Daan Roggeveen

Het Politieke Platteland

20 december 2018, 10:16

De afgelopen weken legden de zogenaamde ‘gele hesjes’ het publieke leven op veel plekken in Frankrijk plat. Directe aanleiding voor het protest: de brandstoftaks. Voor veel actievoerders is de betaalbaarheid van benzine een eerste levensbehoefte: ze wonen in de dunbevolktere gebieden van Frankrijk zonder goed openbaar vervoer. Maar wie het protest van de gele hesjes echt wil begrijpen, moet niet focussen op de demonstraties op Place de l’Opera of de Champs Elysées, maar juist het platteland op gaan. Daar, op de non-descripte rotondes tussen dorpskern en hypermarché, zijn mensen bezorgd over het verdwijnen van banen, voorzieningen en jongeren.

Aan de andere kant van het Kanaal vindt tegelijkertijd een crisis van een formidabele omvang plaats: de politieke strijd om het vertrek van het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie. Waar lag de kiem van dit ‘Disunited Kingdom’? Bij de Leave-stemmers, die voornamelijk in het dunnerbevolkte deel van het Verenigd Koninkrijk wonen.

En wie de geweldige online kaart van de New York Times bekijkt, ziet hetzelfde beeld: Hillary in de succesvolle steden, Trump op de achterblijvende ‘rustbelt’ en het platteland.

Politiek, economie en ruimtelijke ordening vallen dus op een verbluffende manier samen. Het simpele beeld: een liberale, multiculturele, stedelijke groep die de winnaar is in het tijdperk van globalisering versus het ‘achtergebleven’ platteland. De realiteit zit altijd complexer in elkaar, maar de tegenstelling tussen urbaan en ruraal is de afgelopen periode toegenomen.

Onderzoeker Josse de Voogd, gespecialiseerd in het verband tussen woonplaats en stemgedrag, spreekt in het geval van Nederland van een driedeling, tussen ‘het land van dorpen en tradities’ (CDA-stemmers); het ‘kwetsbare land’ aan de randen (voorheen industrieel gebied, waar de PVV het goed doet) en het ‘succesvolle kennisland’¹. Dit laatste is stedelijk gebied, met een hoogopgeleide bevolking van D66- en Groen Links-stemmers. Naast inkomen en opleidingsniveau speelt locatie dus wel degelijk een cruciale rol in politieke opinie. Wie echter een kaart met gemiddelde woningprijzen erbij neemt, ziet een zorgwekkender beeld: een significant lagere vierkante meterprijs in het rurale gebied en het ‘kwetsbare land’, dan in stedelijke gebieden. Wanneer dergelijke scheidslijnen – opleidingsniveau, inkomen, woningprijs, politieke overtuiging – met elkaar samenvallen, ontstaat een ernstig gefragmenteerde maatschappij. Hoogleraar demografie Jan Latten sprak in dat verband twee jaar geleden al over ontwikkelingen die ‘het cement van de samenleving aantasten.’

Uiteraard is de situatie in China politiek en economisch op het eerste gezicht radicaal anders. Na veertig jaar ingrijpende stedelijke transformatie zet de Chinese overheid inmiddels vol in op een transformatie van het platteland. Het hogesnelheidsnetwerk wordt uitgebreid, en er zijn programma’s om boeren van hun kleine dorpjes te verplaatsen naar appartementencomplexen in nieuwe gemeentes. Hun akkers wordt in veel gevallen samengevoegd voor een (overigens noodzakelijke) schaalvergroting in de landbouw, of verkocht aan stedelijke investeerders. Daarnaast ontstaat een grootschalig binnenlands toerisme, dat veel dorpen omvormt tot toerbusbestemmingen.

Toch speelt hier – net als in Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk – de angst voor een gebrek aan banen, vergrijzing en een beperkt voorzieningenniveau op het platteland. En ook hier is er het gevaar voor een te grote scheiding tussen platteland en stad. Angst voor instabiliteit zit diep, want de Chinese overheid weet ook: Mao’s revolutie begon niet in de stad.

Brexit, Trump, Gilets jaunes: de ‘omwentelingen’ van de laatste twee jaar hebben een complexe combinatie van oorzaken. Maar één ervan mogen we niet uit het oog verliezen: die van een groeiend contrast tussen het stagnerende platteland en de succesvolle steden in de westerse wereld.

¹ ‘De verkiezingsuitslag legt de kloven bloot tussen hoogopgeleide gemeenten en de rest’, Hanne Obbink in Trouw, 23 maart 2018

Daan Roggeveen is de oprichter van MORE Architecture, met kantoren in Shanghai en Amsterdam. Recent publiceerde hij ‘Progress & Prosperity – The Chinese City as Global Urban Model’. Met Michiel Hulshof runt hij denktank Go West, en organiseerde hij dit voorjaar aan de Amsterdamse Academie van Bouwkunst ‘The Amsterdam Agenda’, een lezingenserie en onderzoek over de toekomst van de Randstad.

Trefwoorden

brexit gele hesjes column platteland donald trump daan roggeveen politiek

1	Koschuch Architects ontwerpt woontoren in Haarlem Schalkwijk woensdag, 6 december
2	Tien Nederlandse bureaus vallen in de prijzen bij Archello Awards maandag, 4 december
3	MIX architectuur ontwerpt blok met woningen en supermarkten in Crooswijk woensdag, 6 december
4	AM gaat Ritmeesterlocatie in Veenendaal herontwikkelen maandag, 4 december
5	Winnaars prijsvraag Europan 17 bekend woensdag, 6 december

Het Politieke Platteland

Trefwoorden

Best gelezen

Gerelateerde nieuwsberichten

Andere nieuwsberichten

Veertigjarig oeuvre Mecanoo centraal in monografie

Anterieure overeenkomst BuitenStad Hoorn ondertekend

3XN ontwerpt luxe woongebouw aan Derde Haven in Scheveningen

Sjoekie de Bijll Nachenius neemt afscheid van BiermanHenket

Rotterdam onderzoekt mogelijke fraude bij renovatie Boijmans en De Doelen

Overijssel dreigt te stoppen met PPLG als Rijk niet betaalt

World Food Center Experience in Ede verdeelt de Gelderse politiek

Amsterdam bereidt zich voor op maximumsnelheid van 30 kilometer

Provincie Utrecht saneert grond vliegbasis Soesterberg voor woningbouw

Resultaten ontwerpmanifestatie Bouw Anders gebundeld in boek