Violette Schönberger

Het feest der ontregeling

23 februari 2021, 9:10

Met de slee naar school, dat is wel de mooiste manier om na twee maanden lockdown weer te mogen beginnen. In de vroege ochtend door een sprookjesstad op pad. Hollandse grijstinten vervangen door sterke kleurcontrasten en al het geluid gedempt. In één nacht veranderde de wereld. De besneeuwde stad werd een eindeloze speeltuin, maar dan zonder veiligheidscertificaten en hekjes. Privébezit werd openbaar: de auto van de buren gêneloos leeggeschraapt voor de beste ballen, de onbetreden voortuintjes geplunderd voor een sneeuwpop. En iedere daad liet verse sporen na.

Sporen in de sneeuw onthullen het gebruik van de stad. Dat stelde de Weense stedenbouwkundige Camillo Sitte in zijn invloedrijke Der Städtebau nach seinen künstlerischen Grundsätzen. Op een vers besneeuwd plein, schreef hij in 1889, zullen de eerste verkeerssporen niet netjes rond het centrum verschijnen maar kriskras over het plein, de kortste verbindingen volgend. Tussen die sporen, daar waar de sneeuw onaangeroerd is gebleven, zullen kinderen hun sneeuwpoppen bouwen. Kinderen hebben volgens Sitte een natuurlijk gevoel voor ruimte, want precies op de plek van hun sneeuwpoppen stonden in de middeleeuwse stad de fonteinen, sculpturen en monumenten: asymmetrisch op het plein, nooit in het midden.

Deze charmante gedachte is ook bruikbaar in de hedendaagse stad: het winterlandschap als een instrument voor ruimtelijke analyse. Want ook bij ons bracht de sneeuw nieuwe gebruikspatronen aan het licht. Fietspaden werden onvindbaar, de kortste weg naar huis was rechtdoor over het ijs in plaats van om de singel heen en brede stoepen verschrompelden tot smalle, nauwelijks begaanbare paadjes. Wie een kaart zou tekenen van de openbare ruimte van onze wijk in de sneeuw, krijgt een ander beeld dan in rest van het jaar.

Maken we eigenlijk wel genoeg gebruik van de seizoenen in het ontwerpen van de stad? Misschien wel niet, stelde Mirko Zardini in het prachtige boek Sense of the City uit 2005. Stedelijke buitenruimtes zijn vooral gericht op lekker weer en het binnenklimaat is continu comfortabel rond de twintig graden; de stad lijkt louter ontworpen voor de zomer. Zardini riep op tot het omarmen van winterse omstandigheden in het stadsontwerp. Niet verbazend voor een publicatie uit Montréal, waar de straten gemiddeld 120 dagen per jaar besneeuwd zijn.

In ons milde zeeklimaat heeft de winter andere consequenties dan in Canada. Ik vraag me dan ook af wat de poëtische oproep van Zardini in concrete zin voor ons kan betekenen. In ieder geval is de aandacht voor ontwerpen met de seizoenen in de afgelopen vijftien jaar al fors toegenomen. Maar bedoelde Zardini het wel zo technisch als ‘de klimaatopgave’? Of bedoelde hij meer zoiets als het feest der ontregeling, zoals bij ons nu acht dagen het genot van uitglijden en het risico een ijspegel op je hoofd te krijgen? Zocht hij naar een ontwerphouding die gaat over loslaten, over de winter z’n gang laten gaan, over de metaforische betekenis van sneeuw en water? Over een zekere bescheidenheid ten aanzien van de maakbaarheid van de omgeving?

Nederlanders zijn nou eenmaal ijzersterk in het kneden van de natuur. In de geest van de Nederlandse ingenieurstraditie zou ik dan ook het liefst het weerbericht ontwerpen. Dan koos ik elk jaar voor een paar weken sneeuw en ijs. En daarmee voor nieuwe stadse ervaringen, een knallend kleurenpalet en een speels gebruik van de openbare ruimte. Maar zolang dat niet kan, hou ik me vast aan het pleidooi van Zardini: het omarmen van de seizoenen in het ontwerpen van de stad, hyperlokaal en specifiek voor onze eigen weersomstandigheden. Op zoek naar stadsinrichting die in ieder seizoen de ruimte biedt om te ervaren: we leven op een draaiende planeet.

