Violette Schönberger

Het plan van L' Enfant's voor Washington, D.C., zoals herzien door Andrew Ellicott, gravure van Thackara & Vallance

Violette Schönberger

Het plan van L' Enfant's voor Washington, D.C., zoals herzien door Andrew Ellicott, gravure van Thackara & Vallance

Kosmische stedenbouw

26 januari 2021, 9:31

Ze kunnen nauwelijks iemand zijn ontgaan de afgelopen weken: de regeringsgebouwen in Washington D.C. Groot, wit, classicistisch en gelegen aan gigantische grasvelden. Het is een eenzaam gezicht, die suikertaarten in de leegte. Maar ze zijn daar niet per ongeluk geland. Eind achttiende eeuw werd het ontwerp van de nieuwe hoofdstad overladen met symboliek. Pierre Charles L'Enfant ontwierp Washington volgens de meetkundige principes van de gulden snede: orde en harmonie voor het nieuwe staatssysteem. Het modernste politieke inzicht van die tijd – de scheiding der machten – kreeg gestalte via de letterlijke afstand tussen Capitool en Witte Huis: het grote grasveld genaamd de National Mall. Nee, dat was geen verwijzing naar een winkelcentrum, maar naar het populaire balspel pall-mall, waar iedere Engelstalige stad wel een veldje voor had gereserveerd.

Washington werd ontworpen als een barokke ideaalstad: symbolische plekken werden via convergerende en divergerende assen verbonden in een samenhangende vorm. In de stadsplattegrond kun je een pentagram herkennen of met een beetje fantasie misschien het logo van de vrijmetselarij. Voor hedendaagse complotdenkers is dat voer voor speculatie, maar voor achttiende-eeuwse stadsontwerpers waren deze vormen van wezenlijke waarde.

Zulke zwaarbeladen symboliek komen we in de hedendaagse stedenbouw niet vaak meer tegen. Een ontwerp dat verwijst naar waarden buiten zichzelf is meer iets van het oude China, Griekenland of de Renaissancestad. Het ‘kosmische denkmodel’, noemde stedenbouwkundige Kevin Lynch het soort principes waarlangs de Geheime Stad of Akropolis werden ontworpen: een stadsplan vol verwijzingen naar ceremoniële, magische of spirituele betekenissen. Het kosmische denken heeft in de loop der tijd plaatsgemaakt voor een meer pragmatische ontwerphouding. Tegenwoordig beschouwen we de stad liever in termen van, wat Lynch ‘performatieve kwaliteiten’ heeft genoemd: levendigheid, bewoonbaarheid, bereikbaarheid. En daar horen nieuwe metaforen bij, zoals de stad als organisme binnen complexe netwerken of de stad als een machine waarvan je soms een onderdeel moet vervangen.

Toch zullen ontwerpers van nieuwe regeringssteden ook nu nog streven naar enige mate van symboliek. Dat gebeurde in Brasília en Chandigarh en we kunnen dat ongetwijfeld ook verwachten in het binnenkort te bouwen nieuwe Jakarta. Maar stedenbouwkundige symboliek heeft alleen zin wanneer stadsbewoners zich ermee kunnen identificeren. In Washington kon het in ieder geval niet voorkomen dat bizonmuts en molotovcocktail het Capitool binnendrongen. Daarmee werd maar weer eens bewezen: architectuur en stedenbouw hebben alleen een zichzelf overstijgende betekenis als men bereid is die te zien. Voor wie niet geloofde in eerlijke verkiezingen, had de ruimtelijke opzet van de hoofdstad geen enkele relevantie.

Het kosmische denken lijkt momenteel in de stedenbouw voornamelijk nog waarde te hebben voor de toeristische rondleiding of het kunsthistorisch artikel. Maar vraagt de huidige roerige tijd niet juist om nieuwe vormen die het hedendaags democratisch krachtenveld kunnen symboliseren? Niet als verkooppraat of uit machtsvertoon, maar als wezenlijke representatie van de samenleving? Want wat betekent de trias politica in de eenentwintigste eeuw en hoe moeten we omgaan met nieuwe machtsfactoren zoals online kanalen en flitskapitaal? Wellicht kunnen we deze mysterieuze krachten een gezicht geven via een gigantisch datacentrum aan de National Mall, schuin tegenover senaat en presidentiële woning. Maar er zijn vast betere ideeën. Wie biedt?!

