Hans van der Heijden

Het Timmermansoog: Acceptatie

9 april 2019, 9:15

De architectenstand onderhoudt een wankele verstandhouding met het grote publiek. Dat is niets nieuws. 200 jaar geleden was de Architek al een Brussels scheldwoord. Als architect moet je een dikke huid hebben, zo lijkt het.

Bij mij thuis is ‘het stadshart’ een running gag. Mijn geliefde gebruikt die voor alle vernieuwingen van de stad waarin geld een Rol speelt en de architect even ostentatief als wanhopig heeft geworsteld met de smaak van het grote publiek. En dat zijn er nogal wat, anders had het stadshart zich niet tot running gag ontwikkeld. Ongewild was mijn moeder ooit nog geestiger. Toen ik trots mijn eerste sociale woningbouwprojecten liet zien en vroeg wat ze ervan vond zei ze bedachtzaam: ‘Er is tegenwoordig natuurlijk ook geen geld meer voor mooie dingen.’

Op het vliegveld van Florence las ik een stukje van Nathalie de Vries en Fred Schoorl, respectievelijk voorzitter en directeur van de Branchevereniging Nederlandse Architectenbureaus (BNA), dat over dat acceptatieprobleem gaat.

Wat is er aan de hand? Het Binnenhof maakt ophef over de renovatie van de parlementsgebouwen. Het project is geheim. Onbekend is welke architecten aan de plannen werken. Alleen de kopstukken hebben een naam en bij gebrek aan inhoudelijk nieuws rollen hun koppen over straat. En Thierry Baudet heeft in zijn verkiezingscampagne lelijke dingen over architecten gezegd. Er circuleert een filmpje waarin hij onbekend blijkt met het werk van Leon Krier, wiens naam hij tot hilariteit van de architectenstand als Von Trier verhaspelt.

En wat is het antwoord van de BNA? De berichten bevatten ‘insinuaties en halve waarheden,’ zo menen De Vries en Schoorl. Hebben zij soms meer informatie over de perikelen aan het Binnenhof? Dat zou pikant zijn. De Vries en Schoorl schrijven helaas niet op wat de ophef veroorzaakt. Begrijpelijk voor een brancheorganisatie, want die moet nog langer mee aan het Binnenhof en klapt niet uit de school.

Rest de BNA niks anders dan de insinuaties van ‘bepaalde figuren’ te riposteren met nieuwe insinuaties? Nee hoor. Getuige de kop van het stuk heeft de BNA een opgewekt antwoord. Leve de architectuur, vier de verschillen! De BNA biedt voor elk wat wils. Zo hoef je in elk geval niet uit te leggen waar de architectuur voor staat. En heus, het staat er: architecten ‘doen hun best, meestal meer dan dat.’

Ik kan het mijn moeder niet meer vragen, maar vermoedelijk zou zij het niet meer dan vanzelfsprekend vinden dat architecten hun best doen. Haar parlement diende onkreukbaar en spaarzaam te zijn. Het vieren van diversiteit zou zij onacceptabel, losbollig en misschien zelfs hysterisch gevonden hebben. Voor de goede orde: mijn moeder was een keurige sociaaldemocratische dame, die weigerde te accepteren dat wij rijk zijn als nooit tevoren en er desondanks niet in slagen om een leefomgeving te bouwen die op de instemming en het genot van velen kan rekenen. Ik gaf haar daar altijd gelijk in, besefte ik in Florence.

In het voorgaande weekeinde had ik samen met collega-docenten aan de Rotterdamse Academie van Bouwkunst het 15^e eeuwse ‘stadshart’ van Pienza bestudeerd. De architect Bernardo Rosselino ontwierp rond een plein een palazzo voor de nieuwe paus Pius II, een kathedraal, een dienstgebouw en een stadhuis. De gebouwen zijn gemaakt van regionale materialen en alleen daarom al vormen zij een homogeen ensemble. Voor fijnproevers is er meer te genieten. De onderlinge verhoudingen van de gebouwen zijn complex. Er zijn (vooral Italiaanse en Duitse) boeken vol geschreven over hun typologie, geometrie, kunsttoepassingen en decoraties die in het ontwerp van het plein zelf samenkomen. Het is een ensemble dat op het oog te accepteren is en tegelijkertijd associaties openlaat voor diegene die verder wil kijken.

