Daan Roggeveen

Stedelijke diversiteit

23 juni 2020, 15:13

‘Op de Arena Boulevard in Amsterdam Zuidoost blijven de hotels voorlopig gesloten’, vertelde een bevriende belegger me onlangs. In het op evenementen gerichte gebied kun je op dit moment een kanon afschieten: het stedelijke weefsel is er volledig georiënteerd op massaevents. Bij een tik in de verkeerde richting bleek dit deel van Amsterdam – inclusief bijbehorende hotels, winkels enzovoort – hopeloos verlaten. ‘Niemand wil nu in dat gebied zijn.’

Corona of geen corona: de Nederlandse bouwopgave ligt nog steeds in de stad. In de stad is werk, zijn scholen, voorzieningen. Die diversiteit is noodzakelijk om een ruimtelijk systeem met veerkracht te creëren. Bioloog Louise Vet legde in een geweldig interview in NRC van 5 juni 2020 een parallel tussen economie en natuur:

We hebben een economie opgebouwd waarin we keihard sturen op het verminderen van diversiteit. (..) Om het toe te lichten met een ecologische metafoor: in veerkrachtige ecologische systemen zitten heel veel kleine verbindingen, waarvan je in eerste instantie misschien zou zeggen dat ze er niet zo veel toe doen. Maar diversiteit geeft risicospreiding. Wij zijn van diversiteit naar monotonie gegaan (..) Zo hebben we ons heel kwetsbaar gemaakt.”

Wat Vet beschrijft op economisch gebied geldt eveneens voor de ruimtelijke ordening: decennialang is volledig ingezet op efficiency en het verminderen van diversiteit. Bedrijventerreinen, logistieke hallen, kantorenparken, Vinex-wijken, vakantieparken: de leefomgeving in grote delen van Nederland werd eerder monofunctioneler dan diverser – zowel in de stad als op het platteland. En dat terwijl die diversiteit juist de broodnodige veerkracht creëert.

We kennen allemaal de voorbeelden van ruimtelijke systemen die divers, flexibel, veranderbaar en daarmee resilient zijn. De Amsterdamse grachtengordel veranderde door de eeuwen heen – van pakhuizen naar woningen naar architectenbureaus en yogastudio’s. Oude havengebieden zijn in de loop der eeuwen getransformeerd naar diverse woon-werkgebieden. De diversiteit aan ruimtelijke structuren, in combinatie met bebouwing met open plattegronden, laten diverse programma’s toe die er vervolgens weer voor zorgen dat de stad tegen een stootje kan als het even tegen zit. Daarmee is een divers stedelijk landschap dus feitelijk duurzamer dan een monofunctioneel gebied.

Hoe ontwerp je nu zo’n rijk en divers systeem? Een aantal jaar geleden heb ik in China onderzoek gedaan naar de ontwikkeling van het fameuze kunstdistrict 798 in Beijing. Binnen een decennium veranderde dit gebied van een militair fabriekscomplex voor naar een gemengd gebied met galeries, kunstenaarsateliers, woningen, bedrijvigheid, restaurants en bars. Totdat de gentrificatie de creatieve programma’s weer dreigde weg te duwen door een nieuwe monocultuur van pizza en latte. De touringcars begonnen het gebied over te nemen.

De mix wordt in deze transformatiegebieden vaak veroorzaakt door de genereuze maat en de veranderbaarheid van de industriële gebouwen, die allerlei (informele) initiatieven en daarmee een rijke programmatische mix toelaat. Maar hoe behoud je nu zo’n – vaak tijdelijke – rijke programmering? Een van onze belangrijkste conclusies was destijds: zorg voor een gezonde balans tussen de verschillende programmaonderdelen en creëer een financieringsmodel waarin de meer commerciële programmaonderdelen (winkels, kantoren) de artistieke programma’s ondersteunen. Zo wordt de programmatische diversiteit behouden – de ‘risicospreiding’ waar Louise Vet over spreekt.

Binnen de Nederlandse cultuur van dichtgetimmerde bestemmingsplannen, valt het nog niet mee om werkelijk diverse stedelijke gebieden te ontwikkelen. Dat weerhoudt verschillende Nederlandse steden er niet van volop in te zetten op diversiteit, vooral bij transformatiegebieden. Het zou verstandig zijn als die benadering pro-actiever ingezet zou worden bij gebieden die nu een divers milieu kennen, maar waar in de toekomst door financiële druk verschraling van de programmamix te verwachten is.

Een grote uitdaging bij de realisatie van een diverse stad is dus niet alleen het behoud van woningen voor midden- en lage inkomens, maar juist ook het in de stad houden van andere werkgelegenheid dan die in kantoren. Hoe houden we de ‘makers’, zoals dat heet, in de stad? De ruimtelijk-economische modellen daarvoor zijn nog wankel. Maar met de verdere expansie van de steden is het essentieel dat hier een oplossing voor gevonden wordt. Anders blijven we langs de randen van de steden nieuwe monofunctionele gebieden realiseren.

Geredeneerd vanuit de diversiteitsgedachte is het verstandig om vooral niet op één oplossing in te zetten, maar verschillende modellen daarvoor ontwikkelen. Een grote opgave voor bestuurders, ontwikkelaars, stedenbouwers en architecten. Als de coronacrisis iets duidelijk heeft gemaakt dan is het wel de noodzaak van een divers stedelijk weefsel, dat door zijn rijke mix tegen een (economisch) stootje kan, juist in onvoorspelbare tijden.

Daan Roggeveen is architect en oprichter van MORE Architecture, met kantoren in Amsterdam en Shanghai. Onlangs publiceerde hij, samen met Michiel Hulshof en Frances Arnold, ‘The Amsterdam Agenda – 12 Good Ideas for the Future of Cities’ (NAi010 Publishers, 2020).

Trefwoorden

diversiteit daan roggeveen column

1	Koschuch Architects ontwerpt woontoren in Haarlem Schalkwijk woensdag, 6 december
2	Tien Nederlandse bureaus vallen in de prijzen bij Archello Awards maandag, 4 december
3	MIX architectuur ontwerpt blok met woningen en supermarkten in Crooswijk woensdag, 6 december
4	AM gaat Ritmeesterlocatie in Veenendaal herontwikkelen maandag, 4 december
5	Winnaars prijsvraag Europan 17 bekend woensdag, 6 december

Gerelateerde nieuwsberichten

Terwijl Van der Heijden en Roggeveen stoppen, starten Van Eig en Schönberger met column

24 december 2020

Daan Roggeveen presenteert nieuwe serie over hoogbouw binnen Architectenweb Podcast

11 maart 2021

Stedelijke diversiteit

Trefwoorden

Best gelezen

Gerelateerde nieuwsberichten

Andere nieuwsberichten

Anterieure overeenkomst BuitenStad Hoorn ondertekend

3XN ontwerpt luxe woongebouw aan Derde Haven in Scheveningen

Sjoekie de Bijll Nachenius neemt afscheid van BiermanHenket

Gevel boetiek P.C. Hooftstraat vernieuwd met 3D-geprinte elementen

Rotterdam onderzoekt mogelijke fraude bij renovatie Boijmans en De Doelen

Overijssel dreigt te stoppen met PPLG als Rijk niet betaalt

World Food Center Experience in Ede verdeelt de Gelderse politiek

Amsterdam bereidt zich voor op maximumsnelheid van 30 kilometer

Provincie Utrecht saneert grond vliegbasis Soesterberg voor woningbouw

Resultaten ontwerpmanifestatie Bouw Anders gebundeld in boek