Marjolein van Eig

Sloopverbod

13 september 2022, 9:00

In de zomervakantie zat ik, in Kopenhagen, op een bank in een park te kijken naar opvallend veel huisvaders met kinderen. Mooi hoor, dat geëmancipeerde Deense ouder-kindbeleid. Ik keek naar de vrolijke mannen, gekleed volgens de laatste mode, een afhaallatte in de hand, de bakfiets tegen de parkrand en ik miste wat. Ik miste kleur. Niet in de kleren maar in de mensen. Dit blijkt het gevolg van een ander Deens beleid; de bijzonder strenge immigratieregels van het land. Ik realiseerde pas echt wat ik miste toen we terug waren in Rotterdam en ik weer vrolijk werd van de kleurrijke straten waar meer dan 150 nationaliteiten te vinden zijn. Wat een verrijking.

Op de parkbank luisterde ik naar de podcast Polderblik, van Maakstad Almere. De centrale vraag van de podcast is; hoe gaat het met Almere? Vijftig jaar geleden startte het ontwerp van deze stad, inmiddels wonen er 200.000 mensen en de groei zet door. Ik beluisterde aflevering 4, met de titel ‘Het erfgoed van de jongste stad van Nederland’. Een aanrader. Aan het woord komen Jean Paul Hitipeuw, zelfstandig adviseur en conceptontwikkelaar bij Ymere, Lidwine Spoormans, onderzoeker erfgoed en architectuur aan de TU Delft en gespecialiseerd in post ’65 erfgoed en Martijn Blom, conceptontwikkelaar bij Hollands Licht, bekend van de Bijlmerflat. Centraal staat het post ’65-erfgoed, dat zo’n beetje heel Almere beslaat.

Maar eerst nog even dit. In Nederland hebben we het zo geregeld dat we sommige gebouwen belangrijker vinden dan andere en die zetten we dan op een lijst. Dan krijgen ze de bijzondere status van monument en dat betekent dat je je als eigenaar moet verantwoorden als je iets aan het gebouw wil aanpassen. Het duurt wel even, voordat een gebouw op een lijst komt. Vaak gaat het om oude gebouwen, zoals we ze tegenwoordig niet meer maken. De gebouwen hebben de tand des tijds doorstaan en dat waarderen we. Echter, zolang een gebouw niet op zo’n lijst staat, kan de eigenaar er min of meer doen wat deze wil. Gebouwen in Nederland zijn vogelvrij. En dat geldt zeker voor post ’65-erfgoed.

Het post ’65-erfgoed staat nu voor een grote verduurzamings- en renovatieopgave. Dit zijn ingrijpende en dure trajecten. In de haalbaarheidsfase van dergelijke ingrepen wordt renovatie en verduurzaming altijd afgezet tegen sloop. Sloop is een aantrekkelijke optie; weg met die oude meuk, met die slecht geïsoleerde en matig geventileerde ruimtes. Weg met die onhandige structuur en die lelijke architectuur.

De drie sprekers in de podcast zetten grote vraagtekens bij sloop. “Op dit moment wordt er gesloopt en gerenoveerd door allerlei partijen omdat er geen beleid is. We zijn afhankelijk van de mening van een ieder over gebouwen. We laten het maar gebeuren.” Het belang van een sterke sociale structuur en gebouwidentiteit worden genoemd. De waarde van het materiaal en de energie die in de gebouwen is opgeslagen. Blom dropt het woord sloopverbod: “Je kunt je afvragen of je überhaupt moet slopen. Voor je het weet heb je wat weggegooid waar je spijt van krijgt. Van heel veel gebouwen weten we nog niet wat de waarde is, in hoeverre we eraan hechten”.

Ziedaar het tekort van ons monumentenbeleid; we zijn afhankelijk van clubjes mensen die gebouwen aanwijzen als waardevol. Die waardering is ook nog eens afhankelijk van tijd; wat we vandaag lelijk vinden, vinden we morgen mooi. We kunnen het ons echter in deze tijd van materiaalschaarste, de problematische CO2-uitstoot in de bouw en het belang van sterke wijken met goede sociale structuren gewoon niet meer veroorloven om zomaar gebouwen te slopen omdat ze niet meer voldoen aan onze smaak of omdat renovatie en herstructurering niet ‘haalbaar’ zou zijn.

Want Spoormans stelt in het gesprek terecht: “niet haalbaar; voor wie dan niet en wat dan niet?” Ze maakt de vergelijking met vrouwen op (top)posities. “Misschien is het moeilijker om ze te vinden maar dat is natuurlijk vooral een kwestie van willen en beter je best doen. Want als je er eenmaal in slaagt dan zie je ook wat het oplevert, aan diversiteit en kwaliteit”.

Laten we daarom ons monumentenbeleid omdraaien; laten we alle gebouwen in Nederland behandelen als een monument. Dat betekent dat je ze niet zomaar mag slopen. Het betekent dat er eerst een waardering moet plaatsvinden. Een waardering die zich niet enkel richt op schoonheid, bouwkundige kwaliteit of economische haalbaarheid. De waardering moet alle facetten meenemen en dat zijn ook: de sociale verbanden; de dagelijkse habitat van alle bewoners van de stad; het cultureel geheugen; een bron van materialen en energie; een constructie waarop je kunt verder bouwen. Het brengt de werkelijke gevolgen en kosten in beeld van sloop. En als de conclusie dan zal zijn dat het gesloopt moet worden, dan moeten alle materialen hergebruikt worden. Opdat er niks verloren gaat en er een super gelaagde en kleurrijke stad ontstaat die verder bouwt met wat er is. Wat een verrijking.

Marjolein van Eig is architect-directeur van BureauVanEig. Zowel in haar werk als in haar maandelijkse column verbindt ze eigentijdse opgaven met hun historische wortels. Ze is als gastdocent verbonden aan de TU Delft en de Academie van Bouwkunst Rotterdam.

Trefwoorden

duurzaamheid circulair bouwen marjolein van eig monumenten materiaalschaarste column

1	Zeven architectenbureaus ontwerpen eerste woningen De Suikerzijde maandag, 15 april
2	‘Stoere dame op hoge hakken’ model voor gevel pand P.C. Hooftstraat woensdag, 17 april
3	Woontoren Nova in De Binckhorst rondt de transformatie Maanplein af woensdag, 17 april
4	Een sereen samenspel van villa’s in een groen landschap woensdag, 17 april
5	Kunstmanifestaties tonen ongeziene kant van Brugge en de Belgische kust dinsdag, 16 april