Daan Roggeveen
Copyright: Maarten van Haaff

Vroeger waren we veel moderner

23 april 2019, 9:58
“Wat waren we brutaal. En wat hebben we een risico genomen.” Op het podium van de grote zaal van het door hem ontworpen TivoliVredenburg staat Herman Hertzberger. Onder de titel ‘Open Architectuur’ doet de 86-jarige architect zijn grotendeels grijsharige publiek messcherp het hoe en waarom van zijn ontwerp uit de doeken. “Horen en zien, dat was mijn idee. En de zaal openen naar de stad.”

Afgelopen jaar deed mijn bureau mee aan een competitie voor een school in een stad in de provincie Zhejiang. De school had een krankzinnig programma: 45 klassen, 80 lokalen, zo’n 1.500 leerlingen. In totaal zo’n 33.000 vierkante meter basisschool.  

Ter inspiratie herlas ik in één weekend ‘Ruimte Maken, Ruimte Laten’ van Hertzberger, die immers beroemd is om zijn scholenbouw. Het boek had me als student wel gegrepen, en ik herinnerde me vooral de geweldige foto van twee vrouwen die zitten te lunchen op een minuscuul plekje tussen twee geparkeerde auto’s.

Nu – zo’n twintig jaar later – maakte het boek een bijkans verpletterende indruk. Niet alleen omdat het bijna een handboek ‘hoe ontwerp ik een goed gebouw’ is. Maar ook omdat Hertzberger, net als in Utrechtse lezing, messcherp blijft.

Uiteraard vormen scholen een belangrijk onderdeel van het boek. Hertzbergers ideeën over scholen zijn sterk ingegeven door het Montessorionderwijs, waarbij kinderen van verschillende leeftijden samen in de klas zitten, en van elkaar leren.

In het boek komen dan ook allerlei Montessori-ideeën naar voren (‘het is belangrijk dat kinderen de dingen die ze op school gemaakt hebben ook tentoon kunnen stellen’). Maar het boek overweldigt vooral door de observaties (bijvoorbeeld over de rol van het schoolplein als sociale plek voor ouders), de zijdelingse opmerkingen (‘vliegtuigmaaltijden zijn meer een last dan een service’), en de posities die de architect in de wereld inneemt.

Geïnspireerd gingen we op mijn bureau aan de slag. We deelden het immense programma op in kleinere delen. Elke leeftijdsgroep kreeg een binnenplaats, aansluitend op het spel en de interesses van die leeftijd. We creëerden tuinen met galerijen als verblijfsruimtes, die konden dienen als overgang tussen school en klas. En we pasten deze ideeën in de stringente Chinese regelgeving voor oriëntatie en bezonning. Geen eenvoudige opgave.

Een week na het inzenden van ons voorstel bleek al dat we hopeloos hadden verloren. Waren de plannen te ouderwets, of juist te modern?

In veel opzichten zijn Chinese steden de tegenpool van het werk van de structuralisten: grootschalige, top-down geplande structuren die op de auto gericht zijn en vaak de menselijke maat missen. De scheiding tussen de publieke en private ruimte is ogenschijnlijk hard en eenduidig.

Maar in bepaald opzicht zijn Chinese steden ook zeer structuralistisch te noemen. Deze steden en hun gebouwen zijn letterlijk frameworks die over de tijd worden ingevuld, veranderd, aangepast door een creatieve – en ook tamelijk pragmatische – stedelijke bevolking.

Van sommige gebouwen wordt halverwege de bouw het programma veranderd. Woningen worden gebruikt als werkruimte en tussenruimtes worden tijdelijk ingevuld. Overal zijn pop-up stores, cafés, tijdelijke restaurants. Fabrieken worden razendsnel getransformeerd tot kantoren, of musea. De stedelijke structuur als drager kan een hoop verandering aan.

In zijn lezing was Hertzberger duidelijk: de openheid die het oorspronkelijke Vredenburg ademde past niet meer in de huidige tijdsgeest. De taatsdeuren die de zaal openden naar de omliggende ruimtes (“27 als ik me goed herinner”) zijn dichtgezet. De connecties met de stad zijn afgesloten. ‘Vermarkten’ heeft de architectuur overgenomen.

