Marjolein van Eig

Materiaal als drager van herinnering

9 februari 2021, 9:15

Eén van mijn vroegste herinneringen is het moment dat ik werd achtergelaten op de peuterspeelzaal aan de speeltuin bij ons in de straat. Een leidster die aan me trok, terwijl ik me krampachtig vastklampte aan mijn moeder, die me lief en bemoedigend toesprak. Ze vertrok uiteindelijk toch maar en de juf ging zich met de andere kinderen bemoeien. Ik bleef achter tussen de jassen bij de wc’s. De houten vloer van het oranje/bruine speeltuingebouw klonk hol en hard. Het rook er zurig. Ik heb de hele ochtend gehuild. Hoewel mijn moeder van het type is ‘je bent toch niet van suiker’, heeft ze dit een paar dagen aangekeken en toen gevonden dat het zo niet langer kon. Ze besloot een jaar later te gaan studeren.

Het zal niet de belangrijkste reden zijn geweest dat ik me er niet thuis voelde, maar de treurige bouwkundige uitstraling van het houten gebouw droeg zeker bij aan mijn gevoel van onbehagen. Hoe de leidster eruitzag weet ik niet meer, maar het versleten hout en het gebonk van de kindervoetjes kan ik zo terughalen. En zo staan er meer materialen, geuren en klanken in mijn geheugen gegrift. Het oude gebouw van mijn lagere school bijvoorbeeld, met hoge gangen en vloeren van steen. Het vormt een magisch mooie herinnering. Ik mocht er maar kort in doorbrengen, het pand werd na een paar maanden afgebroken om plaats te maken voor nieuwbouw met zachte vloerbedekking en lage lokalen rondom een gemeenschapsruimte. Daar heb ik veel minder herinneringen aan.

Bij het ontwerp van scholen gaat het vaak over de sociale betekenis van de ruimtelijke opzet. De boeken van onze wereldberoemde scholenarchitect Herman Hertzberger heten dan ook: De school als stad; Ruimte en leren; Ruimte maken, ruimte laten, etc. In de scholen die hij tot zijn beste rekende, de Apolloscholen, is het dan ook een feest van plekjes: op de trap, onder de trap, in de vensterbank, in de zitkuil, in een nis. Maar het materiaalgebruik in deze scholen is minstens zo indrukwekkend. Er zijn zichtbare structuren van beton, wanden van betonsteen, stalen brugtrappen en glazen bouwstenen. Centraal staat de beroemde amfitheatertrap van gelakt hout, met deels gewone en grotendeels dubbelhoge treden. Ik ben heel benieuwd naar de herinneringen van de kinderen die in deze scholen groot zijn geworden.

De basisscholen van nu zijn ruimtelijke adepten van die van Herman. De centrale hal is ook hier steeds het verbindende element. Het is een multifunctionele ruimte waar wordt gespeeld, waar wordt vergaderd door de medezeggenschapsraad en die omgetoverd kan worden tot theaterzaal – met als tribune de Hertzbergertrap. Vanuit de centrale hal vertrekken er gangen of ‘overloopruimtes’ waar niet alleen jassen opgehangen worden, maar waar ook kan worden geleerd of met een voorleesouder kan worden gelezen. Het lokaal heeft grote openslaande deuren. Het is een opzet die goed werkt.

Deze configuratie is echter enkel een ruimtelijke erfenis. In materiaalgebruik valt er nog een hoop te winnen. De projectfoto’s van de architectenbureaus die in de afgelopen jaren dergelijke scholen ontwierpen, vertonen grote gelijkenissen. In de basisscholen van nu ligt er marmoleum op de vloer of ligt er een gietvloer. De trappen zijn van hout en de plafonds bestaan uit een akoestisch, absorberend materiaal. De wanden zijn wit gesausd met hier en daar een kleur, iets pastellerigs. Er is veel hout van het lichte soort, op de trappen, voor de lambriseringen en de kasten. De verlichting is overal goed op peil. Het ziet er fris uit. Ik denk dat we dat allemaal goed bij kinderen vinden passen.

Maar, gáááááp. Er is weinig waar je ogen aan blijven hangen. Wat nemen deze kinderen later mee aan herinneringen? De standaard stalen lamellenhekwerken? Het geklos op de versleten houten trappen? De verrijdbare kasten? De goed afneembare wandafwerking? De schotjes tussen de wc’s? De kozijnen van aluminium?

Kan het alsjeblieft wat spannender? Mag het een beetje schuren? Stoere constructies in het zicht? Een hoge entreehal die galmt? Stenen vloeren met massieve plinten? Glimmende tegels? Lekker dikke houten raamkozijnen? Kinderen dienen serieus behandeld te worden. Ze verdienen materialen die rauw zijn, verschillende geluiden maken, glimmen, koud of warm zijn. Materialen die zich in hun geheugen vasthaken en die voor altijd de drager zullen zijn van leuke en stomme herinneringen. Ze zijn toch niet van suiker!

Marjolein van Eig is architect-directeur van BureauVanEig. Zowel in haar werk als in haar maandelijkse column verbindt ze eigentijdse opgaven met hun historische wortels. Ze is als gastdocent verbonden aan de TU Delft en de Academie van Bouwkunst Rotterdam.

Trefwoorden

scholen materiaal materialisering marjolein van eig herman hertzberger column

1	Porseleinen Toren in ontwikkelgebied Nieuw Delft officieel geopend vrijdag, 19 april
2	Marc Koehler Architects presenteert ensemble van zes gebouwen in Buiksloterham donderdag, 18 april
3	NOAHH presenteert opgeleverde Villa Vaartjes in Almere Oosterwold dinsdag, 23 april
4	Rijksmonumentaal Jachtslot Mookerheide heropend na restauratie door 1meter98 maandag, 22 april
5	Den Haag deelt ontwikkelvisie voor gebied rond centraal station dinsdag, 23 april

Materiaal als drager van herinnering

Trefwoorden

Best gelezen

Gerelateerde nieuwsberichten

Andere nieuwsberichten

Archello introduceert ‘de meest visuele podcastserie over architectuur’

Bamboe paviljoen bij Brusselse triomfboog door bkvv architecten

Studio Modijefsky ontwerpt koekmakerij als wonderwinkel

Café of restaurant in de plint? Houd in het ontwerp rekening met eisen rond geluid en vooral rond muziek

Vastgoedadviseur: winkelleegstand binnensteden loopt op

Terugluisteren: Violette Schönberger in Nooit Meer Slapen

‘Nieuw kabinet moet daadkrachtig mobiliteitsbeleid voeren’

Limburg maakt plannen voor 30.000 woningen nabij stations

ASML wil grote vestiging op Brainport Industries Campus

Organisaties werken aan praktijktoets aangescherpte MPG-eisen