Daan Roggeveen

Een zesje voor architectuur?

26 februari 2019, 9:18

In een volgepakte foyer in Pakhuis de Zwijger sta ik te praten met twee projectontwikkelaars. Eén van de twee heeft net een grote tender achter de rug, verzucht ze. Het ontwerp was echter geen belangrijk thema: in de eerste (!) projectvergadering meldde de projectleider aan het ontwikkelingsconsortium ‘voor deze tender qua architectuur voor een zesje’ te gaan.

Na tien jaar in China vallen me in post-crisis Nederland een aantal dingen op in ons vakgebied. De opdrachtgevers zijn veranderd – sommige ontwikkelaars zijn verdwenen, anderen zijn nieuw. De thema’s zijn veranderd – waar duurzaamheid tien jaar geleden nauwelijks een rol speelde, is het nu alomtegenwoordig. En de rol van de overheid is veranderd – van leidend naar ‘faciliterend’. Dat is het meest zichtbaar in de panacee voor elke opgave: de tender.

Ik had wat moeite het concept tender aan mijn (Taiwanese) businesspartner uit te leggen.

Ik: ‘Het gaat om een ontwerpwedstrijd, die je samen samen met een ontwikkelaar doet.’
Hij: ‘En als je wint?’
Ik: ‘Dan mag de ontwikkelaar de grond kopen.’
Hij: ‘Mág?’

Wat is er toch gebeurd met de ouderwetse ontwerpcompetitie? Een overheid, woningcorporatie of ontwikkelaar nodigt een aantal – ervaren en minder ervaren – ontwerpers uit, en legt hen een opgave, een aantal beoordelingscriteria en een toereikende fee voor. Een aantal weken later komen de ontwerpers een voor een terug, en tonen hun plannen. De opdrachtgever luistert naar de presentaties, beoordeelt de plannen op basis van de gestelde criteria en besluit tenslotte wie de winnaar wordt.

Dit proces is radicaal veranderd door de strenge regelgeving rondom Europese Aanbestedingen, de terugtrekkende overheid, maar vooral door risicoavers gedrag van opdrachtgevers.

Volgens de strenge criteria van de Europese aanbestedingen zou Herman Hertzberger tegenwoordig waarschijnlijk niet eens meer in aanmerking komen voor het bouwen van een gymzaaltje. Door de structuur van DBFMO (Design Build Finance Maintain Operate) is de betekenis van OMA en ISS Facility Services (‘The Power of the Human Touch’) binnen een consortium gelijkgetrokken – een gebouwconcept is binnen de aanbesteding even belangrijk als 25 jaar lang schone koffiekopjes.

En bij tenders zijn het grondbod, duurzaamheid en ‘de mate van participatie’ leidend in het beoordelen van een project. Geld, groen en gepraat vormen dus de criteria waarop we gebouwen tegenwoordig waarderen. Architectuur is hiermee met een deprimerend percentage de sluitsteen geworden in de beoordelingscriteria van veel aanbestedingen.

De vraag is wat de wezenlijke rol van de architect in dit proces nog is. Immers, programma en envelop zijn vaak al dichtgetimmerd door de stedenbouwkundige dienst en consultants. De architectuur is verworden tot een one-size-fits-all stijl, in flashy renderings overgoten met een generieke groene duurzaamheidssaus.

Een bevriend architect mopperde recent dat ‘als je bij woningbouw geen ervaring hebt met half verzonken parkeergarages, je bijdrage hopeloos is’. Een projectontwikkelaar vertelde me twee weken terug ‘niet mee te doen aan de tender-gekte’. En ook een hoge ambtenaar van de Dienst Ruimte en Duurzaamheid van de Gemeente Amsterdam zei gefrustreerd te zijn door het systeem: ‘Ik wil ook van die tenders af. Steeds winnen dezelfde architecten; ik wil ook kansen geven aan jongere bureaus.’

Dit is dus hoe de sleutelprojecten in Nederlandse steden worden vormgegeven. De doorgeslagen focus op economie – onze kruideniersmentaliteit – levert via de huidige tenders een verspilling van talent en schrale architectuur op.

Uit China ben ik wel wat gewend. Kavels worden in de oververhitte Chinese vastgoedmarkt door stedelijke overheden per opbod verkocht. Vervolgens wordt binnen de strakke bezonnings- en brandregelgeving de dichtheid gemaximaliseerd. Het resultaat: weinig opbeurende repetitie waarbij er van architectuur geen sprake is.

Is dat hoe we onze steden in Nederland ook willen vormgeven? Is dat onze culturele productie? En levert het eigenlijk wel échte duurzaamheid op?

Doordat de overheid zich teruggetrokken heeft, is de rol van de markt gemaximaliseerd. Gezien de gigantische woningbouwopgave, en het feit dat haalbaarheid van projecten in de Randstad onder druk lijkt te staan, is het de vraag of de huidige manier van aanbesteden verstandig en effectief is.

Zeker nu de vier grote steden stevig willen verdichten en de vierkante meterprijzen voor woningen in die steden snel toenemen is het uiterst noodzakelijk om met intelligente ontwerpoplossingen te komen. Het lijkt daarmee urgent om weer het ontwerp – en niet het proces of de grondopbrengst –centraal te stellen in de opgave. Dat betekent dus meer dan ‘een zesje voor architectuur’.

Daan Roggeveen is de oprichter van MORE Architecture, met kantoren in Shanghai en Amsterdam. Recent publiceerde hij ‘Progress & Prosperity – The Chinese City as Global Urban Model’. Met Michiel Hulshof runt hij denktank Go West, en organiseerde hij in het voorjaar van 2018 aan de Amsterdamse Academie van Bouwkunst ‘The Amsterdam Agenda’, een lezingenserie en onderzoek over de toekomst van de Randstad.

Trefwoorden

europese aanbestedingen column tenders daan roggeveen ontwerpcompetitie aanbestedingen

1	‘Stoere dame op hoge hakken’ model voor gevel pand P.C. Hooftstraat woensdag, 17 april
2	Porseleinen Toren in ontwikkelgebied Nieuw Delft officieel geopend vrijdag, 19 april
3	Marc Koehler Architects presenteert ensemble van zes gebouwen in Buiksloterham donderdag, 18 april
4	Woontoren Nova in De Binckhorst rondt de transformatie Maanplein af woensdag, 17 april
5	Rijksmonumentaal Jachtslot Mookerheide heropend na restauratie door 1meter98 maandag, 22 april

Een zesje voor architectuur?

Trefwoorden

Best gelezen

Gerelateerde nieuwsberichten

Andere nieuwsberichten

Café of restaurant in de plint? Houd in het ontwerp rekening met eisen rond geluid en vooral rond muziek

Wie wordt de Architect van het Jaar 2024?

Houten Makers’ KUbe van BIG is “onderwijs gestold in een gebouwde vorm”

Den Haag deelt ontwikkelvisie voor gebied rond centraal station

‘Nieuw kabinet moet daadkrachtig mobiliteitsbeleid voeren’

Limburg maakt plannen voor 30.000 woningen nabij stations

ASML wil grote vestiging op Brainport Industries Campus

Organisaties werken aan praktijktoets aangescherpte MPG-eisen

IMF-bestuurder dringt aan op verdere afbouw hypotheekrenteaftrek

DNB: verduurzaming woningen blijft achter, maar geld geen probleem