“Vroeger waren we veel moderner”, verzuchtte Hertzberger.

Het is tijd om deze moderne vorm van denken weer te omarmen – zowel in China, als in Nederland.

De lezing van Herman Hertzberger in TivoliVredenburg is online terug te kijken.


Daan Roggeveen is de oprichter van MORE Architecture, met kantoren in Shanghai en Amsterdam. Recent publiceerde hij ‘Progress & Prosperity – The Chinese City as Global Urban Model’. Met Michiel Hulshof runt hij denktank Go West, en organiseerde hij in het voorjaar van 2018 aan de Amsterdamse Academie van Bouwkunst ‘The Amsterdam Agenda’, een lezingenserie en onderzoek over de toekomst van de Randstad. 

Trefwoorden

herman hertzberger scholen tivolivredenburg daan roggeveen column

Gerelateerde nieuwsberichten

Andere nieuwsberichten

Concrete ontwerpt woongebouw in Philadelphia met gevelkunst door tattoo-artist Henk Schiffmacher
1 uur geleden

Rotterdamse Academie van Bouwkunst stelt twee curatoren aan om thematische lijnen te ontwikkelen
Gisteren, 11:20

Den Haag ziet ruimte voor meer woningen in gebied Laakhavens-Hollands Spoor
19 december, 3:15

Gevarieerd kantoorlandschap voor Unilever in AIR Offices Rotterdam
19 december, 12:17

DNR geactualiseerd naar hedendaagse praktijk
19 december, 4:03

Inschrijving voor tiende editie Architectuurprijs Nijmegen geopend
19 december, 1:17

Tweede Kamer schuift aanpassing huurwet door naar nieuw kabinet
19 december, 9:13

Faillissement V&D laat nog altijd sporen na in winkelgebieden
18 december, 12:03

RIVM: op korte afstand van elke woning speelplek en groen
18 december, 9:31

BNA: architecten zien licht herstel, maar ook rem op productie
17 december, 2:51
Ga naar het nieuws-archief
Daan RoggeveenArchitect
ATAG Nederland
KUBUS | Specialist in BIM-software
SAPA
Reynaers Aluminium Nederland
Jansen
SAB-profiel bv
Aliplast Aluminium Systems
Kingspan Light & Air
Hagemeister GmbH & Co. KG
ALUCOBOND®
Tarkett BV
Kawneer
Grohe Nederland B.V.
Malaysian Timber Council
OCS | Office Cabling Systems
Swisspearl Nederland
Forster Nederland N.V.
VELUX Commercial Benelux B.V.
Sempergreen
Houthandel van Dam
Aluprof Nederland BV
QbiQ Wall Systems
Forbo Flooring
Schüco Nederland
Cedral
Sto Isoned bv
Triflex bv
Gorter Luiken BV
wienerberger
Knauf Insulation
DUCO Ventilation & Sun Control
BEWI IsoBouw
Mview+
Rockfon (ROCKWOOL B.V.)
Gira Nederland B.V.
Kingspan Geïsoleerde Panelen
GEZE Benelux B.V.
Renson
Metaglas Groep
ABB | Busch-Jaeger
Jung | Hateha B.V.
Knauf B.V.
Saint-Gobain Glass Benelux
Faay Vianen B.V.
objectflor
Boon Edam Nederland B.V.
Hunter Douglas Architectural
VOLA Nederland BV
Forbo Eurocol Nederland B.V.
EQUITONE gevelpanelen
Holonite B.V.
AXOR + hansgrohe
Tata Steel Colorcoat®
Ontwerpers
Lidmaatschappen
Nieuwsbrieven
Leveranciers
Lidmaatschappen
Adverteren

Architectenweb
Over ons
Contact

© 2002 - 2025 Architectenweb BV / Voorwaarden / Privacy / Disclaimer / Sitemap
Annuleren
OK
Sluiten
Doorgaan
Inloggen
Maak een gratis persoonlijk account aan