Marjolein van Eig

Ouwe starchitects

8 december 2022, 9:00

Ach ja, die ouwe starchitects. De mensen zijn er dol op. Je weet wat je krijgt en het is áltijd spectaculair. Vraag je Frank Gehry dan krijg je een ingewikkeld icoon, vraag je David Chipperfield dan krijg je een minimalistische doos van natuursteen en bij Tadao Ando geometrische vormen in wanden van schoonbeton. Ben je op zoek naar een architect die iets kan met de grote trauma’s uit de westerse geschiedenis – WOII, 9-11 – dan vraag je Daniel Libeskind. Zijn gebouwen in schegvormen en scherven van metaal, glas en beton zijn wereldberoemd en het verhaal van ellende en breuken past altijd. In Antwerpen leidt dat momenteel tot een interessante botsing want niet iedereen is enthousiast over de glimmende scherpe volumes op de boerentoren die fier en apocalyptisch de hemel in rijzen.

Terwijl ik me op een borrel vrolijk maakte over deze gang van zaken – die Belgen toch – vertelde mijn gesprekspartner een ander verhaal over een ouwe starchitect. Dat gaat niet over een miljardair en zijn erectie van het grootkapitaal, maar over een geliefd rijksmuseum in Nederland. Het gaat niet over Het Rijksmuseum, noch over het Boijmans van Beuningen; beide musea zijn – en worden nog – uitgebreid in het publieke debat besproken. Nee, dit verhaal gaat over het Kröller-Müller Museum, dat prachtige museum op de Hoge Veluwe. En daar hoor je helemaal niemand over.

Het Kröller-Müller Museum is het levenswerk van Helene Kröller-Müller. Over Helene wordt geschreven dat zij een koppige en eigenwijze vrouw was. Ik lees daarin dat zij een vrouw met een visie was die zich niet zomaar aan de kant achter een naaiwerkje liet zetten. Helene had in haar leven een enorme kunstcollectie verzameld die ze met de hele wereld wilde delen. Dit resulteerde in het museum op de Hoge Veluwe. Een keur aan Neerlands beste architecten en een Vlaming hebben aan de gebouwen een bijdrage geleverd; Henry van de Velde, Wim Quist, Gerrit Rietveld, Aldo van Eyck. We zijn er allemaal heel vaak geweest op de witte fietsen en in de beeldentuin.

Het museum is toe aan een uitbreiding. Er blijkt wat mis te zijn met het ontwerp van Wim Quist, waardoor je de collectie in omgekeerde volgorde bekijkt. Dat had Helene niet zo bedoeld en dus moet dit euvel hersteld worden en ook zijn er meer vierkante meters nodig.

Wat moet het geweldig zijn om als directie te mogen nadenken over de architect voor deze uitbreiding. Wie past er bij dit museum, op deze prachtige plek en in de geest van Helene Kröller-Müller? Het is een fantastische mogelijkheid om eens te kunnen putten uit het enorme talent dat Nederland heeft en dat er maar lastig tussenkomt met de huidige aanbestedingsregels, die voorschrijven dat je minstens drie musea moet hebben ontworpen alvorens je een museum mag ontwerpen. En misschien zou er eindelijk ook een talentvolle, vrouwelijke architect aan het illustere rijtje gevoegd kunnen worden. Een koppige en eigenwijze vrouw met een visie die het erfgoed van Helene in een nieuw licht zet!

Maar er kwam geen aanbesteding. Er kwam geen open oproep om architecten uit te dagen. Er kwam geen selectie om talentvolle architecten te vinden. Er was geen creativiteit en geen nieuwsgierigheid. Het Kröller-Müller Museum koos voor een starchitect uit de oude doos: Tadao Ando. En daarmee doet ze hetzelfde als de miljardair van de Antwerpse toren; ze kiest voor zekerheid, spektakel en voorspelbaarheid.

Ik ging te rade op het wereldwijde web. En daar gebeurt iets wonderlijks; er is helemaal niets te vinden over het ontwerp van Ando voor het Kröller-Müller. Hoe kan het dat zo’n belangrijk rijksmuseum hier niets over deelt? Een enkel artikeltje van Architectenweb uit januari 2018 meldt: “Redenen te over om Tadao Ando te vragen voor de uitbreidingsstudie, meent Rob van Gemert, die het Kröller-Müller Museum bij de uitbreiding adviseert namens ToornendPartners. “Ando ontwerpt uiterst zorgvuldige gebouwen, die respect tonen voor de natuur en enorm ruimtelijk zijn. Hij heeft bovendien veel ervaring met kunstmusea.”

Er gaat wel wat mis in wat daar gezegd wordt. Hier spreekt een projectmanager die weer eens teveel te zeggen heeft over de selectie van de architect. Respect voor de natuur? Sinds wanneer hebben wanden van schoon beton respect voor de natuur, we weten toch allemaal dat beton één van de meest vervuilende bouwmaterialen op aarde is? En waarom moet de architect wéér iemand zijn met veel ervaring met kunstmusea? Kunst gaat toch over eigenwijze mensen; over verrassende visies, over buiten de lijntjes kleuren, het experiment, de paradijsvogel, de buitenstaander? Is het niet de taak van de kunstwereld en het Rijk om op zoek te gaan naar andere talenten? Heeft geschiedenis niet allang bewezen dat het experiment zoveel meer kan opleveren? Kijk naar de Kunsthal in Rotterdam, het Sonsbeekpaviljoen van Van Eyck, Museum De Lakenhal in Leiden en, heel recent, de Kunstwerf in Groningen?

