Hans van der Heijden

Het Timmermansoog: Moveable Feast

8 oktober 2019, 9:15

Na je veertigste geef je je ouders niet meer de schuld van je opvoeding. Ik schudde het keurige modernisme-onderwijs dat ik bij Mecanoo genoot van mij af. Ik ontdekte de renaissance. Te laat.

Alles wat met klassieke architectuur te maken had leek geheimtaal. De handboeken benadrukten de ordes, verhoudingen en maatsystemen. Het leek de Bossche School wel, zo ondoordringbaar werd de architectuur voorgesteld van wat inmiddels mijn helden zijn: Brunelleschi, Alberti, Ammannati en de Sangallo-familie. Hun ontwerpen leverden geen ordes. Zij produceerden orde.

Het waren Italianen die de architectuur van de renaissance ontwierpen. De renaissance is echter geen exclusieve Italiaanse affaire. De muziek kwam bijvoorbeeld uit Vlaanderen. Europa was een cultureel schaakbord, ‘a moveable feast’ in de woorden van de Brits-Amerikaanse renaissancedeskundige Karin Templin.

Samen met Karin vormen Like Bijlsma, Theo van de Beek en ik een studieclub die het renaissancepalazzo analyseert. Met studenten van de Rotterdamse Academie van Bouwkunst reizen wij elk jaar naar een andere stad. Wij zien de invloeden van Florence in Rome en leren dat het Napolitaanse palazzo geëvolueerd is van een aristocratische woonzetel naar speculatiebouw. Het palazzo is dé bouwsteen van de alledaagse Italiaanse stad. Het laat eenvoudig functiewisseling en -menging toe. Een palazzo is rijk of arm, maar klasseneutraal.

Waarom is het als woningtype aan Nederland voorbijgegaan? Een mogelijke verklaring is dat Nederland na de Gouden Eeuw een arm land was. De industriële revolutie en de explosieve stadsgroei sloeg in ons land niet toe. Waar Berlijn en London de schaalsprong van huisjesstad naar appartementenstad meemaakten, groeide de Nederlandse handelsstad rondom 1900 door rijtjeshuizen te bouwen.

Toen was je pas architect als je Rome gezien had. De kennis van het palazzo nam men terug naar huis. Banken, stadhuizen en musea werden in dat nobele type gebouwd. Aan de Rotterdamse Blaak staan drie banken die in 1940 zijn ontworpen. Het zijn vernederlandste palazzi, voorzien van metselwerk en van onmonumentale asymmetrisch gelegen entrees, springlevende producten van Karins moveable feast. Een kolossale feestganger van eerdere datum is uiteraard het stadhuis op de Dam. In de 17^e eeuw was dit het grootste profane gebouw ter wereld, icoon van de handelsstad Amsterdam. Kortstondig was ontwerper Jacob van Campen de ster van Europa.

Het is niet moeilijk om uit deze haastige schets op te maken dat Europa bestáát. Vlaanderen, Amsterdam, Parijs, Londen, Florence en Londen hebben eeuwenoude reciproke banden. Die zijn statisch noch elitair. De architectuur van de renaissance is geen Land van Ooit, maar iets dat bij het Europa van nu hoort. Het is tegelijk ideaal en realiteit.

Enige maanden geleden waagde ik het om in een interview in De Volkskrant toe te geven dat ik de weerzin van Thierry Baudet tegen de huidige architectuurproductie wel kon volgen. Wij moeten de observaties van de cultuurcriticus en de idealen van politicus Baudet echter uit elkaar houden. De hang van de politicus naar de ‘boreale’ oorsprong van onze cultuur is absurd. Net zo ondoordacht is dat Jaap Huisman de term ‘boreale architectuur’ in het Parool zo maar overneemt en die nota bene koppelt aan de ‘geliefde negentiende eeuw’ van Baudet. Hij meent daarmee voldoende gezegd te hebben om een recent door Hans Kollhoff opgeleverd hotel af te serveren. Minachting voor de terminologie, over elkaar heen tuimelende tijdvakken: zo ontaardt de architectuurdiscussie in plechtige wartaal.

Vorig najaar verscheen ‘Grand Hotel Europa’ van Ilja Pfeijffer. Van literatuur heb ik geen verstand, maar dit lijkt mij een belangrijke ideeënman. Europa bestaat, het continent is problematisch, introspectief en waant zich ten onrechte moreel superieur. Europeanen zijn tuk op de instandhouding van hun erfgoed. Toerisme, erfgoedspecialisme en monumentenzorg bedreigen de acceptatie van al dat erfgoed als alledaags genotsartikel, zo beweren Pfeijffers personages.