Violette Schönberger werkt als stedenbouwkundige voor de gemeente Rotterdam en geeft les aan de KULeuven en de Rotterdamse Academie van Bouwkunst. Zij schrijft over architectuur en stedenbouw op www.fromscratch.work. In 2019 won ze de Geert Bekaertprijs voor Architectuurkritiek.

Trefwoorden

washington capitool violette schönberger stedenbouw column

1	Renovatie en uitbreiding Singer Laren verkozen tot BNA Beste Gebouw van het Jaar donderdag, 12 mei
2	Oostvleugel gesloopt voor toekomstig POST Rotterdam maandag, 16 mei
3	Zalmhaventorens KAAN Architecten slaan brug tussen hele hoge buur en omgeving vrijdag, 13 mei
4	Symposium waarin het nieuwe hybride stadsblok op de snijtafel gelegd wordt maandag, 16 mei
5	Theatercomplex met 'ingeplugde' zalen door OMA opgeleverd vrijdag, 13 mei

Gerelateerde nieuwsberichten

OMA ontwerpt 'parkbrug' Washington DC

National Mall Washington krijgt opknapbeurt

Washington Monument na drie jaar weer open

Film: documentaire over door Mecanoo gerenoveerde MLK Library

Museum van Adjaye aan Mall Washington

Studenten zetten Eindhoven weer in positief licht na rellen

Het feest der ontregeling

Bouwen voor de lang-heid

Burgerraad ruimtelijke ordening

De postkapitalistische stad

Andere nieuwsberichten

Nieuwe buurt op plek woonzorgcentrum Venserpolder

28 minuten geleden

Op de plek van woonzorgcentrum De Venser in Amsterdam-Zuidoost komt een nieuwe buurt. Naast een nieuw woonzorgcentrum met driehonderd zorg- en seniorenwoningen worden nog eens 550 woningen gebouwd.

Vakwerk Architecten presenteert ontwerp nieuwe huisvesting Aquon

Gisteren, 14:23

De nieuwbouw voor het bedrijf dat zich bezighoudt met watergerelateerd onderzoek en advies bestaat uit laboratoria en kantoren. Dankzij het ‘waterdaklandschap’ en ‘waterpatio’s’ komen de medewerkers letterlijk in hun werkveld te zitten.

Hedendaagse woningen met Zaandijks karakter

Gisteren, 10:51

In Zaandijk is onlangs een ensemble van tien woningen opgeleverd, dat door Jan Bochmann Architecten en Finbarr McComb Architect zorgvuldig is ingepast in zijn ruimtelijke en historische context.

Een villa als een compositie van volumes en openingen

16 mei, 5:01

Het ontwerp van Dreessen Willemse Architecten biedt de bewoners beschutting en tegelijkertijd fraaie doorzichten en een weids uitzicht over het water.

De Hypotheker: grote vraag naar hypotheken om te verduurzamen

1 uur geleden

Veel mensen willen de overwaarde van hun woning inzetten voor de duurzaamheidsslag of andere verbeteringen.

De Jonge wil in 2023 afspraken per provincie over ruimtelijke plannen

2 uur geleden

Het kabinet kondigde eerder al aan dat het de regie weer naar zich toe trekt om sneller, eerlijker en samenhangender besluiten te kunnen nemen over de ruimte in Nederland.

Maison Cazenave en Atelier Volten toegetreden tot Iconic Houses Network

Gisteren, 17:16

Maison Cazenave in zuidwestelijk Frankrijk is ontworpen door Hans Demarmels in 1965; Atelier Volten was de Amsterdamse atelierwoning van André Volten.

Minister wil bouw 4.000 woningen Feijenoord XL versneld doorzetten

Gisteren, 10:29

Een van de blikvangers van de gebiedsontwikkeling moet de overkluizing worden van het bestaande rangeerterrein en treinstation naast de Kuip.

Vanaf 2026 minstens hybride warmtepomp verplicht bij vervanging cv

Gisteren, 09:52

Huiseigenaren kunnen ook kiezen voor een duurzaam alternatief, zoals een volledig elektrische warmtepomp of aansluiting op het warmtenet.

Warme en spiegelende materialen voor een lang en smal café

16 mei, 3:08

Studio Modijefsky kreeg de opdracht voor het het interieurontwerp, na twee eerdere vestingen van De Biertuin, van het café in het centrum van Amsterdam.

Ga naar het nieuws-archief