De afgelopen maanden is er een architectenselectie geweest voor een uitwerkend architect. De stukken hiervan zijn te downloaden via Tenderned. Hieruit blijkt dat de 3.000 m² van de verkennende studie van Ando uit 2018 ondertussen 12.000 m² is geworden. Er is geen tekening of plaatje te vinden van het ontwerp van Ando. Maar de selectiecriteria zeggen veel; de constructeur wordt geselecteerd op basis van ervaring met wanden van schoonbeton.

Dus, beste Kröller-Müller Museum, hier een advies van een eigenwijze, koppige vrouw. Het is nog niet te laat. De wereld zit niet meer te wachten op wanden van schoonbeton – hoe prachtig ook – met de centerpennen op de juiste plek. Er is nood aan een transitie. Een transitie naar gebouwen die sámen gaan met de natuur en iets teruggeven aan die natuur. Aan gebouwen die gebouwd worden met materialen die CO₂ opnemen in plaats van uitstoten. Het is de taak van een Rijksmuseum om hierin voorbeeldstellend te zijn. Dat is niet makkelijk en voorspelbaar. Maar het is wel een spannende en belangwekkende zoektocht. En we hebben architecten in Nederland die dat kunnen. En die architecten spreken en schrijven in de taal van het land. Het zijn architecten die zijn opgegroeid met de schoonheid van het Kröller-Müller en die hebben leren fietsen op de witte fietsen. Het zijn deze architecten die u moet uitdagen voor uw prachtmuseum. En ik verzeker u, deze anti-starchitects zullen zorgen voor meer dan spektakel. Zij zullen zorgen voor een zachte, natuurvriendelijke, inclusieve, vrolijke, tactiele en ruimtelijke revolutie in de bouw- en museumwereld.

Marjolein van Eig is architect-directeur van BureauVanEig. Zowel in haar werk als in haar maandelijkse column verbindt ze eigentijdse opgaven met hun historische wortels. Ze is als gastdocent verbonden aan de TU Delft en de Academie van Bouwkunst Rotterdam.

Trefwoorden

tadao ando column tenderned schoonbeton museum kröller-müller museum rijksmuseum marjolein van eig aanbesteding

1	Nieuwe fietsenstalling aan voorzijde station Amsterdam CS officieel geopend woensdag, 25 januari
2	Nieuwe woontoren voor Almere Duin naar ontwerp Zecc donderdag, 26 januari
3	De brutalistische Bunker en zijn 'Maaskantse' toren maandag, 23 januari
4	Space Encounters geeft bestaande gezinswoning gelaagdheid dinsdag, 24 januari
5	Gentrificatie-compensatie dinsdag, 24 januari

Gerelateerde nieuwsberichten

Tadao Ando onderzoekt uitbreiding Kröller-Müller Museum

Duurzaam of mooi

Toegankelijk

Sloopverbod

Kröller-Müller Museum: ‘We zien een architect als een kunstenaar, en een kunstenaar kiezen we altijd zelf’

De factor tijd

Wooncrisis én ambtenarencrisis

Dijkenhoge ambities

Waarde en weerloos

Houtbouw hoeft er niet zo uit te zien

De reikwijdte van iemand

Gebouwde telmodellen

Ode aan onze oude straat

De glasparadox

Huilen onder systeemplafonds

Architecten, verenigt u

Het raam mag niet open

Nostalgie naar vooruitgangsdenken

Materiaal als drager van herinnering

Het leven in het trappenhuis

Het gebouw als kunstwerk

Krijgt Kröller-Müller de opdrachtgever die het verdient?

Bjarne Mastenbroek: verander aanbestedingspraktijk in Nederland

De andere kant

Andere nieuwsberichten

Jolijn Valk gaat niet voor tweede termijn als BNA-voorzitter

27 januari, 3:11

In juli legt ze de voorzittershamer van de branchevereniging voor architecten neer, zo heeft ze donderdag tijdens een ledenraadbijeenkomst bekendgemaakt. Valk was sinds 2021 voorzitter van de BNA.

OMA verbouwt museum voor Egyptische oudheden in Turijn

27 januari, 1:37

OMA heeft de prijsvraag voor de verbouwing van Museo Egizio in Turijn gewonnen. Belangrijkste ingreep in het winnende voorstel is dat de binnenhof en nog zes ruimtes in het gebouw weer een openbaar karakter krijgen.

Site Practice en ZUS winnen prijsvraag Fritz District in München

27 januari, 10:43

Een groot, leegstaand kantoorgebouw in het zuidoosten van de stad wordt ‘opgeknipt’ en herontwikkeld tot een kleine buurt met een mix van wonen, werken, dagbesteding, kleinschalige detailhandel en horeca.

Goirlese ontwerpbureaus nemen intrek in kantoorpand Black Barn

27 januari, 9:15

De Black Barn, zoals het kantoorpand in Goirle is genoemd, is ontworpen als een ingetogen schuurvolume met zwart gebeitste houten gevels en een zinken dak. Het interieur is georganiseerd rond een grote kastwand.

Staatssecretaris na rapport PBL: strengere regels voor kringloopeconomie

27 januari, 2:30

Volgens het planbureau heeft het kabinet tot nu toe nauwelijks vooruitgang geboekt om toe te werken naar een circulaire economie.

Historische groei aantal zonnepanelen op woningdaken in 2022

27 januari, 11:22

Belangrijke aanjager van de populariteit van zonnepanelen onder woningbezitters is de salderingsregeling, meldt branchevereniging Netbeheer Nederland.