Marjolein van Eig

Waarde en weerloos

8 maart 2022, 9:50

‘Wat is het doel van Anton?’ De dochter schrijft een boekverslag aan de hand van enkele vragen die in het verslag beantwoord moeten worden. Anton is de hoofdpersoon in De Aanslag van Harry Mulisch. Die lezen ze kennelijk nog steeds, op de middelbare school. Tijdens het spelen van een potje ‘mens erger je niet’ wordt bij het huis van Antons buren een NSB-er doodgeschoten. De buren verslepen het lichaam waardoor het voor het huis van Anton terecht komt. Wanneer de Duitsers arriveren steken ze het huis van Anton in brand en fusilleren zijn ouders. Het trauma is de rest van zijn leven bij hem. Daar gaat het boek over.

De dochter is, net als ik als kind, gefascineerd door de Tweede Wereldoorlog. Dat zoiets ongelofelijk wreeds heeft plaatsgevonden. Mensen zoals zij en ik. Het heldendom, het verraad, de ondraaglijke lichtheid van het bestaan, de banaliteit van het kwaad. Je speelt een spelletje en een uur later is niets meer wat het was. Gelukkig was dat vroeger. Dat heb ik heel lang gedacht.

Aan het Weena in Rotterdam staat, als je het station uitloopt een beetje rechts na het stationsplein, een gebouw met in de rechterbenedenhoek een kunstwerk. Het is het Wall Relief #01 van de Britse kunstenaar Henry Moore. Na de oorlog werd het bouwcentrum opgericht; er was kennis en kunde nodig voor de wederopbouw van het land. Deze kennis werd verzameld en verspreid via het bouwcentrum. De architect van het gebouw was ingenieur W.J.C. Boks. De Vereniging van Nederlandse Baksteenindustrie wilde het nieuwe bouwcentrum graag een cadeau aanbieden. De heer Boks bedacht dat een reliëf op de gevel wel een mooi cadeau zou zijn.

Moore had nooit eerder met baksteen gewerkt en daarom werden voor de uitvoering ervaren Nederlandse metselaars van voor de oorlog gevraagd. Het reliëf bestaat uit abstracte lijnen, bolle vormen en scherpe rondingen. Het zijn vormen die in baksteen eigenlijk niet te maken zijn. Het is een razendknap en fascinerend mooi kunstwerk. Aan het eind van de dag valt de zon erop en dat verschijnt het werk in volle glorie. De oplettende lezer van mijn columns kent het werk; ik heb er twee keer geposeerd voor de onvolprezen Maarten van Haaff.

Het kunstwerk valt me dezer dagen nog meer op dan anders. Dat heeft te maken met de achterliggende betekenis van de bolle vormen. Wouter van Stiphout vertelt in een YouTube-filmpje dat de vormen mogelijk afgeleid zijn van de lichamen onder dekens in de Londense metro. Moore maakte er tekeningen van tijdens het schuilen voor de bombardementen in WOII. Ik schreef erover in Detail #09, jaren geleden voor de Architect. De tekeningen tonen inderdaad een treffende gelijkenis met de vormen van het kunstwerk. Ze maken het werk nog magischer dan het al is, de sculptuur nog levendiger. Het moet wat geweest zijn. Gelukkig was dat vroeger.

L’histoire se repète. Dezelfde vormen, onder dekens, op televisie. Het is niet van vroeger, het is nu. Het metrostation in Kyiv als een veilige haven. Ondertussen maken de bommen alles kapot. Alles van waarde is weerloos, dichtte Lucebert.

Alles? Nee, niet alles. Het bouwcentrum is jaren geleden afgebroken. Maar het kunstwerk van Moore is behouden. Prijs de commissies die hiervoor gestreden hebben. Niet enkel als een herinnering aan het verleden. Het staat er, als waarschuwing, voor wat nog steeds gebeurt en kan gebeuren, tijdens het spelen van een spelletje.

Marjolein van Eig is architect-directeur van BureauVanEig. Zowel in haar werk als in haar maandelijkse column verbindt ze eigentijdse opgaven met hun historische wortels. Ze is als gastdocent verbonden aan de TU Delft en de Academie van Bouwkunst Rotterdam.