Violette Schönberger werkt als stedenbouwkundige voor de gemeente Rotterdam en geeft les aan de KULeuven en de Rotterdamse Academie van Bouwkunst. Zij schrijft over architectuur en stedenbouw op www.fromscratch.work. In 2019 won ze de Geert Bekaertprijs voor Architectuurkritiek.

Trefwoorden

sneeuw violette schönberger column camillo sitte stedenbouw mirko zardini

1	VDL en Marco Vermeulen presenteren plan ringvormig gebouw Eindhoven maandag, 27 maart
2	Woningbouwproject The Hudsons naast het Dakpark opgeleverd woensdag, 22 maart
3	Villa door Paul de Ruiter Architects voegt zich in groen duinlandschap vrijdag, 24 maart
4	Boskalis en De Vries & van de Wiel realiseren contouren Buiteneiland donderdag, 23 maart
5	Door MVRDV ontworpen NIO House in Rotterdam geopend donderdag, 23 maart

Gerelateerde nieuwsberichten

Bouwen voor de lang-heid

Burgerraad ruimtelijke ordening

De postkapitalistische stad

Van de olifant en de muis

Acht miljard daken

Grondrecht

2022 in tien columns door Violette Schönberger

Het mogelijke of het juiste

Boodschappenlijstje

Fantastisch

Kosmische stedenbouw

Andere nieuwsberichten

Bureau Kroner ontwerpt tijdelijke nachtopvang voor Rotterdamse dak- en thuislozen

2 uur geleden

In de Vijverhofstraat in Rotterdam is onlangs een tijdelijke nachtopvang voor dak- en thuislozen geopend. Uitgangspunt voor het ontwerp van Bureau Kroner was het realiseren van een kleurrijke omgeving voor de gasten en medewerkers.

Plan Sample gekozen voor blokken met 357 woningen Buiksloterham

Gisteren, 17:18

Een samenwerkingsverband met Space&Matter, Mecanoo en ZUS heeft de tender voor de ontwikkeling van kavel 19 in de Amsterdamse wijk Buiksloterham gewonnen.

Diederendirrix ontwerpt nieuw Archeologisch Depot in Nijmegen

Gisteren, 17:13

De gemeente wil de noodzakelijke verbouwing aangrijpen om de gemeentelijke en provinciale archeologische collecties samen te voegen. Een team met diederendirrix architecten is geselecteerd voor het ontwerp van de verbouwing.

VDL en Marco Vermeulen presenteren plan ringvormig gebouw Eindhoven

Gisteren, 14:12

Industrieconcern VDL heeft een plan gepresenteerd voor een opmerkelijk woongebouw op de voormalige golfbaan Welschap in Eindhoven. Het ringvormige complex, een ontwerp van Studio Marco Vermeulen, biedt plaats aan drie- tot vijfhonderd woningen.

Duurzame energiesector wil planmatige vergroening huizen

4 uur geleden

Door wijk voor wijk gestructureerd huizen te verduurzamen kan Nederland op efficiëntere wijze energie besparen, meent de NVDE.

College van Rijksadviseurs: kijk voor ruimtelijke investeringen naar 2100

Vandaag, 09:32

Zeespiegelstijging, klimaatverandering en demografische ontwikkeling vereisen juist na 2050 een ‘fundamenteel andere benadering’, schrijft het CRa.

Adviesraden: overheid geeft niet genoeg aandacht aan zwakke regio

Gisteren, 16:19

De inwoners van zulke gebieden ‘voelen zich niet gezien, laat staan begrepen’ en daar hebben ze ‘alle reden toe’, aldus onder meer de Raad voor de Leefomgeving.