Daan Roggeveen

Geland

22 december 2020, 9:36

Afgelopen vrijdag stond ik samen met een opdrachtgever bij een baksteenleverancier. Handvorm of strengpers. Halfsteens of wildverband. Waalformaat of toch iets anders. Als er een integratietraject voor architecten in Nederland zou bestaan, dan zou dit de laatste halte zijn.

De afgelopen drie jaar heb ik alle tussenstations van dit traject in ontwerpend Nederland ook gezien. Verhitte gesprekken over duurzaamheid in Pakhuis de Zwijger. Flipovers en koffie in vergaderzaaltjes. Bier en bitterballen op de Provada. Brainstorms met gele post-it’s voor een tender. Participatiebijeenkomsten met boze buurtbewoners. WVTTK’s in projectteams.

Toen ik drie jaar geleden met deze column begon was mijn intentie tweeledig: begrijpen hoe het land erbij lag na mijn afwezigheid van tien jaar en kijken welke lessen en ideeën ik van mijn praktijk uit China mee kon nemen naar Nederland.

In eerste instantie was ik verbijsterd: een land dat alles zo goed voor elkaar heeft… waar toch zoveel wordt gepraat en gezeurd. Luchtvervuiling? Kom eens kijken in Shanghai! Te druk door toeristen? Het Hongqiao treinstation op een gemiddelde dinsdagochtend, dat is pas druk. Onbetaalbaarheid? Woningen in het centrum van Amsterdam kosten de helft van die in Shanghai of Beijing. Teveel hoogbouw? ‘Waarom zijn álle gebouwen laag in Nederland?’, vroeg mijn toen zesjarige dochter verwonderd tijdens een ritje over de A2.

Nederland heeft van oudsher het idee dat het ‘t centrum van de wereld is en dat geen enkel ander land de uitdagingen kent waar wij als volk voor staan. Dat, gecombineerd met een collectieve debatcultuur, zorgt voor een soort echokamers waarin elk probleem zowel levensgroot als uniek is. Kijkend vanuit Shanghai, Accra of São Paulo vallen die vraagstukken echter wel mee. Kinderen kunnen hier op fietspaden door de stad fietsen. Je kunt zwemmen in het open water. De hele buurt mag meebeslissen over een nieuwe brug / een opvang voor asielzoekers / een wormenhotel.

First world problems dus.

Maar ónder deze eerste observaties merkte ik dat zich in het vakgebied wel een aantal fundamentele problemen hadden ontwikkeld tijdens mijn decennium in China. Een stuitend gebrek aan ruimtelijke planning. Het ontbreken van visie en opdrachtgeverschap door de overheid. Het verdwijnen van vakmanschap en een bouwcultuur. Gebrek aan écht architectuurdebat.

De gevolgen van het loslaten van het concept van ruimtelijke ordening werd de afgelopen jaren pijnlijk duidelijk. Verdozing van het landschap, de overlast van Schiphol, razendsnel oplopende woningprijzen, PFAS, de boze boeren – allemaal symptomen. Het echte probleem – teveel ruimtedruk, geen visie op de (in)richting van het land – werd permanent geparkeerd. Tegelijkertijd werd het contrast tussen stad en platteland steeds groter – in voorzieningenniveau, economische ontwikkeling, enzovoorts.

De silver bullet waar iedereen het wel over eens was: meer betaalbare woningen in de steden. Er wordt volledig ingezet op binnenstedelijke verdichting. Het gevaar is dat we straks zitten met spookdorpen in Drenthe en Limburg, en steden vol hotelkamers in torens met aannemersarchitectuur. Is dat wat we willen nalaten aan onze kinderen?

Met die verdichtingsslag moeten we daarbij – zie Azië – ook gaan investeren in hoogwaardige ov-bereikbaarheid. En dan blijft het niet bij de stedelijke gebieden in de Randstad, maar ook om het hoogwaardig verbinden van steden als Arnhem, Enschede, Zwolle, Emmen. Met het bedrag waarmee nu de KLM wordt gered, hadden we de bereikbaarheid van ons eigen land structureel kunnen verbeteren. In plaats van goedkoop naar Bali, goedkoop en (duurzaam!) naar Breda.

Door het terugtrekken van de overheid en de dominantie van de markt zijn tenders tot frustratie van velen allesbepalend geworden. In het proces daarna domineert de Excel-sheet met bruto-netto verhoudingen het gesprek. Dit heeft schrikbarende invloed op de architectuur: extrusies van bouwplots met Isokorf-balkons die als een soort megacactussen onze steden beginnen te vullen. Dit soort stuitende schraalheid begint zorgelijke vormen aan te nemen.

‘Nederland is sterk op het middenveld’ las ik laatst. Daar ligt inderdaad een sterke traditie in ons land – met ‘paleizen voor arbeiders’, zoals Michel de Klerk het ooit noemde. Maar in de huidige slag om de vierkante meters op de woningmarkt verdwijnt niet alleen vakmanschap, maar verdwijnen ook de ideeën. ‘Alles lijkt zo op elkaar in Nederland’, verzuchtte een bevriende buitenlandse architect onlangs. Het feit dat de misplaatste arrogantie en zelfgenoegzaamheid van de jaren ‘90 plaats heeft gemaakt voor een zekere bescheidenheid en relativeringsvermogen in ons vak lijkt me winst. Maar dat dit nu omslaat in een gebrek aan ambitie vind ik buitengewoon riskant.

