Violette Schönberger

Achter de muur

27 februari 2024, 9:00

De Britse holocaust-film The Zone of Interest is de laatste weken veelvuldig beschreven, besproken en bejubeld. Maar zelfs voor wie er al veel over heeft gelezen, komt het daadwerkelijk zien van de film binnen als een mokerslag. De sfeer blijft hangen, knagen en rotten in het hoofd: dagen-, weken- of bij sommigen zelfs maandenlang.

The Zone of Interest is gezet in het absolute nulpunt van moraliteit: de luxe villa van Nazi-commandant Rudolf Höss, direct grenzend aan de muren van concentratiekamp Auschwitz. Een ruimtelijk gegeven dat op zich al onbegrijpelijk is in zijn absurditeit – maar historisch correct. Om weinig reistijd te hebben naar de ‘werkdag’, woonden SS-officieren naast de kampen. Met hun gezinnen en kinderen.

De naam van de film verwijst naar het Duitse woord Interessengebiet, de zone van veertig vierkante kilometer die de Nazi’s rondom de vernietigingskampen leegveegden om ze zo aan het oog van de omgeving te onttrekken. Precies in dat gebied speelt zich het volkomen normale, burgerlijke leven zich af van het gezin Höss: vader, moeder, vijf kinderen en een aantal bedienden.

The Zone of Interest baseert zich op uitgebreid historisch onderzoek en is opgenomen in een huis vlakbij de oorspronkelijke Höss-villa. Tot in het kleinste detail is de woning gerecreëerd: alle meubels uit de tijd zijn nagemaakt en op basis van archieffoto’s en interviews is de inrichting van de set tot stand gekomen. Set, dat wil zeggen: het hele huis. Regisseur Glazer en zijn crew kozen ervoor zelf niet aanwezig te zijn in de ruimtes tijdens de filmopnamen; ze verborgen tientallen camera’s in de muren van het huis zodat acteurs niet wisten vanuit welke hoek ze gefilmd werden. Dat geeft het effect van een documentaire en brengt de bizarre setting voor de kijker nog dichterbij.

Het is een zeer architectonische film, waarin weinig wordt gesproken en nauwelijks sprake is van een plot. De hoofdrol is weggelegd voor het huis. De archetypische huiselijke elementen als keuken, badkamer, slaapkamer en tuin worden nauwgezet vastgelegd. Strak gefilmd in een ijzig vlak en helder licht kabbelt het ogenschijnlijk normale leven van de gezinsleden voort. Eten, koken, spelen, slapen. Ogenschijnlijk, want op de achtergrond is altijd het kamp. De enige ruimtelijke grens tussen burgerlijke idylle en gruwelijke vernietiging is een ander archetype: de muur. Daarachter, de hel. Ook architectonisch, maar het tegenovergestelde van de luxe villa. Schoorstenen, wachttorens, rook, vuur; we zien het kamp voortdurend boven de tuinmuur, vanuit de ramen van de kinderkamers of door de vitrage heen. De acteurs bewegen door het huis alsof ze er niets van zien.

Maar wat je niet kunt zien, kun je wel horen. Minstens zo huiveringwekkend als de ruimtelijke setting is de soundscape van componist Mica Levi. De geluiden van achter de muur zijn continu aanwezig, grommend, brandend, schietend, gillend. Niet sensationeel, maar omnipresent. Doodeng. Nog enger: niemand in het huis lijkt te reageren op die geluiden, zelfs de kinderen niet. Alleen de hond is voortdurend onrustig.

Het idee van een ruimtelijke zone die een op aarde gecreëerde hel moet verbergen is misselijkmakend. En om daarin te gaan wonen getuigt van een onvoorstelbare slechtheid. En hoewel natuurlijk iedere vergelijking met een situatie buiten de concentratiekampen ongepast is, gaat de bioscoopbezoeker toch met een knagend gewetensprobleem naar buiten. Wat zijn de muren waarachter we niet willen kijken, wat is het onrecht dat verborgen gaat achter de idylle van ons eigen veilige burgerlijke bestaan? Ook ik heb immers een huis met een gezin en een zorgvuldig aangelegde tuin.

Deze film gaat niet over de jaren ’40 alleen, zeggen ook regisseur Jonathan Glazer en producent James Wilson; het verhaal gaat ook over de huidige tijd. Over de levens van onschuldige mensen die worden verwoest op verschillende plekken in de wereld, over de metaforische muren die we in ons leven bouwen. De banaliteit van het kwaad is niet voorbehouden aan oorlogsmisdadigers. De glijdende schaal van ogen sluiten en zones aanleggen rondom dingen de we niet willen zien, raakt vrijwel iedereen.

The Zone of Interest is momenteel te zien in bioscopen door het hele land.

Violette Schönberger is architect en stedenbouwkundige. Zij is mede-oprichter van ontwerpbureau FALSEWORK en publiceert columns over architectuur en stedenbouw op www.fromscratch.work. In 2019 won ze de Geert Bekaertprijs voor Architectuurkritiek.

