Violette Schönberger

Aftiteling van architectuur

24 september, 9:00

Na afloop van ieder bioscoopbezoek verrast het me weer: de aftiteling. Verrast en pleziert; want terwijl de zaallichten weer langzaam aangaan, blijf ik het liefst zitten tot ik alle namen heb gehad. Na de regisseur en de acteurs volgen ellenlange lijsten van crew members, kabeldragers en koks ten tijde van de opname. En dan de titels van muziekfragmenten en tot slot soms nog een dankwoord of disclaimer. Alles volgens strak protocol, in vastgelegde volgorde naar Amerikaanse wetgeving. Juridisch broodnodig, maar voor de kijker vooral buitengewoon interessant; een blik op de wereld backstage.

Die lange aftiteling is niet alleen een prettige manier om de film te laten bezinken en geleidelijk terug te keren naar de realiteit, maar ook het enige moment waarop de bioscoopbezoeker in contact komt met de enorme inspanning die het maakproces van de film behelsde. Even krijg je gevoel bij de immense hoeveelheid tijd, arbeid en mankracht die zijn gestoken in die kleine anderhalf uur van je uitgaansavondje, simpelweg door die minutenlange doorrollende namenlijst.

In veel opzichten is het maakproces van film verwant aan het maakproces van architectuur. Beide disciplines zijn geen solistische kunstuitingen; net zomin als een architect geheel individueel een gebouw op de wereld kan zetten, kan ook geen regisseur individueel een film maken. Zowel film als architectuur kunnen alleen tot stand komen dankzij grote, grote investeringen van anderen – macht en belangen zijn nooit ver weg – in een team bestaande uit vakmensen van de meest uiteenlopende disciplines en opleidingsniveaus. En tot slot is het eindproduct (de film of het gebouw) over het algemeen bedoeld voor veel verschillende bezoekers. Alleen doet architectuur – in tegenstelling tot film – nooit aan uitgebreide aftiteling.

Wie zijn die tientallen tegelzetters, betonvlechters, timmerlieden en dakdekkers die het huis hebben gebouwd? Welke namen gaan er schuil achter alle bouwtekeningen, Photoshop-collages, constructieberekeningen of financiële onderhandelingen? Al die mensen zijn professionals met een trots op hun carrière, een eer in hun werk en een doorslaggevende rol in de volledige keten van het maakproces. Als de dradenlegger bij films het vermelden waard is, dan is de kabelspanner van de gebouwfundering dat toch ook? Maar zo werkt het niet. In architectuur houden we maar al te graag de mythe overeind van het creërende artistieke, solitaire individu. Toegegeven: van de meeste films ken ik ook niet meer dan drie namen van acteurs, een regisseur en bij hoge uitzondering een briljante cameraman of cinematograaf. Maar toch, door dat moment van aftiteling heb ik tenminste de kans me een beeld te vormen van de hoeveelheid werk die er is verzet. Dat heb ik nooit bij een gebouw.

Wat zou er gebeuren als de wetgeving rondom de aftiteling van films zou worden toegepast in architectuur en de verplichting kwam om alle betrokkenen van een gebouw te benoemen? Om een complete aftiteling van architectuur, een uitgebreide colofon van een gebouw te maken? Zou het mogelijk zijn om niet alleen de baas van het architectenbureau, het ontwikkelbedrijf en de hoofdaannemer te vermelden, maar ook alle onderaannemers, medewerkers, stagiairs en freelancers? En de welstandscommissies, gemeentelijke ambtenaren, vergunningenverleners en onafhankelijke bouwinspecteurs? Afhankelijk van de grootte en de complexiteit van het gebouw zou dat kunnen leiden tot een gigantische lijst, bestaande uit talloze bedrijven, organisaties en individuen in talloze landen. Geen materialenpaspoort – het overzicht van de verwerkte materialen en hun oorsprong dat tegenwoordig steeds vaker bij gebouwen wordt gemaakt – maar een inspanningenlijst; wie hebben er allemaal bijgedragen aan het gebouw?

Die transparantie zou kunnen leiden tot spannende discussies: wie is uiteindelijk verantwoordelijk voor wat en wie strijkt er met welke eer? Maar bovenal zou het een cultureel gebaar kunnen zijn, dat de nadruk legt op de collectieve inspanning die het maken van een gebouw vereist en dat het plezier van het creatieproces onderstreept. Zo’n lijst zou meer recht doen aan de feitelijke totstandkoming van een gebouw dan het korte colofon die we nu aan een gebouw geven. Bovendien zou het de tamelijk hermetische wereld van de stadsontwikkeling, waarin het voor de burger vaak lijkt alsof er ‘als vanzelf’ een nieuw gebouw komt, inzichtelijker kunnen maken.