De vraag is dus tenslotte: ‘Wat kunnen we van China leren?’ Wat mij betreft drie dingen.

Laten we niet op de korte termijn focussen, maar in onze ambities naar de verre toekomst blijven kijken, en daarin vernieuwing omarmen. Daarnaast: laten we niet bang zijn om groot te blijven denken. En tot slot: laten we niet rigide, maar juist flexibel zijn in onze aanpak.

Ik hoorde laatst iemand opmerken ‘Ik heb wel genoeg van China’. Dat is net zoiets krankzinnigs als ‘Ik heb wel genoeg van de maan’. Mede dankzij deze column ben ik na drie jaar weer ‘geland’ in Nederland. Maar China zal er altijd blijven. Ook als inspiratie voor onze first world problems.

Daan Roggeveen is architect en oprichter van MORE Architecture, met kantoren in Amsterdam en Shanghai. Onlangs publiceerde hij, samen met Michiel Hulshof en Frances Arnold, ‘The Amsterdam Agenda – 12 Good Ideas for the Future of Cities’ (NAi010 Publishers, 2020).

Trefwoorden

ruimtelijke ordening column daan roggeveen china ambitie

1	Brug door West 8 verbindt stadshart Den Helder met Willemsoord donderdag, 14 augustus
2	Architectenweb Sportzomer: Mark Hereijgers hervond zichzelf na jarenlang obsessief sporten maandag, 11 augustus
3	Architectenweb Sportzomer: roeien brengt Indira van ’t Klooster in contact met de omgeving woensdag, 13 augustus
4	Nieuwe Instituut verwerft archief Aldo en Hannie van Eyck dinsdag, 12 augustus
5	In beeld: Folly Art Norg 2025 vrijdag, 15 augustus

Gerelateerde nieuwsberichten

Terwijl Van der Heijden en Roggeveen stoppen, starten Van Eig en Schönberger met column

24 december 2020

‘Door verkokerd denken zit de Nederlandse ruimtelijke ordening muurvast’

25 maart 2021

Daan Roggeveen presenteert nieuwe serie over hoogbouw binnen Architectenweb Podcast

11 maart 2021

De boel bij elkaar houden

24 november 2020

Een recept voor minder klein wonen

27 oktober 2020

Wat meer Chinese mentaliteit bij de VVD

22 september 2020

Stedelijke diversiteit

23 juni 2020

Post-corona toerisme

26 mei 2020

Gaat de architectuur zich terugtrekken binnen landsgrenzen?

28 april 2020

Tijdsverschil

24 maart 2020

Concurrentie voor het vliegtuig

25 februari 2020

Net als Aldo

28 januari 2020

De Grootste Stad Ter Wereld

19 december 2019

Nederland als laboratorium

26 november 2019

Rol aan tafel

22 oktober 2019

Culturele Impact

24 september 2019

Haven-Stad als eilandenrijk

25 juni 2019

Habraken in China

28 mei 2019

Vroeger waren we veel moderner

23 april 2019

Gebiedsontwikkeling? Leg eerst de metro aan!

26 maart 2019

Een zesje voor architectuur?

26 februari 2019

Ma Yansong op Katendrecht

29 januari 2019

Het Politieke Platteland

20 december 2018

Suburban Athletic Club

27 november 2018

Hoogbouw gaat niet om hoogte

23 oktober 2018

Toerisme? Dit is pas het begin…

25 september 2018

What Ever Happened to the Randstad?

26 juni 2018

Rurbanism

22 mei 2018

Hotel My Home

24 april 2018

The Art Mall

27 maart 2018

Verdichting van IJplein

27 februari 2018

Levendige hoogbouw? Kijk naar het oosten!

30 januari 2018

Chinese vastgoedontwikkelaar op omvallen, domino-effect dreigt

9 september 2021

Onrust op beurzen door problemen Chinese vastgoedreus

20 september 2021

Beijing verscherpt toezicht op rekeningen Evergrande

24 september 2021

Toon alles

Andere nieuwsberichten

In beeld: Folly Art Norg 2025

15 augustus, 11:31

De Drentse folly-expositie bestaat dit keer uit twintig bouwwerken langs een route door het Norger esdorpenlandschap, plus een 21e extra folly die is neergezet in het informatiepunt aan de Dorpshuisstraat.

Brug door West 8 verbindt stadshart Den Helder met Willemsoord

14 augustus, 9:18

Eind juli is in Den Helder de door West 8 ontworpen Nieuwe Brug geopend. De brug voor fietsers en voetgangers vormt een belangrijke schakel in de verbinding tussen de stad en de voormalige scheepswerf Willemsoord.

Architectenweb Sportzomer: roeien brengt Indira van ’t Klooster in contact met de omgeving

13 augustus, 9:16

Architectenweb interviewt deze zomer architecten die naast hun werk fanatiek sporten of een bijzondere sport beoefenen. In de tiende aflevering spreken we met Indira van ’t Klooster, die naast haar werk als directeur van Arcam roeit.

Nieuwe Instituut verwerft archief Aldo en Hannie van Eyck

12 augustus, 9:22

Tot het materiaal dat is toegevoegd aan de Rijkscollectie voor Nederlandse Architectuur en Stedenbouw behoren 23 maquettes van werken als het Burgerweeshuis in Amsterdam, de Pastoor van Arskerk in Den Haag en het Sonsbeekpaviljoen in Arnhem.