glimmende scherpe volumes op de boerentoren die fier en apocalyptisch de hemel in rijzen.

Terwijl ik me op een borrel vrolijk maakte over deze gang van zaken – die Belgen toch – vertelde mijn gesprekspartner een ander verhaal over een ouwe starchitect. Dat gaat niet over een miljardair en zijn erectie van het grootkapitaal, maar over een geliefd rijksmuseum in Nederland. Het gaat niet over Het Rijksmuseum, noch over het Boijmans van Beuningen; beide musea zijn – en worden nog – uitgebreid in het publieke debat besproken. Nee, dit verhaal gaat over het Kröller-Müller Museum, dat prachtige museum op de Hoge Veluwe. En daar hoor je helemaal niemand over.

Het Kröller-Müller Museum is het levenswerk van Helene Kröller-Müller. Over Helene wordt geschreven dat zij een koppige en eigenwijze vrouw was. Ik lees daarin dat zij een vrouw met een visie was die zich niet zomaar aan de kant achter een naaiwerkje liet zetten. Helene had in haar leven een enorme kunstcollectie verzameld die ze met de hele wereld wilde delen. Dit resulteerde in het museum op de Hoge Veluwe. Een keur aan Neerlands beste architecten en een Vlaming hebben aan de gebouwen een bijdrage geleverd; Henry van de Velde, Wim Quist, Gerrit Rietveld, Aldo van Eyck. We zijn er allemaal heel vaak geweest op de witte fietsen en in de beeldentuin.

Het museum is toe aan een uitbreiding. Er blijkt wat mis te zijn met het ontwerp van Wim Quist, waardoor je de collectie in omgekeerde volgorde bekijkt. Dat had Helene niet zo bedoeld en dus moet dit euvel hersteld worden en ook zijn er meer vierkante meters nodig.

Wat moet het geweldig zijn om als directie te mogen nadenken over de architect voor deze uitbreiding. Wie past er bij dit museum, op deze prachtige plek en in de geest van Helene Kröller-Müller? Het is een fantastische mogelijkheid om eens te kunnen putten uit het enorme talent dat Nederland heeft en dat er maar lastig tussenkomt met de huidige aanbestedingsregels, die voorschrijven dat je minstens drie musea moet hebben ontworpen alvorens je een museum mag ontwerpen. En misschien zou er eindelijk ook een talentvolle, vrouwelijke architect aan het illustere rijtje gevoegd kunnen worden. Een koppige en eigenwijze vrouw met een visie die het erfgoed van Helene in een nieuw licht zet!

Maar er kwam geen aanbesteding. Er kwam geen open oproep om architecten uit te dagen. Er kwam geen selectie om talentvolle architecten te vinden. Er was geen creativiteit en geen nieuwsgierigheid. Het Kröller-Müller Museum koos voor een starchitect uit de oude doos: Tadao Ando. En daarmee doet ze hetzelfde als de miljardair van de Antwerpse toren; ze kiest voor zekerheid, spektakel en voorspelbaarheid.

Ik ging te rade op het wereldwijde web. En daar gebeurt iets wonderlijks; er is helemaal niets te vinden over het ontwerp van Ando voor het Kröller-Müller. Hoe kan het dat zo’n belangrijk rijksmuseum hier niets over deelt? Een enkel artikeltje van Architectenweb uit januari 2018 meldt: “Redenen te over om Tadao Ando te vragen voor de uitbreidingsstudie, meent Rob van Gemert, die het Kröller-Müller Museum bij de uitbreiding adviseert namens ToornendPartners. “Ando ontwerpt uiterst zorgvuldige gebouwen, die respect tonen voor de natuur en enorm ruimtelijk zijn. Hij heeft bovendien veel ervaring met kunstmusea.”

