Violette Schönberger

Het plan van L' Enfant's voor Washington, D.C., zoals herzien door Andrew Ellicott, gravure van Thackara & Vallance

Violette Schönberger

Het plan van L' Enfant's voor Washington, D.C., zoals herzien door Andrew Ellicott, gravure van Thackara & Vallance

Kosmische stedenbouw

26 januari, 9:31

Ze kunnen nauwelijks iemand zijn ontgaan de afgelopen weken: de regeringsgebouwen in Washington D.C. Groot, wit, classicistisch en gelegen aan gigantische grasvelden. Het is een eenzaam gezicht, die suikertaarten in de leegte. Maar ze zijn daar niet per ongeluk geland. Eind achttiende eeuw werd het ontwerp van de nieuwe hoofdstad overladen met symboliek. Pierre Charles L'Enfant ontwierp Washington volgens de meetkundige principes van de gulden snede: orde en harmonie voor het nieuwe staatssysteem. Het modernste politieke inzicht van die tijd – de scheiding der machten – kreeg gestalte via de letterlijke afstand tussen Capitool en Witte Huis: het grote grasveld genaamd de National Mall. Nee, dat was geen verwijzing naar een winkelcentrum, maar naar het populaire balspel pall-mall, waar iedere Engelstalige stad wel een veldje voor had gereserveerd.

Washington werd ontworpen als een barokke ideaalstad: symbolische plekken werden via convergerende en divergerende assen verbonden in een samenhangende vorm. In de stadsplattegrond kun je een pentagram herkennen of met een beetje fantasie misschien het logo van de vrijmetselarij. Voor hedendaagse complotdenkers is dat voer voor speculatie, maar voor achttiende-eeuwse stadsontwerpers waren deze vormen van wezenlijke waarde.

Zulke zwaarbeladen symboliek komen we in de hedendaagse stedenbouw niet vaak meer tegen. Een ontwerp dat verwijst naar waarden buiten zichzelf is meer iets van het oude China, Griekenland of de Renaissancestad. Het ‘kosmische denkmodel’, noemde stedenbouwkundige Kevin Lynch het soort principes waarlangs de Geheime Stad of Akropolis werden ontworpen: een stadsplan vol verwijzingen naar ceremoniële, magische of spirituele betekenissen. Het kosmische denken heeft in de loop der tijd plaatsgemaakt voor een meer pragmatische ontwerphouding. Tegenwoordig beschouwen we de stad liever in termen van, wat Lynch ‘performatieve kwaliteiten’ heeft genoemd: levendigheid, bewoonbaarheid, bereikbaarheid. En daar horen nieuwe metaforen bij, zoals de stad als organisme binnen complexe netwerken of de stad als een machine waarvan je soms een onderdeel moet vervangen.

Toch zullen ontwerpers van nieuwe regeringssteden ook nu nog streven naar enige mate van symboliek. Dat gebeurde in Brasília en Chandigarh en we kunnen dat ongetwijfeld ook verwachten in het binnenkort te bouwen nieuwe Jakarta. Maar stedenbouwkundige symboliek heeft alleen zin wanneer stadsbewoners zich ermee kunnen identificeren. In Washington kon het in ieder geval niet voorkomen dat bizonmuts en molotovcocktail het Capitool binnendrongen. Daarmee werd maar weer eens bewezen: architectuur en stedenbouw hebben alleen een zichzelf overstijgende betekenis als men bereid is die te zien. Voor wie niet geloofde in eerlijke verkiezingen, had de ruimtelijke opzet van de hoofdstad geen enkele relevantie.

Het kosmische denken lijkt momenteel in de stedenbouw voornamelijk nog waarde te hebben voor de toeristische rondleiding of het kunsthistorisch artikel. Maar vraagt de huidige roerige tijd niet juist om nieuwe vormen die het hedendaags democratisch krachtenveld kunnen symboliseren? Niet als verkooppraat of uit machtsvertoon, maar als wezenlijke representatie van de samenleving? Want wat betekent de trias politica in de eenentwintigste eeuw en hoe moeten we omgaan met nieuwe machtsfactoren zoals online kanalen en flitskapitaal? Wellicht kunnen we deze mysterieuze krachten een gezicht geven via een gigantisch datacentrum aan de National Mall, schuin tegenover senaat en presidentiële woning. Maar er zijn vast betere ideeën. Wie biedt?!

