Daan Roggeveen

Vroeger waren we veel moderner

23 april 2019, 9:58

“Wat waren we brutaal. En wat hebben we een risico genomen.” Op het podium van de grote zaal van het door hem ontworpen TivoliVredenburg staat Herman Hertzberger. Onder de titel ‘Open Architectuur’ doet de 86-jarige architect zijn grotendeels grijsharige publiek messcherp het hoe en waarom van zijn ontwerp uit de doeken. “Horen en zien, dat was mijn idee. En de zaal openen naar de stad.”

Afgelopen jaar deed mijn bureau mee aan een competitie voor een school in een stad in de provincie Zhejiang. De school had een krankzinnig programma: 45 klassen, 80 lokalen, zo’n 1.500 leerlingen. In totaal zo’n 33.000 vierkante meter basisschool.

Ter inspiratie herlas ik in één weekend ‘Ruimte Maken, Ruimte Laten’ van Hertzberger, die immers beroemd is om zijn scholenbouw. Het boek had me als student wel gegrepen, en ik herinnerde me vooral de geweldige foto van twee vrouwen die zitten te lunchen op een minuscuul plekje tussen twee geparkeerde auto’s.

Nu – zo’n twintig jaar later – maakte het boek een bijkans verpletterende indruk. Niet alleen omdat het bijna een handboek ‘hoe ontwerp ik een goed gebouw’ is. Maar ook omdat Hertzberger, net als in Utrechtse lezing, messcherp blijft.

Uiteraard vormen scholen een belangrijk onderdeel van het boek. Hertzbergers ideeën over scholen zijn sterk ingegeven door het Montessorionderwijs, waarbij kinderen van verschillende leeftijden samen in de klas zitten, en van elkaar leren.

In het boek komen dan ook allerlei Montessori-ideeën naar voren (‘het is belangrijk dat kinderen de dingen die ze op school gemaakt hebben ook tentoon kunnen stellen’). Maar het boek overweldigt vooral door de observaties (bijvoorbeeld over de rol van het schoolplein als sociale plek voor ouders), de zijdelingse opmerkingen (‘vliegtuigmaaltijden zijn meer een last dan een service’), en de posities die de architect in de wereld inneemt.

Geïnspireerd gingen we op mijn bureau aan de slag. We deelden het immense programma op in kleinere delen. Elke leeftijdsgroep kreeg een binnenplaats, aansluitend op het spel en de interesses van die leeftijd. We creëerden tuinen met galerijen als verblijfsruimtes, die konden dienen als overgang tussen school en klas. En we pasten deze ideeën in de stringente Chinese regelgeving voor oriëntatie en bezonning. Geen eenvoudige opgave.

Een week na het inzenden van ons voorstel bleek al dat we hopeloos hadden verloren. Waren de plannen te ouderwets, of juist te modern?

In veel opzichten zijn Chinese steden de tegenpool van het werk van de structuralisten: grootschalige, top-down geplande structuren die op de auto gericht zijn en vaak de menselijke maat missen. De scheiding tussen de publieke en private ruimte is ogenschijnlijk hard en eenduidig.

Maar in bepaald opzicht zijn Chinese steden ook zeer structuralistisch te noemen. Deze steden en hun gebouwen zijn letterlijk frameworks die over de tijd worden ingevuld, veranderd, aangepast door een creatieve – en ook tamelijk pragmatische – stedelijke bevolking.

Van sommige gebouwen wordt halverwege de bouw het programma veranderd. Woningen worden gebruikt als werkruimte en tussenruimtes worden tijdelijk ingevuld. Overal zijn pop-up stores, cafés, tijdelijke restaurants. Fabrieken worden razendsnel getransformeerd tot kantoren, of musea. De stedelijke structuur als drager kan een hoop verandering aan.

In zijn lezing was Hertzberger duidelijk: de openheid die het oorspronkelijke Vredenburg ademde past niet meer in de huidige tijdsgeest. De taatsdeuren die de zaal openden naar de omliggende ruimtes (“27 als ik me goed herinner”) zijn dichtgezet. De connecties met de stad zijn afgesloten. ‘Vermarkten’ heeft de architectuur overgenomen.

“Vroeger waren we veel moderner”, verzuchtte Hertzberger.

Het is tijd om deze moderne vorm van denken weer te omarmen – zowel in China, als in Nederland.

De lezing van Herman Hertzberger in TivoliVredenburg is online terug te kijken.

Daan Roggeveen is de oprichter van MORE Architecture, met kantoren in Shanghai en Amsterdam. Recent publiceerde hij ‘Progress & Prosperity – The Chinese City as Global Urban Model’. Met Michiel Hulshof runt hij denktank Go West, en organiseerde hij in het voorjaar van 2018 aan de Amsterdamse Academie van Bouwkunst ‘The Amsterdam Agenda’, een lezingenserie en onderzoek over de toekomst van de Randstad.

Trefwoorden

herman hertzberger scholen tivolivredenburg daan roggeveen column

1	Koschuch Architects ontwerpt woontoren in Haarlem Schalkwijk woensdag, 6 december
2	Tien Nederlandse bureaus vallen in de prijzen bij Archello Awards maandag, 4 december
3	MIX architectuur ontwerpt blok met woningen en supermarkten in Crooswijk woensdag, 6 december
4	AM gaat Ritmeesterlocatie in Veenendaal herontwikkelen maandag, 4 december
5	Winnaars prijsvraag Europan 17 bekend woensdag, 6 december

Gerelateerde nieuwsberichten

AHH spreekt teleurstelling uit over geplande sloop ministeriegebouw

6 juli

Vroeger waren we veel moderner

Trefwoorden

Best gelezen

Gerelateerde nieuwsberichten

Andere nieuwsberichten

Veertigjarig oeuvre Mecanoo centraal in monografie

Anterieure overeenkomst BuitenStad Hoorn ondertekend

3XN ontwerpt luxe woongebouw aan Derde Haven in Scheveningen

Sjoekie de Bijll Nachenius neemt afscheid van BiermanHenket

Rotterdam onderzoekt mogelijke fraude bij renovatie Boijmans en De Doelen

Overijssel dreigt te stoppen met PPLG als Rijk niet betaalt

World Food Center Experience in Ede verdeelt de Gelderse politiek

Amsterdam bereidt zich voor op maximumsnelheid van 30 kilometer

Provincie Utrecht saneert grond vliegbasis Soesterberg voor woningbouw

Resultaten ontwerpmanifestatie Bouw Anders gebundeld in boek