Daan Roggeveen

De boel bij elkaar houden

24 november 2020, 9:15

Er liggen op dit moment twee boeken naast mijn bed, die ik tegelijkertijd aan het lezen ben: ‘Een klein land met verre uithoeken’ van Floor Milikowski, en ‘De Val van Amerika’ van Amerika-correspondent Michael Persson. Hoewel totaal anders van opzet en thema, gaan beide boeken uitgebreid in op hetzelfde onderwerp: de ruimtelijke concentratie van kennis, geld en macht in de grote steden, en de consequenties daarvan voor de rest van het land.

In Nederland lijkt de economische groei meer en meer terecht te komen in drie stedelijke clusters: de metropoolregio Amsterdam – Utrecht, de stedelijke agglomeratie Rotterdam – Den Haag en de Brainport Eindhoven. Alles wat daarbuiten valt is economisch – en daarmee politiek – niet interessant.

Milikowski beschrijft dat die situatie in Nederland het gevolg is van de fundamentele beleidsverandering in het kabinet Van Agt. In plaats van spreiding van investeringen over het land – zoals in de jaren zeventig het geval was – raadde Shell-bestuurder Gerrit Wagner in 1982 als voorzitter van een adviescommissie het kabinet aan: ‘Don’t back the losers, pick the winners.’

De gevolgen zijn bekend. Industrieën sloten in provincieplaatsen. Overheidsdiensten werden teruggeplaatst naar Den Haag. En als gevolg daarvan ontstond een verschraling van publieke voorzieningen, infrastructuur, vergrijzing en krimp. En dat geldt niet alleen voor de kleinere steden, maar ook voor het platteland. We kunnen niet zeggen dat we het niet hebben zien aankomen: Geert Mak schreef er in 1995 (!) al over in het even geweldige als verontrustende ‘Hoe God verdween uit Jorwerd’.

Deze beweging is niet alleen in Nederland te zien. In zijn boek beschrijft Michael Persson de gruwelijke kloof tussen de twee helften van Amerika – tussen stedelijk en ruraal, tussen democratisch en ‘Trump-land’. De prijsopdrijving zorgt ervoor dat steden voor vele – vooral zwarte – inwoners niet meer te betalen zijn, waardoor ze – drie generaties na de Great Migration – terugverhuizen naar de rurale staten. Maar op het platteland sluiten industrieën en mijnen zonder dat er wat voor in de plaats komt, waardoor het leven in staten als West Virginia uitzichtloos wordt. Totdat het achterland uiteindelijk slechts een flyover state wordt – een stuk van het land alleen maar bedoeld om overheen te vliegen onderweg van New York naar Californië. De consequentie ervan zit sinds 2016 in het Witte Huis.

Milikowski merkte in een recent interview op dat ze in de VS een kentering zag. ‘De iets kleinere Amerikaanse steden, Philadelphia, St. Louis, Nashville, zijn opeens booming. Daar bruist het nu. Omdat huizen betaalbaarder zijn en er nog wel een creatieve klasse van kunstenaars zijn initiatieven kan ontplooien.’ Ook in Nederland lijkt een verschuiving gaande te zijn. Er is – hoorde ik onlangs – onder meer een beweging gaande van een creatieve scene van Rotterdam naar Arnhem.

Zouden kleinere steden zich dus moeten profileren met plezierig (groter! goedkoper! groener!) wonen, als alternatief voor de grotere steden? Er lijkt zich hiervoor een aantal kansen voor te doen. We gaan minder op kantoor werken, dus afstand tot werk wordt minder problematisch. Zelfrijdende auto’s kunnen in de (wat verdere) toekomst het afstandsvraagstuk nog meer reduceren. En als de beweging rondom het lokaal maken van producten (bier, voedsel, kleding, design) verder doorzet, kan dat ook een impuls betekenen voor lokale industrieën.

Onderzoek van de Rabobank laat op dit moment zien dat juist tijdens de coronacrisis het achterland de zwaardere klappen lijkt te krijgen. ‘Als de regionale ongelijkheid nog groter wordt, dan komen bepaalde regio’s voor steeds grotere opgaven te staan om leefbaarheid in hun gebied te handhaven’, zegt Rogier Aalders, economisch geograaf en onderzoeker van de bank.

Deze crisis lijkt een goed moment om te blijven investeren in de kleinere steden en het buitengebied. We zouden in het inmiddels befaamde ‘Wopke Wiebes-fonds’ niet alleen budget moeten vrijmaken voor een metrolijn naar Schiphol (duurzame investering, anyone?), maar ook voor een verbetering van de landelijke bereikbaarheid. Zodat forensen tussen verschillende delen van het land logischer en eenvoudiger wordt, en er een verbeterde relatie ontstaat tussen de grootstedelijke clusters en het achterland.