Trefwoorden

kunst oekraine henry moore kyiv marjolein van eig kiev tweede wereldoorlog column

1	Ruimtelijk kader voor verdichting Buikslotermeerplein in Amsterdam-Noord vastgesteld dinsdag, 17 december
2	Bouw 92 meter hoge Victoriatoren in Eindhoven gestart donderdag, 19 december
3	Bouw 741 woningen in Max Euwe Kwartier Rotterdam gestart donderdag, 19 december
4	Maretoren voegt gemengd programma toe aan stationsgebied Leiden maandag, 16 december
5	Stedenbouwkundige visie en beeldkwaliteitplan Rijnhaven in Alphen vastgesteld woensdag, 18 december

Gerelateerde nieuwsberichten

Hebben jullie werk voor gevluchte Oekraïense architecten, ontwerpers en tekenaars? Deel jullie vacature dan nu gratis op Architectenweb.nl!

6 april 2022

Ouwe starchitects

8 december 2022

2023 in tien columns door Marjolein van Eig

26 december 2023

Toegankelijk

11 oktober 2022

De uitstoot is nu

11 april 2023

Kolommen en vergankelijkheid

10 mei 2023

Steen – PIR – Schaap

13 juni 2023

Witte Mannen

12 oktober 2023

Laatste keer, echt

12 december 2023

De architect en de verkiezingen

14 november 2023

Dagboek van een ruimtegebruiker

16 januari

Ode aan Joost

13 februari

Lelijkste woonwijk

12 maart

De architect is op zoek naar liefde

10 april

Plaatsen waar u slaapt

9 juli

Modern

14 mei

Hoekjes, trapjes, hekjes

11 september

Voorstellingsvermogen

12 november

Stad aan het water

8 oktober

Marjolein van Eig: “Een boek lees je anders dan een online artikel”

31 oktober

Column

Achterblijvers op de bank

10 december

Houtbouw hoeft er niet zo uit te zien

8 februari 2022

De reikwijdte van iemand

11 januari 2022

Gebouwde telmodellen

14 december 2021

Ode aan onze oude straat

9 november 2021

De glasparadox

14 september 2021

Huilen onder systeemplafonds

9 juni 2021

Architecten, verenigt u

11 mei 2021

Het raam mag niet open

13 april 2021

Nostalgie naar vooruitgangsdenken

9 maart 2021

Materiaal als drager van herinnering

9 februari 2021

Het leven in het trappenhuis

12 januari 2021

Vastgoedbedrijven zoeken naar ruimte voor opvang Oekraïners

21 maart 2022

Staatssecretaris: alle opties grootschalige opvang Oekraïners onder de loep

25 maart 2022

Dijkenhoge ambities

12 april 2022

Wooncrisis én ambtenarencrisis

10 mei 2022

De factor tijd

14 juni 2022

Sloopverbod

13 september 2022

Duurzaam of mooi

8 november 2022

Het gebouw als kunstwerk

16 januari 2023

De andere kant

24 januari 2023

Een goede gebouwplint; wat is dat eigenlijk?

14 februari 2023

Gaaf land

14 maart 2023

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Bouw 741 woningen in Max Euwe Kwartier Rotterdam gestart

19 december, 4:37

In het Brainpark Rotterdam is gisteren, 18 december, de bouw van de eerste 741 woningen in het Max Euwe Kwartier gestart. Het gaat om 430 huurwoningen in het middensegment en 311 huurwoningen in het hogere en topsegment.

Bouw 92 meter hoge Victoriatoren in Eindhoven gestart

19 december, 11:41

In Eindhoven is gestart met de bouw van de Victoriatoren. De 92 meter hoge toren, die komt te staan aan het in aanleg zijnde Victoriapark nabij het PSV-stadion, biedt ruimte voor 369 appartementen.

Anne Schroën: aantal BNA-lidmaatschappen terug op oude niveau

19 december, 10:38

Na een enorme leegloop van leden vorig jaar zijn er dit jaar minstens vijftig leden bijgekomen, plus nog eens vijftig bureaus die een proeflidmaatschap hebben afgesloten, vertelt de BNA-directeur aan Architectenweb.

Groosman en Voids winnen selectie deelplan Beekhof in Stadsoevers Roosendaal

18 december, 12:29

Een samenwerkingsverband met Groosman en stedenbouwkundig bureau Voids is geselecteerd voor het deelproject Beekhof in de nieuwe wijk Stadsoevers in Roosendaal.