Daan Roggeveen

Geland

22 december 2020, 9:36

Afgelopen vrijdag stond ik samen met een opdrachtgever bij een baksteenleverancier. Handvorm of strengpers. Halfsteens of wildverband. Waalformaat of toch iets anders. Als er een integratietraject voor architecten in Nederland zou bestaan, dan zou dit de laatste halte zijn.

De afgelopen drie jaar heb ik alle tussenstations van dit traject in ontwerpend Nederland ook gezien. Verhitte gesprekken over duurzaamheid in Pakhuis de Zwijger. Flipovers en koffie in vergaderzaaltjes. Bier en bitterballen op de Provada. Brainstorms met gele post-it’s voor een tender. Participatiebijeenkomsten met boze buurtbewoners. WVTTK’s in projectteams.

Toen ik drie jaar geleden met deze column begon was mijn intentie tweeledig: begrijpen hoe het land erbij lag na mijn afwezigheid van tien jaar en kijken welke lessen en ideeën ik van mijn praktijk uit China mee kon nemen naar Nederland.

In eerste instantie was ik verbijsterd: een land dat alles zo goed voor elkaar heeft… waar toch zoveel wordt gepraat en gezeurd. Luchtvervuiling? Kom eens kijken in Shanghai! Te druk door toeristen? Het Hongqiao treinstation op een gemiddelde dinsdagochtend, dat is pas druk. Onbetaalbaarheid? Woningen in het centrum van Amsterdam kosten de helft van die in Shanghai of Beijing. Teveel hoogbouw? ‘Waarom zijn álle gebouwen laag in Nederland?’, vroeg mijn toen zesjarige dochter verwonderd tijdens een ritje over de A2.

Nederland heeft van oudsher het idee dat het ‘t centrum van de wereld is en dat geen enkel ander land de uitdagingen kent waar wij als volk voor staan. Dat, gecombineerd met een collectieve debatcultuur, zorgt voor een soort echokamers waarin elk probleem zowel levensgroot als uniek is. Kijkend vanuit Shanghai, Accra of São Paulo vallen die vraagstukken echter wel mee. Kinderen kunnen hier op fietspaden door de stad fietsen. Je kunt zwemmen in het open water. De hele buurt mag meebeslissen over een nieuwe brug / een opvang voor asielzoekers / een wormenhotel.

First world problems dus.

Maar ónder deze eerste observaties merkte ik dat zich in het vakgebied wel een aantal fundamentele problemen hadden ontwikkeld tijdens mijn decennium in China. Een stuitend gebrek aan ruimtelijke planning. Het ontbreken van visie en opdrachtgeverschap door de overheid. Het verdwijnen van vakmanschap en een bouwcultuur. Gebrek aan écht architectuurdebat.

De gevolgen van het loslaten van het concept van ruimtelijke ordening werd de afgelopen jaren pijnlijk duidelijk. Verdozing van het landschap, de overlast van Schiphol, razendsnel oplopende woningprijzen, PFAS, de boze boeren – allemaal symptomen. Het echte probleem – teveel ruimtedruk, geen visie op de (in)richting van het land – werd permanent geparkeerd. Tegelijkertijd werd het contrast tussen stad en platteland steeds groter – in voorzieningenniveau, economische ontwikkeling, enzovoorts.

De silver bullet waar iedereen het wel over eens was: meer betaalbare woningen in de steden. Er wordt volledig ingezet op binnenstedelijke verdichting. Het gevaar is dat we straks zitten met spookdorpen in Drenthe en Limburg, en steden vol hotelkamers in torens met aannemersarchitectuur. Is dat wat we willen nalaten aan onze kinderen?

Met die verdichtingsslag moeten we daarbij – zie Azië – ook gaan investeren in hoogwaardige ov-bereikbaarheid. En dan blijft het niet bij de stedelijke gebieden in de Randstad, maar ook om het hoogwaardig verbinden van steden als Arnhem, Enschede, Zwolle, Emmen. Met het bedrag waarmee nu de KLM wordt gered, hadden we de bereikbaarheid van ons eigen land structureel kunnen verbeteren. In plaats van goedkoop naar Bali, goedkoop en (duurzaam!) naar Breda.

Door het terugtrekken van de overheid en de dominantie van de markt zijn tenders tot frustratie van velen allesbepalend geworden. In het proces daarna domineert de Excel-sheet met bruto-netto verhoudingen het gesprek. Dit heeft schrikbarende invloed op de architectuur: extrusies van bouwplots met Isokorf-balkons die als een soort megacactussen onze steden beginnen te vullen. Dit soort stuitende schraalheid begint zorgelijke vormen aan te nemen.

‘Nederland is sterk op het middenveld’ las ik laatst. Daar ligt inderdaad een sterke traditie in ons land – met ‘paleizen voor arbeiders’, zoals Michel de Klerk het ooit noemde. Maar in de huidige slag om de vierkante meters op de woningmarkt verdwijnt niet alleen vakmanschap, maar verdwijnen ook de ideeën. ‘Alles lijkt zo op elkaar in Nederland’, verzuchtte een bevriende buitenlandse architect onlangs. Het feit dat de misplaatste arrogantie en zelfgenoegzaamheid van de jaren ‘90 plaats heeft gemaakt voor een zekere bescheidenheid en relativeringsvermogen in ons vak lijkt me winst. Maar dat dit nu omslaat in een gebrek aan ambitie vind ik buitengewoon riskant.

De vraag is dus tenslotte: ‘Wat kunnen we van China leren?’ Wat mij betreft drie dingen.

Laten we niet op de korte termijn focussen, maar in onze ambities naar de verre toekomst blijven kijken, en daarin vernieuwing omarmen. Daarnaast: laten we niet bang zijn om groot te blijven denken. En tot slot: laten we niet rigide, maar juist flexibel zijn in onze aanpak.

Ik hoorde laatst iemand opmerken ‘Ik heb wel genoeg van China’. Dat is net zoiets krankzinnigs als ‘Ik heb wel genoeg van de maan’. Mede dankzij deze column ben ik na drie jaar weer ‘geland’ in Nederland. Maar China zal er altijd blijven. Ook als inspiratie voor onze first world problems.

Daan Roggeveen is architect en oprichter van MORE Architecture, met kantoren in Amsterdam en Shanghai. Onlangs publiceerde hij, samen met Michiel Hulshof en Frances Arnold, ‘The Amsterdam Agenda – 12 Good Ideas for the Future of Cities’ (NAi010 Publishers, 2020).

Trefwoorden

ruimtelijke ordening column daan roggeveen china ambitie

1	Nominaties Schoolgebouw van het Jaar 2023 bekend maandag, 18 september
2	Hoogwaardig blok met sociale huurwoningen voor Leidsche Rijn Centrum vrijdag, 22 september
3	Architectenweb symposium: ontwerpen in analogie met het bestaande woensdag, 20 september
4	Echte architecten dinsdag, 19 september
5	Voormalig garagepand aan Scheldeplein Amsterdam gerenoveerd en uitgebreid dinsdag, 19 september