Levert dat per se direct meer economische dynamiek op, wat het oogmerk is van het fonds? Dat niet per se. Maar het is een duurzame investering in de leefbaarheid van het achterland. Want als we één les kunnen leren van de situatie in Amerika is het wel dit: laten we de boel bij elkaar houden.

Daan Roggeveen is architect en oprichter van MORE Architecture, met kantoren in Amsterdam en Shanghai. Onlangs publiceerde hij, samen met Michiel Hulshof en Frances Arnold, ‘The Amsterdam Agenda – 12 Good Ideas for the Future of Cities’ (NAi010 Publishers, 2020).

Trefwoorden

periferie column platteland floor milikowski michael persson daan roggeveen

1	Brug door West 8 verbindt stadshart Den Helder met Willemsoord donderdag, 14 augustus
2	Architectenweb Sportzomer: Mark Hereijgers hervond zichzelf na jarenlang obsessief sporten maandag, 11 augustus
3	Architectenweb Sportzomer: roeien brengt Indira van ’t Klooster in contact met de omgeving woensdag, 13 augustus
4	Nieuwe Instituut verwerft archief Aldo en Hannie van Eyck dinsdag, 12 augustus
5	In beeld: Folly Art Norg 2025 vrijdag, 15 augustus

Gerelateerde nieuwsberichten

Terwijl Van der Heijden en Roggeveen stoppen, starten Van Eig en Schönberger met column

24 december 2020

Daan Roggeveen presenteert nieuwe serie over hoogbouw binnen Architectenweb Podcast

11 maart 2021

Een recept voor minder klein wonen

27 oktober 2020

Wat meer Chinese mentaliteit bij de VVD

22 september 2020

Stedelijke diversiteit

23 juni 2020

Post-corona toerisme

26 mei 2020

Gaat de architectuur zich terugtrekken binnen landsgrenzen?

28 april 2020

Tijdsverschil

24 maart 2020

Concurrentie voor het vliegtuig

25 februari 2020

Net als Aldo

28 januari 2020

De Grootste Stad Ter Wereld

19 december 2019

Nederland als laboratorium

26 november 2019

Rol aan tafel

22 oktober 2019

Culturele Impact

24 september 2019

Haven-Stad als eilandenrijk

25 juni 2019

Habraken in China

28 mei 2019

Vroeger waren we veel moderner

23 april 2019

Gebiedsontwikkeling? Leg eerst de metro aan!

26 maart 2019

Een zesje voor architectuur?

26 februari 2019

Ma Yansong op Katendrecht

29 januari 2019

Het Politieke Platteland

20 december 2018

Suburban Athletic Club

27 november 2018

Hoogbouw gaat niet om hoogte

23 oktober 2018

Toerisme? Dit is pas het begin…

25 september 2018

What Ever Happened to the Randstad?

26 juni 2018

Rurbanism

22 mei 2018

Hotel My Home

24 april 2018

The Art Mall

27 maart 2018

Verdichting van IJplein

27 februari 2018

Levendige hoogbouw? Kijk naar het oosten!

30 januari 2018

Geland

22 december 2020

Toon alles

Andere nieuwsberichten

In beeld: Folly Art Norg 2025

15 augustus, 11:31

De Drentse folly-expositie bestaat dit keer uit twintig bouwwerken langs een route door het Norger esdorpenlandschap, plus een 21e extra folly die is neergezet in het informatiepunt aan de Dorpshuisstraat.

Brug door West 8 verbindt stadshart Den Helder met Willemsoord

14 augustus, 9:18

Eind juli is in Den Helder de door West 8 ontworpen Nieuwe Brug geopend. De brug voor fietsers en voetgangers vormt een belangrijke schakel in de verbinding tussen de stad en de voormalige scheepswerf Willemsoord.

Architectenweb Sportzomer: roeien brengt Indira van ’t Klooster in contact met de omgeving

13 augustus, 9:16

Architectenweb interviewt deze zomer architecten die naast hun werk fanatiek sporten of een bijzondere sport beoefenen. In de tiende aflevering spreken we met Indira van ’t Klooster, die naast haar werk als directeur van Arcam roeit.

Nieuwe Instituut verwerft archief Aldo en Hannie van Eyck

12 augustus, 9:22

Tot het materiaal dat is toegevoegd aan de Rijkscollectie voor Nederlandse Architectuur en Stedenbouw behoren 23 maquettes van werken als het Burgerweeshuis in Amsterdam, de Pastoor van Arskerk in Den Haag en het Sonsbeekpaviljoen in Arnhem.