Trefwoorden

violette schönberger the zone of interest rudolf höss film holocaust concentratiekamp column muur auschwitz

1	Nominaties Schoolgebouw van het Jaar 2025 bekend woensdag, 17 september
2	Rijksmonumentaal tankstation Groningen getransformeerd tot Dudok aan het Diep dinsdag, 16 september
3	Architectenweb symposium: klein maar fijn wonen? dinsdag, 16 september
4	Inside Outside, Arons en Gelauff en Office Raumplan winnen tender Strandeiland donderdag, 18 september
5	Expositie in Museum Het Schip belicht vrouwen van de Amsterdamse School donderdag, 18 september

Gerelateerde nieuwsberichten

Grote plannen, met af en toe een grap

30 januari 2024

Toekomstdenken

22 december 2023

Onverwachte ontmoetingen en veilige routines

26 maart 2024

Berichten uit de bubble

28 november 2023

Verloting van vijf exemplaren van Paradijs van Imperfectie

10 april 2024

Mid-rise Milaan

23 april 2024

Gisteren van morgen

24 oktober 2023

Terugluisteren: Violette Schönberger in Nooit Meer Slapen

24 april 2024

Lang leve het leegstandsbeheer!

28 mei 2024

Die zaal, die zaal

26 september 2023

Rioolstedenbouw

27 juni 2023

Engagement revisited

25 juni 2024

Aftiteling van architectuur

24 september 2024

22 oktober 2024

23 mei 2023

25 april 2023

26 november 2024

28 maart 2023

19 december 2024

28 februari 2023

Het mogelijke of het juiste

31 januari 2023

Grondrecht

20 december 2022

Acht miljard daken

22 november 2022

Van de olifant en de muis

25 oktober 2022

27 september 2022

28 juni 2022

24 mei 2022

26 april 2022

22 maart 2022

22 februari 2022

25 januari 2022

De postkapitalistische stad

23 december 2021

Burgerraad ruimtelijke ordening

23 november 2021

26 oktober 2021

28 september 2021

22 juni 2021

25 mei 2021

28 april 2021

Bouwen voor de lang-heid

23 maart 2021

Het feest der ontregeling

23 februari 2021

Kosmische stedenbouw

26 januari 2021

2023 in tien columns door Violette Schönberger

28 december 2023

2022 in tien columns door Violette Schönberger

30 december 2022

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Boek en onderzoek naar metamorfose Nederlandse Delta

Gisteren, 16:30

De publicatie 'Reporting the Delta' wordt uitgegeven door NAI010 en komt voort uit verschillende onderzoekstrajecten en -labs van de TU Delft i.s.m. Eye Filmmuseum.

Tweede Abe Bonnema-woning binnen pilotproject verduurzaamd

Gisteren, 12:07

In Leeuwarden is een tweede Bonnema-woning binnen een pilotproject verduurzaamd. Het huis in de wijk Aldlân is bijna-energieneutraal gemaakt en voorzien van nieuw koudebruggenwerend gevelmateriaal.

KRFT – genomineerd voor prijs Architect van het Jaar 2025

Gisteren, 09:00

Emotie, dat roepen de ontwerpen van KRFT volgens de jury op, met hun verrassend tactiele architectuur die vormgeeft aan het publieke domein.

College van Rijksadviseurs presenteert agenda voor komende vier jaar

19 september, 2:45

Het College van Rijksadviseurs werkt de komende jaren onder meer aan een veelomvattende visie op volkshuisvesting. Daarbij gaat het CRa naar eigen zeggen voorbij aan het bouwen.

Keijzer door met wet tegen voorrang statushouders na kritiek RvS

Gisteren, 13:34

De Raad van State oordeelt vernietigend over het wetsvoorstel dat een einde moet maken aan voorrang voor statushouders bij de toewijzing van een sociale huurwoning.

Burgerinitiatief dagvaardt gemeente Amsterdam om massatoerisme

Gisteren, 10:25

De gemeente Amsterdam moet voor de rechter verschijnen omdat inwoners vinden dat de stad niet genoeg doet tegen massatoerisme.

Bouw megatunnel tussen Duitsland en Denemarken opnieuw vertraagd

19 september, 1:40

Het miljarden euro's kostende project moest in 2029 klaar zijn, maar dat verwacht de ontwikkelaar niet meer te halen.

Gelderland wil bescherming voor oude bosgronden versoepelen

19 september, 10:39

Dit zou gebruik van de grond voor zaken als woningbouw en wegenaanleg vergemakkelijken.

Kabinet koerst op moderne verzorgingshuizen voor ouderen

18 september, 1:48

Voor ouderen die niet meer zelfstandig thuis kunnen of willen wonen, maar nog te goed zijn voor verblijf in een verpleeghuis, kan een nieuwe woonvorm komen.