Marjolein van Eig

Nostalgie naar vooruitgangsdenken

9 maart, 9:15

Komend uit een rood nest, luister ik graag naar de Jortcast. Het wordt gepresenteerd door de schrandere Jort Kelder die praat als een blauwe VVD-er en tussendoor prikkelende opmerkingen maakt. Twee keer per week wordt er een ‘doctor’ uitgenodigd om te komen vertellen over het bestaansrecht van de dierentuin, de herwaardering van het communisme of waarom Italië eigenlijk rijker is dan Nederland. Op het moment dat mijn opwinding over het trage vaccinatiebeleid zijn hoogtepunt bereikt heeft, vertelt een intelligente vrouw van de Gezondheidsraad dat we heel goed het leger kunnen inzetten als we dit jaar nog gevaccineerd willen worden. Door mijn eerdergenoemde opvoeding denk ik nooit aan het leger, maar het lijkt me een topidee. Het leger is natuurlijk bij uitstek een partij die kan omgaan met crisissituaties en snel grootschalige operaties kan opzetten.

Laatst ging er een uitzending over nostalgie en melancholie, thema’s die mij aanspreken. Nostalgie is kijken naar het verleden met een roze bril. Daar word je blij van. Melancholie is juist zwartgallig en neigt naar depressie. De belangrijkste functie van nostalgie is dat mensen er een sterk gevoel van verbinding door ervaren. Door mooie herinneringen op te halen uit het verleden voel je je beter. Voor mij vinden die herinneringen altijd plaats tegen de achtergrond van een mooi gebouw, een fijne ruimte of een bijzonder landschap. Voor Jort Kelder is alles van vroeger prettig om naar te kijken, bij voorkeur in zwart-wit beelden, toen het land nog niet bedekt was met distributiedozen.

Aan die distributiedozen moest ik denken toen wij onlangs met ons gezin de Flevopolder indoken om er Land Art te bekijken. Eigenlijk is de hele Flevopolder één groot Land Art-museum dat altijd open is. Een aanrader is in deze benauwde tijden en ook goed te doen met een bal en kinderen. Land Art kwam in de jaren ’70 overvliegen uit Amerika, samen met kunstenaars als Robert Morris en Robert Smithson. In de Flevopolder heeft Morris bijvoorbeeld een observatorium aangelegd; rondlopende heuvels vormen cirkels, als ware het een gevolg van een druppel die in het water valt.

Het effect van deze Land Art is dat je met andere ogen naar het landschap als geheel gaat kijken. Door het bezoek aan de werken Aardzee van Piet Slegers en Sea Level van Richard Serra word je je bewust van het samenspel tussen het land, de lucht en de zee. De lange lijnen van de Flevopolder ogen door hun ingrepen nog krachtiger dan ze al deden, en de aanwezigheid van de voormalige zee is nog sterker voelbaar. De kunstwerken benadrukken dat het land waarop we staan door mensenhanden gemaakt is. En dat was voor mij een moment van nostalgie. De kracht van de mens en het geloof dat er in de twintigste eeuw nog was in de toekomst, en de maakbaarheid ervan, gaf een enorme energie. Zelf land maken van zee moet magisch zijn. De mensen uit de steden trokken naar het nieuwe land voor een beter leven en gingen zelf weer geschiedenis maken.

De nieuwste Land Art in de polder is Riff PD #18245 van Bob Gramsma. In een geconstrueerde heuvel is een flinke afgraving gemaakt, daar is beton in gestort, waarna de heuvel is verwijderd. Wat er is blijven staan, is een enorm brok met resten van de voormalige Zuiderzee. Het is gemaakt ter ere van het honderdjarig bestaan van de Zuiderzeewet uit 1918. Het idee voor de inpoldering van deze zee stamt zelfs uit 1886, toen de Zuiderzeevereniging werd opgericht. Daar sloeg bij mij de nostalgie om in melancholie.