In de 15^e eeuw bestond het beroep van de architect niet. Ontwerpers kwamen vaak uit het steenhouwers- of edelsmidgilde. In het krachtenveld van de bouwproductie was de verovering van een positie cruciaal. Architecten beperkten zich tot de organisatie van het programma, de inpassing van overgeleverde gebouwtypen op de plek en het vastleggen van de geometrie van het gebouw. Muren werden opgetrokken in goedkoop steenachtig puin. Hierna maakten andere gilden het timmerwerk, de natuurstenen bekledingen, de ornamenten en de schilderingen. Het micro-management zoals wij dat tegenwoordig via BIM-modellen kunnen uitoefenen was onmogelijk. Overtuigingskracht en het vermogen tot samenwerking was van meet af aan een essentiële kwaliteit van de architect. Het was nooit een eenvoudig vak. De veelheid aan associatiemogelijkheden verbond men aan zelfbeperking. Uit de Middeleeuwse arbeidsdeling kwam de nieuwe ontwerpdiscipline voort. Ook in die tijd waren dat geen vaststaande gegevens, maar gevolgen van weloverwogen keuzen. Die waren verankerd het progressieve intellectuele programma van de Renaissance.

Zes eeuwen later besluiten De Vries en Schoorl hun stuk met een resoluut statement: ‘De BNA wijst verder iedere beweging af die de vrijheid van wetenschap, kunsten en journalistiek in diskrediet brengt.’ Toe maar.

De ophef over ons vak biedt de BNA gelegenheid om zich door argumentatie en slagvaardigheid te manifesteren als waardige nazaten van de Renaissance-architecten. De ‘vrijheid van de kunsten’ is door hen zuur verdiend. Het is aan de BNA om de praktische verdiensten van de beroepsgroep in de huidige arbeidsdeling en economie duidelijk te maken. Het gaat immers over de vraag hoe je met het puin van vandaag goede gebouwen kan maken, hoe je met de tunnelbekisting of op het Binnenhof tot een acceptabele architectuur komt. Indien de BNA een probleem heeft met de geheimzinnigheid rond het Binnenhof, dan zou het De Vries en Schoorl sieren om dat zélf aan de orde te stellen en niet te wachten tot ‘bepaalde figuren’ het euvel in het vizier krijgen.

In plaats daarvan laat mijn brancheorganisatie het bij de halfhartige verdediging van de status quo van de architect – of wat daarvan over is. De BNA toont geen wil om onwelgevallige tendensen onder ogen te zien. Dat gaat niet werken.

Hans van der Heijden is architect en werkt daarnaast als publicist en docent. Over het werk van zijn bureau, Hans van der Heijden Architect, is onlangs het boek Street Architecture verschenen. Zijn ‘timmermansogen’ dagen hem voortdurend uit om met humor en afstand over de (internationale) ontwikkelingen van zijn vak te schrijven. Voor Architectenweb doet hij dat in een maandelijkse column.

Trefwoorden

het timmermansoog thierry baudet binnenhof bond van nederlandse architecten (bna) hans van der heijden bna

1	Zeven architectenbureaus ontwerpen eerste woningen De Suikerzijde maandag, 15 april
2	‘Stoere dame op hoge hakken’ model voor gevel pand P.C. Hooftstraat woensdag, 17 april
3	Woontoren Nova in De Binckhorst rondt de transformatie Maanplein af woensdag, 17 april
4	Marc Koehler Architects presenteert ensemble van zes gebouwen in Buiksloterham donderdag, 18 april
5	Een sereen samenspel van villa’s in een groen landschap woensdag, 17 april

Gerelateerde nieuwsberichten

Hans van der Heijden in De Volkrant: Baudet heeft een punt

23 april 2019

Het Timmermansoog: Acceptatie

Trefwoorden

Best gelezen

Gerelateerde nieuwsberichten

Gerelateerde video's

Andere nieuwsberichten

Nieuw gebouw met laboratoria en kantoren voor Leiden Bio Science Park

Mecanoo transformeert voormalig concertgebouw in Schotse Perth tot museum

Porseleinen Toren in ontwikkelgebied Nieuw Delft officieel geopend

MoederscheimMoonen ontwerpt nieuw bewegingscentrum voor zorglandgoed

Amsterdam gaat meer woningen voor ouderen geschikt maken

FNV: minister moet ingrijpen na censuur door bestuur TU Delft

Gelderland wil 12.000 huizen bouwen bovenop bestaande daken

Zeeland investeert miljoenen in wonen, wegen en leefbaarheid

De Jonge: invoering Omgevingswet tot nu toe ‘rustig en stabiel’

Amsterdam verbiedt bouw nieuwe hotels