Hans van der Heijden

Het Timmermansoog: Moveable Feast

8 oktober 2019, 9:15

Na je veertigste geef je je ouders niet meer de schuld van je opvoeding. Ik schudde het keurige modernisme-onderwijs dat ik bij Mecanoo genoot van mij af. Ik ontdekte de renaissance. Te laat.

Alles wat met klassieke architectuur te maken had leek geheimtaal. De handboeken benadrukten de ordes, verhoudingen en maatsystemen. Het leek de Bossche School wel, zo ondoordringbaar werd de architectuur voorgesteld van wat inmiddels mijn helden zijn: Brunelleschi, Alberti, Ammannati en de Sangallo-familie. Hun ontwerpen leverden geen ordes. Zij produceerden orde.

Het waren Italianen die de architectuur van de renaissance ontwierpen. De renaissance is echter geen exclusieve Italiaanse affaire. De muziek kwam bijvoorbeeld uit Vlaanderen. Europa was een cultureel schaakbord, ‘a moveable feast’ in de woorden van de Brits-Amerikaanse renaissancedeskundige Karin Templin.

Samen met Karin vormen Like Bijlsma, Theo van de Beek en ik een studieclub die het renaissancepalazzo analyseert. Met studenten van de Rotterdamse Academie van Bouwkunst reizen wij elk jaar naar een andere stad. Wij zien de invloeden van Florence in Rome en leren dat het Napolitaanse palazzo geëvolueerd is van een aristocratische woonzetel naar speculatiebouw. Het palazzo is dé bouwsteen van de alledaagse Italiaanse stad. Het laat eenvoudig functiewisseling en -menging toe. Een palazzo is rijk of arm, maar klasseneutraal.

Waarom is het als woningtype aan Nederland voorbijgegaan? Een mogelijke verklaring is dat Nederland na de Gouden Eeuw een arm land was. De industriële revolutie en de explosieve stadsgroei sloeg in ons land niet toe. Waar Berlijn en London de schaalsprong van huisjesstad naar appartementenstad meemaakten, groeide de Nederlandse handelsstad rondom 1900 door rijtjeshuizen te bouwen.

Toen was je pas architect als je Rome gezien had. De kennis van het palazzo nam men terug naar huis. Banken, stadhuizen en musea werden in dat nobele type gebouwd. Aan de Rotterdamse Blaak staan drie banken die in 1940 zijn ontworpen. Het zijn vernederlandste palazzi, voorzien van metselwerk en van onmonumentale asymmetrisch gelegen entrees, springlevende producten van Karins moveable feast. Een kolossale feestganger van eerdere datum is uiteraard het stadhuis op de Dam. In de 17^e eeuw was dit het grootste profane gebouw ter wereld, icoon van de handelsstad Amsterdam. Kortstondig was ontwerper Jacob van Campen de ster van Europa.

Het is niet moeilijk om uit deze haastige schets op te maken dat Europa bestáát. Vlaanderen, Amsterdam, Parijs, Londen, Florence en Londen hebben eeuwenoude reciproke banden. Die zijn statisch noch elitair. De architectuur van de renaissance is geen Land van Ooit, maar iets dat bij het Europa van nu hoort. Het is tegelijk ideaal en realiteit.

Enige maanden geleden waagde ik het om in een interview in De Volkskrant toe te geven dat ik de weerzin van Thierry Baudet tegen de huidige architectuurproductie wel kon volgen. Wij moeten de observaties van de cultuurcriticus en de idealen van politicus Baudet echter uit elkaar houden. De hang van de politicus naar de ‘boreale’ oorsprong van onze cultuur is absurd. Net zo ondoordacht is dat Jaap Huisman de term ‘boreale architectuur’ in het Parool zo maar overneemt en die nota bene koppelt aan de ‘geliefde negentiende eeuw’ van Baudet. Hij meent daarmee voldoende gezegd te hebben om een recent door Hans Kollhoff opgeleverd hotel af te serveren. Minachting voor de terminologie, over elkaar heen tuimelende tijdvakken: zo ontaardt de architectuurdiscussie in plechtige wartaal.

Vorig najaar verscheen ‘Grand Hotel Europa’ van Ilja Pfeijffer. Van literatuur heb ik geen verstand, maar dit lijkt mij een belangrijke ideeënman. Europa bestaat, het continent is problematisch, introspectief en waant zich ten onrechte moreel superieur. Europeanen zijn tuk op de instandhouding van hun erfgoed. Toerisme, erfgoedspecialisme en monumentenzorg bedreigen de acceptatie van al dat erfgoed als alledaags genotsartikel, zo beweren Pfeijffers personages.

De koestering parkeert de Europese cultuur in het verleden. Anders dan hun gasten zien Europeanen geen voortschrijdend ideaal. Het continent is matig in staat om het eigen waardensysteem te actualiseren. Het schijnt dat de rede tegenwoordig in Parijs ligt, de macht nog immer in Duitsland, de paniek in Londen en de economische groei in Oost-Europa. In de architectuur loopt Vlaanderen voorop. Het kan verkeren. Europa is een aangenaam moveable feast.

Hans van der Heijden is architect en werkt daarnaast als publicist en docent. Over het werk van zijn bureau, Hans van der Heijden Architect, is vorig jaar het boek Street Architecture verschenen. Hij is honorary visiting professor aan de University of Liverpool en geeft les aan de Academie van Bouwkunst in Rotterdam.

Trefwoorden

hans van der heijden renaissance stadspaleis het timmermansoog column

1	Wubben.Chan ontwerpt woongebouw nabij Marconiplein woensdag, 29 november
2	Detail: stamplemen wanden maken badhuis deel van het landschap woensdag, 29 november
3	Nijmegen hoeft plannen voor westelijke entree station niet aan te passen donderdag, 30 november
4	Een thuiskomen voor Bedaux de Brouwer Architecten dinsdag, 28 november
5	MVRDV en Orange Architects ontwerpen vooruitlopend op de wederopbouw van Oekraïne woensdag, 29 november

Het Timmermansoog: Moveable Feast

Trefwoorden

Best gelezen

Gerelateerde nieuwsberichten

Gerelateerde video's

Andere nieuwsberichten

Stadskantoor Heerlen ontworpen als inversie van het raadhuis

Tien Nederlandse bureaus vallen in de prijzen bij Archello Awards

AM gaat Ritmeesterlocatie in Veenendaal herontwikkelen

Conjunctuurmeting BNA: werkvoorraad blijft ruim onder niveau 2022

Gemeenten lopen achter bij huisvesten statushouders

750 jaar Amsterdam wordt in 2025 gevierd op autoloze A10

Programma over rolmodellen in de architectuur in Pakhuis de Zwijger

Chinees Evergrande krijgt onverwacht extra tijd voor reddingsplan

Zeeland wil meer grip op uitbreidingsplannen recreatiesector

Portaal en AM slaan handen ineen voor krachtige wijken in regio Utrecht