De angst bekruipt me dat ‘we’ ons vooruitgangsdenken in de afgelopen jaren kwijtgeraakt zijn. Want waar in de politiek zijn nog grote gedachten over de inrichting van het land te vinden? Wie zorgt ervoor dat de grote uitdagingen van deze eeuw, zoals de dreiging van het water, 1 miljoen extra woningen, zonneparken en de behoefte aan meer natuur allemaal op een goede manier een plek krijgen? Wie voorkomt dat het land wordt opgegeten door distributiedozen?

Een laatste grote gedachte in de politiek over de inrichting van Nederland was het aanleggen van een luchthaveneiland voor de kust. Het was een plan waarmee veel van de huidige ruimte-, lucht-, geluid-, natuur- en klimaatproblemen wellicht opgelost zouden kunnen worden. Een plan waarvan mijn hart sneller gaat kloppen: de hoeveelheid kansen die erdoor zouden ontstaan doen me duizelen.

De eerste onderzoeken voor een eiland in zee waren hoopvol, er waren weliswaar veel financiële onzekerheden maar het bleek niet onmogelijk. Tijdens het (paarse) kabinet Kok II is er daarom een programmabureau, Flyland opgericht, dat vijf jaar de tijd kreeg om de haalbaarheid verder te onderzoeken. Helaas maakte de (blauwe) minister Schultz onder Balkenende I een voortijdig einde aan het bureau, vanwege teveel onzekerheden in de ontwikkeling van de luchtvaart. Een andere (blauwe) Minister van Nieuwenhuizen maakte in 2019 bekend dat het plan te duur zou zijn.

Van de blauwe liberalen moeten het vooruitgangsdenken kennelijk niet komen. Terug naar dat rode nest dan maar? Nog maar een week, voor de verkiezingen, om daarover na te denken. Nostalgie gaat me daarbij helpen.

Marjolein van Eig is architect-directeur van BureauVanEig. Zowel in haar werk als in haar maandelijkse column verbindt ze eigentijdse opgaven met hun historische wortels. Ze is als gastdocent verbonden aan de TU Delft en de Academie van Bouwkunst Rotterdam.

Trefwoorden

melancholie eiland nostalgie flevoland luchthaven marjolein van eig land art column

1	Van boven- en benedenhuis naar een architectenwoning dinsdag, 12 oktober
2	Vijf nominaties voor Abe Bonnema Architectuurprijs 2021 woensdag, 13 oktober
3	Benthem Crouwel transformeert 17e-eeuws wevershuis tot eigentijdse stadswoning donderdag, 14 oktober
4	AM wint tender voor woonblokken Vreeswijkpad Amsterdam maandag, 18 oktober
5	Nieuwe naam en associate partners voor jvantspijker & partners vrijdag, 15 oktober

Gerelateerde nieuwsberichten

Materiaal als drager van herinnering

Het leven in het trappenhuis

Een moderne portiersloge voor de historische Westergasfabriek

Gevels van winkelblok aan de Lijnbaan vernieuwd

Architecten, verenigt u

Fietsenstalling en ontmoetingsplaats voor campus TU Delft

Blok met 178 sociale huurwoningen voor Leidsche Rijn Centrum

LocHal, Oostlijn en Kijkkoepel winnaars NRP Gulden Feniks 2019

Fort bij Krommeniedijk uitgebreid met 'kijkkoepel'

Eindgemaal reageert op architectuur binnen plan-Berlage

't Melkhuisje in Haarlem officieel geopend

'Jonge' Abe Bonnema Prijs voor Marjolein van Eig

Haarlems publiek kiest voor 't Melkhuisje

Galerijflats in Alkmaar opgefrist en flink verduurzaamd

Eerste landschapsvisie voor Flevoland vastgesteld

Het raam mag niet open

Huilen onder systeemplafonds

Consortium wil nieuwe stad in Flevoland bouwen

De glasparadox

Andere nieuwsberichten

De Nieuwe Verbinding N69 ingepast in natuurlijk landschap

1 uur geleden

Behalve een nieuwe weg zijn bruggen, faunapassages en andere functies gerealiseerd. In het ontwerp van H+N+S Landschapsarchitecten en NEXT architects stond de integratie van infrastructuur, ruimtelijke kwaliteit, landschappelijke inpassing centraal.