Violette Schönberger werkt als stedenbouwkundige voor de gemeente Rotterdam en geeft les aan de KULeuven en de Rotterdamse Academie van Bouwkunst. Zij schrijft over architectuur en stedenbouw op www.fromscratch.work. In 2019 won ze de Geert Bekaertprijs voor Architectuurkritiek.

Trefwoorden

washington capitool violette schönberger stedenbouw column

1	Van boven- en benedenhuis naar een architectenwoning dinsdag, 12 oktober
2	Vijf nominaties voor Abe Bonnema Architectuurprijs 2021 woensdag, 13 oktober
3	Markante woontoren van TPDVSP in Sloterdijk opgeleverd dinsdag, 12 oktober
4	Benthem Crouwel transformeert 17e-eeuws wevershuis tot eigentijdse stadswoning donderdag, 14 oktober
5	Nieuwe naam en associate partners voor jvantspijker & partners vrijdag, 15 oktober

Gerelateerde nieuwsberichten

OMA ontwerpt 'parkbrug' Washington DC

National Mall Washington krijgt opknapbeurt

Washington Monument na drie jaar weer open

Film: documentaire over door Mecanoo gerenoveerde MLK Library

Museum van Adjaye aan Mall Washington

Studenten zetten Eindhoven weer in positief licht na rellen

Het feest der ontregeling

Bouwen voor de lang-heid

Andere nieuwsberichten

AM wint tender voor woonblokken Vreeswijkpad Amsterdam

Vandaag, 15:49

In de blokken, die zijn ontworpen door Inbo, komen 135 woningen. Felixx ontwerpt de gemeenschappelijke binnentuin van het project.

Rijksbouwmeester Francesco Veenstra: we moeten moedige keuzes maken

Vandaag, 14:32

Op 1 september is Francesco Veenstra gestart als de nieuwe Rijksbouwmeester. Architectenweb sprak met hem.

Dakwoning en Biopartner5 winnaars Rijnlandse Architectuur Prijs 2021

Vandaag, 10:20

De Dakwoning in Leiden, een ontwerp van Zijdekwartier Architecten, won de prijs van de vakjury. Het door Popma Ter Steege ontworpen Biopartner5 (eveneens in Leiden) is de winnaar van de publieksprijs.

Nieuwe naam en associate partners voor jvantspijker & partners

15 oktober, 2:36

Architectenbureau jvantspijker & partners heeft een nieuwe naam: JVST. Aan de vooravond van diens tienjarig jubileum heeft het Rotterdamse bureau bovendien drie associate partners benoemd.

BNO Piet Zwart Prijs 2021 voor Hella Jongerius

Vandaag, 16:39

Jongerius krijgt deze prijs vanwege haar uitzonderlijke staat van dienst en haar betekenis voor huidige en volgende generaties ontwerpers.

Chinese huizenmarkt stort verder in door crisis bij Evergrande

Vandaag, 13:56

Er wordt gevreesd voor een vicieuze cirkel, waarin mensen steeds minder huizen kopen en betalingsproblemen bij vastgoedontwikkelaars toenemen.

'Airbnb raakt driekwart van zijn adressen kwijt in Amsterdam'

Vandaag, 09:26

Dat is een rechtstreeks gevolg van de invoering van een verplichte registratie op 1 oktober, schrijft de Volkskrant.

Einde dreigt voor Warmtebedrijf Rotterdam

15 oktober, 9:52

De gemeente ziet af van deelname aan een project dat het Warmtebedrijf van een faillissement zou moeten redden.

Coalitie van steden aan nieuw kabinet: los wooncrisis nu op

15 oktober, 9:21

Een coalitie van zestien grote steden vraagt om meer geld en minder regels.

TNO: ondergrondse energieopslag onmisbaar voor duurzame toekomst

14 oktober, 10:10

Om de overstap op duurzame energie te laten slagen, moet Nederland niet alleen inzetten op de opwekking daarvan, maar ook op het ondergronds opslaan van energie.

Ga naar het nieuws-archief