Er gaat wel wat mis in wat daar gezegd wordt. Hier spreekt een projectmanager die weer eens teveel te zeggen heeft over de selectie van de architect. Respect voor de natuur? Sinds wanneer hebben wanden van schoon beton respect voor de natuur, we weten toch allemaal dat beton één van de meest vervuilende bouwmaterialen op aarde is? En waarom moet de architect wéér iemand zijn met veel ervaring met kunstmusea? Kunst gaat toch over eigenwijze mensen; over verrassende visies, over buiten de lijntjes kleuren, het experiment, de paradijsvogel, de buitenstaander? Is het niet de taak van de kunstwereld en het Rijk om op zoek te gaan naar andere talenten? Heeft geschiedenis niet allang bewezen dat het experiment zoveel meer kan opleveren? Kijk naar de Kunsthal in Rotterdam, het Sonsbeekpaviljoen van Van Eyck, Museum De Lakenhal in Leiden en, heel recent, de Kunstwerf in Groningen?

De afgelopen maanden is er een architectenselectie geweest voor een uitwerkend architect. De stukken hiervan zijn te downloaden via Tenderned. Hieruit blijkt dat de 3.000 m² van de verkennende studie van Ando uit 2018 ondertussen 12.000 m² is geworden. Er is geen tekening of plaatje te vinden van het ontwerp van Ando. Maar de selectiecriteria zeggen veel; de constructeur wordt geselecteerd op basis van ervaring met wanden van schoonbeton.

Dus, beste Kröller-Müller Museum, hier een advies van een eigenwijze, koppige vrouw. Het is nog niet te laat. De wereld zit niet meer te wachten op wanden van schoonbeton – hoe prachtig ook – met de centerpennen op de juiste plek. Er is nood aan een transitie. Een transitie naar gebouwen die sámen gaan met de natuur en iets teruggeven aan die natuur. Aan gebouwen die gebouwd worden met materialen die CO₂ opnemen in plaats van uitstoten. Het is de taak van een Rijksmuseum om hierin voorbeeldstellend te zijn. Dat is niet makkelijk en voorspelbaar. Maar het is wel een spannende en belangwekkende zoektocht. En we hebben architecten in Nederland die dat kunnen. En die architecten spreken en schrijven in de taal van het land. Het zijn architecten die zijn opgegroeid met de schoonheid van het Kröller-Müller en die hebben leren fietsen op de witte fietsen. Het zijn deze architecten die u moet uitdagen voor uw prachtmuseum. En ik verzeker u, deze anti-starchitects zullen zorgen voor meer dan spektakel. Zij zullen zorgen voor een zachte, natuurvriendelijke, inclusieve, vrolijke, tactiele en ruimtelijke revolutie in de bouw- en museumwereld.

Marjolein van Eig is architect-directeur van BureauVanEig. Zowel in haar werk als in haar maandelijkse column verbindt ze eigentijdse opgaven met hun historische wortels. Ze is als gastdocent verbonden aan de TU Delft en de Academie van Bouwkunst Rotterdam.

Trefwoorden

tadao ando column tenderned schoonbeton museum kröller-müller museum rijksmuseum marjolein van eig aanbesteding

1	The Pulse of Amsterdam op de Zuidas officieel opgeleverd vrijdag, 15 november
2	Realisatie omvangrijk houten gebouw van Nudus voor Havenbedrijf Rotterdam stap dichterbij woensdag, 20 november
3	Team onder leiding van KAAN Architecten ontwerpt geavanceerd onderzoeksgebouw in Lausanne maandag, 18 november
4	Museum Kruithuis ’s-Hertogenbosch officieel geopend na zorgvuldige transformatie dinsdag, 19 november
5	48 grondgebonden woningen op bosrijke locatie Almere Duin vrijdag, 15 november

Gerelateerde nieuwsberichten

Tadao Ando onderzoekt uitbreiding Kröller-Müller Museum

29 januari 2018

Duurzaam of mooi

8 november 2022

Toegankelijk

11 oktober 2022

Sloopverbod

13 september 2022

Kröller-Müller Museum: ‘We zien een architect als een kunstenaar, en een kunstenaar kiezen we altijd zelf’

