Marjolein van Eig

Materiaal als drager van herinnering

9 februari 2021, 9:15

Eén van mijn vroegste herinneringen is het moment dat ik werd achtergelaten op de peuterspeelzaal aan de speeltuin bij ons in de straat. Een leidster die aan me trok, terwijl ik me krampachtig vastklampte aan mijn moeder, die me lief en bemoedigend toesprak. Ze vertrok uiteindelijk toch maar en de juf ging zich met de andere kinderen bemoeien. Ik bleef achter tussen de jassen bij de wc’s. De houten vloer van het oranje/bruine speeltuingebouw klonk hol en hard. Het rook er zurig. Ik heb de hele ochtend gehuild. Hoewel mijn moeder van het type is ‘je bent toch niet van suiker’, heeft ze dit een paar dagen aangekeken en toen gevonden dat het zo niet langer kon. Ze besloot een jaar later te gaan studeren.

Het zal niet de belangrijkste reden zijn geweest dat ik me er niet thuis voelde, maar de treurige bouwkundige uitstraling van het houten gebouw droeg zeker bij aan mijn gevoel van onbehagen. Hoe de leidster eruitzag weet ik niet meer, maar het versleten hout en het gebonk van de kindervoetjes kan ik zo terughalen. En zo staan er meer materialen, geuren en klanken in mijn geheugen gegrift. Het oude gebouw van mijn lagere school bijvoorbeeld, met hoge gangen en vloeren van steen. Het vormt een magisch mooie herinnering. Ik mocht er maar kort in doorbrengen, het pand werd na een paar maanden afgebroken om plaats te maken voor nieuwbouw met zachte vloerbedekking en lage lokalen rondom een gemeenschapsruimte. Daar heb ik veel minder herinneringen aan.

Bij het ontwerp van scholen gaat het vaak over de sociale betekenis van de ruimtelijke opzet. De boeken van onze wereldberoemde scholenarchitect Herman Hertzberger heten dan ook: De school als stad; Ruimte en leren; Ruimte maken, ruimte laten, etc. In de scholen die hij tot zijn beste rekende, de Apolloscholen, is het dan ook een feest van plekjes: op de trap, onder de trap, in de vensterbank, in de zitkuil, in een nis. Maar het materiaalgebruik in deze scholen is minstens zo indrukwekkend. Er zijn zichtbare structuren van beton, wanden van betonsteen, stalen brugtrappen en glazen bouwstenen. Centraal staat de beroemde amfitheatertrap van gelakt hout, met deels gewone en grotendeels dubbelhoge treden. Ik ben heel benieuwd naar de herinneringen van de kinderen die in deze scholen groot zijn geworden.

De basisscholen van nu zijn ruimtelijke adepten van die van Herman. De centrale hal is ook hier steeds het verbindende element. Het is een multifunctionele ruimte waar wordt gespeeld, waar wordt vergaderd door de medezeggenschapsraad en die omgetoverd kan worden tot theaterzaal – met als tribune de Hertzbergertrap. Vanuit de centrale hal vertrekken er gangen of ‘overloopruimtes’ waar niet alleen jassen opgehangen worden, maar waar ook kan worden geleerd of met een voorleesouder kan worden gelezen. Het lokaal heeft grote openslaande deuren. Het is een opzet die goed werkt.

Deze configuratie is echter enkel een ruimtelijke erfenis. In materiaalgebruik valt er nog een hoop te winnen. De projectfoto’s van de architectenbureaus die in de afgelopen jaren dergelijke scholen ontwierpen, vertonen grote gelijkenissen. In de basisscholen van nu ligt er marmoleum op de vloer of ligt er een gietvloer. De trappen zijn van hout en de plafonds bestaan uit een akoestisch, absorberend materiaal. De wanden zijn wit gesausd met hier en daar een kleur, iets pastellerigs. Er is veel hout van het lichte soort, op de trappen, voor de lambriseringen en de kasten. De verlichting is overal goed op peil. Het ziet er fris uit. Ik denk dat we dat allemaal goed bij kinderen vinden passen.

