Violette Schönberger

Mijlpalen

25 mei 2021, 9:30

Omdat ik een zekere leeftijd bereikte, werd ik overvallen door een zekere stemmigheid. Waar was de tijd gebleven? Met nadruk: waar was de tijd gebleven? Op welke plekken waren mijn herinneringen gevormd? Als ontwerper maak je die plekken, organiseer je de ruimte voor de levens van anderen. Maar als bewoner hangt je leven aan elkaar van toevalligheden, zonder grand design. In zijn Textbook uit 2018 beschrijft Kees Christiaanse alle huizen waar hij tot nu toe heeft gewoond. Het is een inspirerende exercitie, die professionele blik en persoonlijke ervaring bij elkaar brengt. Uit mijn eigen lijstje blijkt dat ik in de afgelopen veertig jaar op dertien adressen heb gewoond en iedere mijlpaal in een andere stad vierde. Hoe kijk ik nu als ontwerper naar die plekken?

Paal 10 - Haarlem
De kamers waren hoog, maar op zolder begon een andere wereld. Onder het schuine dak bevond zich de intimiteit van de kinderkamers. Alle huizen in de wijk verschilden van elkaar; metselwerk, erkers, kozijnen, glas-in-lood waren overal nét iets anders. Eclecticisme, maar van het lekkere soort. Schuine lijnen in het stratenpatroon, symmetrisch uitgelijnd vanuit een centraal gelegen plantsoentje. Zo’n buitenwijk in een middelgrote stad is tegenwoordig de hoofdprijs. De tweedehands Franse bakkies uit mijn jeugd hebben dan ook plaatsgemaakt voor de nieuwste lease-modellen van Tesla en Audi. De ooit rommelige tuinen zijn nu gevuld met plakken grijze tegels, loungemeubilair en man caves. Ja heus.

Paal 20 - Delft
Vanuit een groot adolescent verlangen naar Puurheid woonde ik in mijn eentje in een verlaten uithoek van de zogeheten campus, tussen de universiteit en de sportvelden in. De zaterdagochtendstilte van dat betonnen, vakkundig geïsoleerde appartementencomplex zal me altijd bijblijven. Het gebouw had geen gemeenschappelijke ruimtes en nauwelijks gangen om elkaar te ontmoeten, er was geen tussenruimte. Mijn zelfgekozen afzondering heeft een aantal maanden geduurd, tot ik verhuisde naar een levendig studentenhuis in het centrum. Jaren later zou ik aan de andere kant van de oceaan op een échte campus wonen, een plek die zoveel meer was dan een paar flats naast de faculteit. Met een maquettewerkplaats waar je de hele nacht terecht kon en een supermarkt die 24 uur per dag verse broodjes pastrami verkocht. En overal en altijd studenten aan het werk. De Nederlandse campusgedachte is daar nog ver van verwijderd.

Paal 30 - Amsterdam
Nooit heb ik in een gehoriger huis gewoond, je kon de onderbuurman horen snurken. Precies een eeuw geleden werd in vier jaar tijd het recordaantal van zesduizend woningen uit de grond gestampt, van uitzonderlijke architectonische en stedenbouwkundige kwaliteit (bouwwethouders, letten jullie even op?), alleen bouwfysisch niet toegesneden op de wensen van nu. Onder begeleiding van Hendrik Berlage heeft de benodigde standaardisatie van de bouwproductie niet geleid tot pandsgewijze herhaling, maar tot een samenhangende compositie met de articulatie van lange horizontale lijnen en een feest van bakstenen creativiteit. De rijkdom aan detaillering, kleuren, metselverbanden, brievenbussen en deurknoppen is gewoonweg opwindend. In de Baarsjes leerde ik dat een verbinding tussen passant en gebouw niet noodzakelijkerwijs vraagt om een volledig transparante plint, maar dat een weldaad aan visuele informatie daar even goed voor kan zorgen.

Paal 40 - Rotterdam
Een tweelaagse benedenwoning in een straat met brede stoepen en met veel groen. Buurmeisjes in overvloed en ieder jaar een straatborrel. Een gezinsidylle midden in de stad. Maar ook een coffeeshop om de hoek en voor elke subcultuur een eigen kapper. Wat wonen we hier geweldig. Zou de beneden-bovenwoning niet het standaard woonproduct moeten worden in plaats van de grondgebonden eigen kavel? Twee keer zoveel woningen als in de gemiddelde buitenwijk, twee keer zoveel kinderen om mee te spelen, twee keer zoveel aanleiding voor voorzieningen en openbaar vervoer. Als we vanaf nu iedere nieuwbouwwijk gewoon verdubbelen in dichtheid, houden we ook nog wat buitengebied over.

Een terugblik op mijn mijlpalen is leerzaam. Als architect ben je regisseur van de leefomgeving, maar wat zich daarin afspeelt laat zich nauwelijks sturen. Maakt dat het vakgebied vrijblijvend? Integendeel. Het legt de nadruk op het belang van ontwerp. Architecten moeten met de grootste zorgvuldigheid te werk gaan: we maken immers het decor van andermans leven.

Op naar de volgende mijlpaal, ik hoop u daar te treffen.

Violette Schönberger werkt als stedenbouwkundige voor de gemeente Rotterdam en geeft les aan de KULeuven en de Rotterdamse Academie van Bouwkunst. Zij schrijft over architectuur en stedenbouw op www.fromscratch.work. In 2019 won ze de Geert Bekaertprijs voor Architectuurkritiek.

Trefwoorden

violette schönberger column woonomgeving beneden bovenwoning woningbouw

1	Team van vijf architectenbureaus maakt winnend ontwerp voor Havenstraat Amsterdam donderdag, 11 april
2	Zeven architectenbureaus ontwerpen eerste woningen De Suikerzijde maandag, 15 april
3	De architect is op zoek naar liefde woensdag, 10 april
4	Boijmans weer even open tijdens Rotterdam Architectuur Maand donderdag, 11 april
5	ING Research verwacht krimp in bouwsector, woningmarkt trekt aan donderdag, 11 april

Gerelateerde nieuwsberichten

2023 in tien columns door Violette Schönberger

28 december 2023

Mijlpalen

Trefwoorden

Best gelezen

Gerelateerde nieuwsberichten

Andere nieuwsberichten

Een compact schoolgebouw met korte lijnen en clubhuizen

Tangram organiseert expositie over AI en de zachte waarden van architectuur

Nederland als vegan-land heeft vele positieve effecten

BurtonHamfelt verzorgt aanpassing en uitbreiding van modulair schoolgebouw

Renovatiekosten Binnenhof lopen op naar circa 2 miljard

Commissie vindt kabinetsplannen voor landelijk gebied onvoldoende

Gasthuiskwartier Den Bosch nadert voltooiing met bouwstart fase vier

Kabinet trekt 11 miljoen euro extra uit voor bibliotheken

D66 wil dat zonnepanelen kunnen ‘meebewegen’ met stroompieken

Instanties gaan samenwerken bij aanpak woningen aardbevingsgebied