Violette Schönberger

Fantastisch

28 maart, 9:00

Op station Heerlen miste ik de overstap en had een uurtje stuk te slaan. Hoewel ik veel over de nieuw gebouwde stationsomgeving had gelezen en gehoord, had ik er nooit eerder rondgelopen. Op, over en rond de perrons is de afgelopen jaren een gigantisch stedenbouwkundig project verrezen, getiteld het Maankwartier.

Waar de architectuur van de meeste Nederlandse stationsgebouwen zich kenmerkt door een vocabulaire van snelheid en de cleane anonimiteit van reizen, poogt het Maankwartier een veilige en herkenbare bestemming te vormen voor deze door krimp en teloorgang geteisterde stad. Het ademt historiserende romantiek, maar het is overduidelijk gebouwd in de huidige tijd: te groot, te hoog en te complex om zonder kranen, gewapend beton en prefab elementen te zijn gebouwd. Bij veel vakgenoten is dit project met gegniffel ontvangen, om alle voorspelbare en begrijpelijke redenen.

In de verwachting snel verveeld te zijn met al die historische nep, dwaalde ik wat rond over deze stedenbouwkundige berg. De looproute kent een verrassende schakeling van pleinen en poorten, van bogen en doorgangen, van hoog en laag. De architectuur is historisch niet te plaatsen en verwijst losjes naar allerlei perioden. Daarmee ontstaat een vervreemdende, haast computergame-achtige versie van een hoegenaamd tijdloze citadel, een romeinse of middeleeuwse fantasy. Maar dan wel eentje met roltrappen, bewakingscamera’s, airconditioning, drie snackbars en een dönerzaak. Verbaasd constateer ik dat deze plek mij intrigeert en zelfs een beetje vrolijk maakt. Is het de absurditeit, het gevoel dat ik niet precies kan duiden waarmee ik in de maling word genomen? Of is het simpelweg het verschil met alle andere stations die ik onderweg had gezien? Wat kan ik hier vakinhoudelijk van maken?

Stedenbouwkundig valt er net zoveel voor als tegen het Maankwartier te zeggen. Interessant is dat het onderscheid tussen stationsgebouw en de rest van de omgeving volkomen wegvalt. Het stationsgebouw is niet, zoals bij de meeste stationsgebouwen in Nederland, een iconisch, losstaand object dat afsteekt tegen de omgeving, maar is onderdeel van de omliggende bebouwing. Wie van een afstandje het complex benadert, herkent alleen aan de sporen dat er ergens een trein zal stoppen. Bouwen langs het spoor is bepaald niet eenvoudig, maar in Heerlen is het gelukt. De route door het complex lijkt een geslaagde voetgangersverbinding tussen de twee delen van de stad te vormen. Maar tegelijkertijd belemmeren de hoge bebouwing en de gesloten perspectieven iedere visuele relatie van de ene kant van de stad naar de andere. Het complex is gigantisch; je kunt letterlijk niet om het Maankwartier heen, je moet je er toe verhouden.

Heeft deze onontkoombaarheid wellicht te maken met de ontstaansgeschiedenis van het complex? In tegenstelling tot andere grootschalige gebiedsontwikkelingen is het Maankwartier geen regulier stuk stedenbouw, maar een officieel gedeponeerd kunstwerk. Het gebied is niet ontworpen door een collectief van stedenbouwkundigen, supervisoren en prijswinnende architecten die elkaar allemaal een beetje bijsturen in een ontwerpproces, maar door een enkele kunstenaar, Michel Huisman. Een stuk stad is van iedereen, betwistbaar op losse onderdelen, maar een kunstwerk van één enkele auteur is alleen te beschouwen als geheel. Waar stedenbouw nog wel eens de kwaliteit kan hebben om onopvallend het stadsleven te dienen in al z’n facetten, beoogt dit kunstwerk uitsluitend te vertellen ‘hier komt het goed’.

De stad die als geen andere het verval van economische voorspoed heeft gezien, koos voor een architectuur die de illusie wekt van tijdloze eeuwigheid. Maar zal het kunstwerk de stad daadwerkelijk een nieuwe dynamiek geven? Ik help het ze hopen. Voorlopig zie ik vooral de voorspelbare NS-ketens die de winkelruimtes afnemen, een hedendaags verdienmodel van een enorm aantal vierkante meters dat zomaar het toch al noodlijdende centrum verder zou kunnen leegtrekken. Hoe zal het Maankwartier zich ontwikkelen in de tijd, is het kunstwerk bestand tegen veranderingen waar iedere stad uiteindelijk mee te maken krijgt? Of zal het net zo’n kort en ongelukkig leven lijden als z’n grote, lompe broertje Hoog Catharijne?

Het is tijd, mijn trein vertrekt. Ik ga terug naar de Randstad, waar iedereen kletst over degrowth maar tegelijkertijd geen idee heeft van de ware treurnis van krimp. Ik laat het Maankwartier achter me. Het was een fantastisch uurtje, in alle betekenissen. Soms is het gewoon lekker om rond te stappen in het theater van de fantasie.

Violette Schönberger is architect en stedenbouwkundige. Zij is mede-oprichter van ontwerpbureau FALSEWORK en publiceert columns over architectuur en stedenbouw op www.fromscratch.work. In 2019 won ze de Geert Bekaertprijs voor Architectuurkritiek.

Trefwoorden

violette schönberger heerlen maankwartier column

1	Gebiedsontwikkelaar AM en Wageningen University & Research onderzoeken mogelijkheden voor versnelling natuurinclusief bouwen maandag, 5 juni
2	Nieuwe stappen richting realisatie Hotel De Veste in Schiedam woensdag, 7 juni
3	Rijssen-Holten heeft bijzonder energiezuinig nieuw zwembadcomplex dinsdag, 6 juni
4	Dubbel woongebouw Space Encounters op Oostenburg opgeleverd maandag, 5 juni
5	Ontwerp Nederlands paviljoen Expo 2025 Osaka onthuld maandag, 5 juni

Fantastisch

Trefwoorden

Best gelezen

Gerelateerde nieuwsberichten

Andere nieuwsberichten

Signature presenteert zich als nieuwe gebieds- en natuurontwikkelaar

Bruisend festivalhart van Rotterdam Architectuur Maand in beeld

Met Nudus slaan Caro van de Venne, Albert Dijk en Tim Brans een nieuwe weg in

Zuider Gymnasium en Fridtjof Nansenschool winnen Rotterdam Architectuurprijs 2023

Sara van Popta en Marc Eijkelkamp treden toe tot directie 19 het atelier

Provincie Utrecht pakt verouderde bedrijventerreinen aan

Geen vergoeding vloerenbedrijf ingestorte parkeergarage Eindhoven

Voor het eerst meer energie uit zonnepanelen dan uit biomassa

Woongebouw in Amsterdam-Oost onbewoonbaar door grote brand

Nederland halverwege doel hernieuwbare energie: 15 procent