10 januari 2023

Gaaf land

14 maart 2023

De factor tijd

14 juni 2022

De uitstoot is nu

11 april 2023

Wooncrisis én ambtenarencrisis

10 mei 2022

Kolommen en vergankelijkheid

10 mei 2023

Dijkenhoge ambities

12 april 2022

Steen – PIR – Schaap

13 juni 2023

Waarde en weerloos

8 maart 2022

Houtbouw hoeft er niet zo uit te zien

8 februari 2022

Witte Mannen

12 oktober 2023

Laatste keer, echt

12 december 2023

De reikwijdte van iemand

11 januari 2022

Gebouwde telmodellen

14 december 2021

Ode aan onze oude straat

9 november 2021

De architect en de verkiezingen

14 november 2023

Dagboek van een ruimtegebruiker

16 januari

De glasparadox

14 september 2021

Ode aan Joost

13 februari

Huilen onder systeemplafonds

9 juni 2021

Architecten, verenigt u

11 mei 2021

Lelijkste woonwijk

12 maart

Het raam mag niet open

13 april 2021

De architect is op zoek naar liefde

10 april

Modern

14 mei

Nostalgie naar vooruitgangsdenken

9 maart 2021

Plaatsen waar u slaapt

9 juli

Materiaal als drager van herinnering

9 februari 2021

Hoekjes, trapjes, hekjes

11 september

Het leven in het trappenhuis

12 januari 2021

Column

Voorstellingsvermogen

12 november

Stad aan het water

8 oktober

Marjolein van Eig: “Een boek lees je anders dan een online artikel”

31 oktober

Het gebouw als kunstwerk

16 januari 2023

Krijgt Kröller-Müller de opdrachtgever die het verdient?

17 januari 2023

Bjarne Mastenbroek: verander aanbestedingspraktijk in Nederland

19 januari 2023

De andere kant

24 januari 2023

Een goede gebouwplint; wat is dat eigenlijk?

14 februari 2023

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Een houten villa genesteld in het bos

2 uur geleden

Het ontwerp van Kumiki Architecture voor Bosvilla Oostvoorne is erop gericht dat de familiewoning als het ware opgaat in de natuur. De volumes van de benedenverdieping liggen iets verzonken en de gevel is bekleed met gebrand hout.

Mecanoo presenteert bouwfoto’s van het Doris Duke Theatre in Becket, Massachusetts

Vandaag, 15:17

De bouw van het nieuwe Doris Duke Theatre in het Amerikaanse Becket, Massachusetts naar ontwerp van Mecanoo vordert gestaag.

Happel Cornelisse Verhoeven presenteert ontwerp renovatie Algemene Rekenkamer

Vandaag, 13:15

De belangrijkste ingrepen zijn het terugplaatsen van de hoofdentree naar het Lange Voorhout en het verbouwen van het deel tussen het monument en de uit 1997 stammende bouwdeel door Aldo en Hannie van Eyck.

Prestigieuze Galerij der Koningen in Museo Egizio na herontwerp door OMA officieel geopend

Vandaag, 11:15

Het ontwerp door David Gianotten en Andreas Karavanas van OMA, in samenwerking met Andrea Tabocchini Architecture (ATA), plaatst de sculpturen in een heldere eigentijdse interpretatie van hun oorspronkelijke architectonische context.

Tekort aan grond blijft bouw sociale huurwoningen dwarszitten

3 uur geleden

Vorig jaar lukte het corporaties om meer woningen te bouwen, maar het waren er volgens branchekoepel Aedes toch nog steeds veel te weinig.

Tender voor woonblokken op twee van de laatste kavels Eenhoorngebied Amsterdam

Vandaag, 14:41

Gezocht wordt naar een partij die op de kavels 2a en 6 voor 8.858 m² aan woningen en voorzieningen wil realiseren.

Woonbond stapt uit overleg over huren in sociale sector

Gisteren, 16:08

Volgens de belangenorganisatie voor huurders blijft het kabinet koersen op een torenhoge huurstijging. Dat is voor de bond onacceptabel.

Ruim 3.000 huurwoningen minder op de markt

Gisteren, 09:35

Sinds de introductie van de Wet betaalbare huur deze zomer zijn per saldo meer dan 3.000 huurwoningen van de markt verdwenen. Met name het aanbod van duurdere huurwoningen is afgenomen.