Maar, gáááááp. Er is weinig waar je ogen aan blijven hangen. Wat nemen deze kinderen later mee aan herinneringen? De standaard stalen lamellenhekwerken? Het geklos op de versleten houten trappen? De verrijdbare kasten? De goed afneembare wandafwerking? De schotjes tussen de wc’s? De kozijnen van aluminium?

Kan het alsjeblieft wat spannender? Mag het een beetje schuren? Stoere constructies in het zicht? Een hoge entreehal die galmt? Stenen vloeren met massieve plinten? Glimmende tegels? Lekker dikke houten raamkozijnen? Kinderen dienen serieus behandeld te worden. Ze verdienen materialen die rauw zijn, verschillende geluiden maken, glimmen, koud of warm zijn. Materialen die zich in hun geheugen vasthaken en die voor altijd de drager zullen zijn van leuke en stomme herinneringen. Ze zijn toch niet van suiker!

Marjolein van Eig is architect-directeur van BureauVanEig. Zowel in haar werk als in haar maandelijkse column verbindt ze eigentijdse opgaven met hun historische wortels. Ze is als gastdocent verbonden aan de TU Delft en de Academie van Bouwkunst Rotterdam.

Trefwoorden

scholen materiaal materialisering marjolein van eig herman hertzberger column

1	Bureau B+B en Shift maken plan voor groene wijk in Rotterdamse Schiehaven-Noord woensdag, 22 juni
2	Winnaars Rotterdam Architectuurprijs 2022 bekend woensdag, 22 juni
3	Nieuwe Gezichten: Studio RAP donderdag, 23 juni
4	Winnaars Archiprix 2022 bekend maandag, 20 juni
5	Uitbreiding geeft poppodium Nieuwe Nor prominentere uitstraling maandag, 20 juni

Gerelateerde nieuwsberichten

Het leven in het trappenhuis

Nostalgie naar vooruitgangsdenken

Een moderne portiersloge voor de historische Westergasfabriek

Gevels van winkelblok aan de Lijnbaan vernieuwd

Fort bij Krommeniedijk uitgebreid met 'kijkkoepel'

't Melkhuisje in Haarlem officieel geopend

'Jonge' Abe Bonnema Prijs voor Marjolein van Eig

Architecten, verenigt u

Huilen onder systeemplafonds

Herman Hertzberger geeft lezing over zijn werk in TivoliVredenburg

De glasparadox

Ode aan onze oude straat

Gebouwde telmodellen

De reikwijdte van iemand

Houtbouw hoeft er niet zo uit te zien

Waarde en weerloos

Dijkenhoge ambities

Wooncrisis én ambtenarencrisis

De factor tijd

Het raam mag niet open

Andere nieuwsberichten

Ensemble van ontvangstpaviljoens voor Brabantse natuurbegraafplaats

24 juni, 1:38

Voor een natuurbegraafplaats in de Brabantse Kempen heet architecten|en|en een ensemble van drie ontvangstpaviljoens ontworpen. De gebouwen zijn gerealiseerd van lokaal larikshout.

Eerste monografie van KAAN Architecten verschenen

24 juni, 11:32

In het boek Portraits zijn vijftien projecten van het Rotterdamse bureau opgenomen, waaronder de Hoge Raad in Den Haag, de rechtbank in Amsterdam en het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen.

Wethouders Almere opgestapt om slechte resultaten Floriade

24 juni, 9:03

Donderdag werd bekend dat rekening moet worden gehouden met 33,8 miljoen euro aan extra kosten, vanwege de lage bezoekersaantallen sinds de opening.

Architectuurprijs Nijmegen 2021 voor Het Rijks en Jorismavo

23 juni, 10:15

De renovatie en nieuwbouw naar ontwerp van Mecanoo scoorde het hoogst in het oordeel van de vakjury. “Een rijke transformatie en een feest voor de gebruiker”, zo oordeelt de jury over het project.