Hoe zou die bouwcolofon er uit kunnen zien? Als een dik boekwerk in de hal van het gebouw? In een muur gebeiteld, geprint of getekend als een stroomdiagram? Of één keer per jaar als filmprojectie op de gevel vertoond? De aftiteling van architectuur zou een kunstproject kunnen zijn waarmee het ontwerp van ieder gebouw kan worden verrijkt. En met de tijd zal het ook kunnen werken als een archief; de documentatie van een tijdsbeeld van een bouwpraktijk. Ik ben benieuwd zijn hoe dat zou uitpakken, misschien begin ik er zelf wel mee.

Violette Schönberger is architect en stedenbouwkundige, en is mede-oprichter van ontwerpbureau Falsework. Haar columns publiceert ze op fromscratch.work en zijn gebundeld in het boek Paradijs van Imperfectie. In 2019 won ze de Geert Bekaertprijs voor Architectuurkritiek.

Trefwoorden

aftiteling violette schönberger teamwork film column

1	Utrecht wil grote woonwijk bouwen in Rijnenburg vrijdag, 20 september
2	Aftiteling van architectuur dinsdag, 24 september
3	KAAN Architecten voltooit Onderwijscentrum Rijksuniversiteit Groningen dinsdag, 24 september
4	Nominatie Zorggebouw van het Jaar 2024 bekend woensdag, 25 september
5	Universiteit Utrecht kiest Mecanoo voor herontwikkeling Van Unnikgebouw dinsdag, 24 september

Gerelateerde nieuwsberichten

Engagement revisited

25 juni

Lang leve het leegstandsbeheer!

28 mei

Mid-rise Milaan

23 april

Onverwachte ontmoetingen en veilige routines

26 maart

Achter de muur

27 februari

Grote plannen, met af en toe een grap

30 januari

Toekomstdenken

22 december 2023

Berichten uit de bubble

28 november 2023

24 oktober 2023

26 september 2023

27 juni 2023

23 mei 2023

25 april 2023

28 februari 2023

28 maart 2023

Het mogelijke of het juiste

31 januari 2023

Grondrecht

20 december 2022

Acht miljard daken

22 november 2022

Van de olifant en de muis

25 oktober 2022

27 september 2022

28 juni 2022

24 mei 2022

22 maart 2022

26 april 2022

25 januari 2022

22 februari 2022

Burgerraad ruimtelijke ordening

23 november 2021

De postkapitalistische stad

23 december 2021

26 oktober 2021

28 september 2021

25 mei 2021

22 juni 2021

Het feest der ontregeling

23 februari 2021

Bouwen voor de lang-heid

23 maart 2021

Engagement?

28 april 2021

Kosmische stedenbouw

26 januari 2021

Terugluisteren: Violette Schönberger in Nooit Meer Slapen

24 april

2023 in tien columns door Violette Schönberger

28 december 2023

2022 in tien columns door Violette Schönberger

30 december 2022

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Brolan Vastgoed ontwikkelt 265 woningen op voormalig terrein PI Zwaag

Gisteren, 16:27

De ontwikkeltak van De Geus Bouw heeft het terrein begin deze maand van het Rijksvastgoedbedrijf (RVB) gekocht. Het is de bedoeling dat de 265 woningen zo snel mogelijk worden gerealiseerd.

Militaire school Crailo getransformeerd tot nieuw onderkomen De Groene Afslag

Gisteren, 15:22

In Crailo is deze week gestart met de transformatie van het voormalige militaire opleidingsgebouw De Spiegelhorst tot multifunctioneel gebouw.

Vervangende uitbouw versterkt relatie tussen huis en tuin

Gisteren, 11:51

In het Brabantse Waalre heeft Wenink Holtkamp Architecten een bestaande uitbouw van een woonhuis vervangen door nieuwbouw. Het nieuwe deel versterkt de relatie van het huis met de tuin, dankzij grote vensters, een pui en daklichten.

Blokken met sociale woningen New Brooklyn door Jasper Smits opgeleverd

25 september, 3:49

Net als de andere woongebouwen in de in ontwikkeling zijnde wijk in Almere is de architectuur van beide blokken geïnspireerd op Brooklyn in New York. Daarnaast zijn de door Jasper Smits ontworpen blokken sterk aan elkaar verwant.

Over de onafhankelijkheid van de jury van de Architectenweb Awards

Gisteren, 15:04

Onder de nominaties voor Schoolgebouw van het Jaar zijn dit keer ook twee nominaties voor onderwijsgebouwen van de architectenbureaus waar twee van de juryleden partner zijn. Hoe gaan we daarmee om?