De koestering parkeert de Europese cultuur in het verleden. Anders dan hun gasten zien Europeanen geen voortschrijdend ideaal. Het continent is matig in staat om het eigen waardensysteem te actualiseren. Het schijnt dat de rede tegenwoordig in Parijs ligt, de macht nog immer in Duitsland, de paniek in Londen en de economische groei in Oost-Europa. In de architectuur loopt Vlaanderen voorop. Het kan verkeren. Europa is een aangenaam moveable feast.

Hans van der Heijden is architect en werkt daarnaast als publicist en docent. Over het werk van zijn bureau, Hans van der Heijden Architect, is vorig jaar het boek Street Architecture verschenen. Hij is honorary visiting professor aan de University of Liverpool en geeft les aan de Academie van Bouwkunst in Rotterdam.

Trefwoorden

hans van der heijden renaissance stadspaleis het timmermansoog column

1	Realisatie woongebouw Atlas I naast Essalammoskee in Rotterdam-Zuid gestart woensdag, 10 december
2	Architecten tonen voorstellen voor woningbouw in tussenruimtes Wallengebied donderdag, 11 december
3	Kollhoff & Pols realiseert 58 woningen in monumentale panden Den Haag dinsdag, 9 december
4	Pixelgevel van MVRDV versterkt uitstraling modulaire woontorens in Singapore maandag, 8 december
5	Gebouwen niet slopen, maar langzaam laten rijpen donderdag, 11 december

Gerelateerde nieuwsberichten

Het Timmermansoog: Construeren

11 februari 2020

Hans van der Heijden in architectenpool Southwark Londen

3 juni 2020

Het Timmermansoog: Zelfdoen

10 november 2020

Het Timmermansoog: Middenrif

8 december 2020

Het Timmermansoog: Folklore

13 oktober 2020

Hans van der Heijden deelt fascinatie voor woonpalazzo in boek

6 februari

Het Timmermansoog: Groot

10 september 2019

Het Timmermansoog: Paardenmiddel

11 juni 2019

Het Timmermansoog: Deur

14 mei 2019

Het Timmermansoog: Acceptatie

9 april 2019

Het Timmermansoog: Brexit

12 maart 2019

Het Timmermansoog: Vakmanschap

12 februari 2019

Het Timmermansoog: Niet-stad

15 januari 2019

Het Timmermansoog: Geloof

11 december 2018

Het Timmermansoog: Wonen

13 november 2018

Het Timmermansoog: Burgerwezen

9 oktober 2018

Het Timmermansoog: Proeftuin N

11 september 2018

Het Timmermansoog: Analogen

12 juni 2018

Het Timmermansoog: Zivilarchitektur

8 mei 2018

Het Timmermansoog: Gelegenheidswerk

10 april 2018

Het Timmermansoog: Arch-i-Varis

13 maart 2018

Het Timmermansoog: Stadsbank

13 februari 2018

Het Timmermansoog: Bajespuin

16 januari 2018

Het Timmermansoog: Interieur

12 november 2019

Het Timmermansoog: Castex

10 december 2019

Het Timmermansoog: Boijmans

14 januari 2020

Het Timmermansoog: Pathos

10 maart 2020

Het Timmermansoog: Plasticsoep

14 april 2020

Het Timmermansoog: Onheil

12 mei 2020

Het Timmermansoog: Vak

9 juni 2020

Hans van der Heijden

30 augustus 2020

Het Timmermansoog: Mies

8 september 2020

Hans van der Heijden – genomineerd voor de Architect van het Jaar-prijs

14 september 2020

Hans van der Heijden aangesteld als parttime hoogleraar Architectuurontwerp aan de Universiteit Antwerpen

29 september 2022

Toon alles

Gerelateerde video's

Hans van der Heijden

Nominatie voor de prijs voor Architect van het Jaar 2020

Andere nieuwsberichten

Faculteit ITC Universiteit Twente onderscheiden met Abe Bonnema Architectuurprijs 2025

12 december, 5:30

Vrijdag ontving Civic Architects de prijs en het bijbehorend geldbedrag van 50.000 euro uit handen van Ed Nijpels, voorzitter van de ir. Abe Bonnema Stichting.

MVRDV werkt aan renovatie boeddhistisch klooster in Franse Dordogne

12 december, 11:37

Naar ontwerp van MVRDV en het plaatselijke architectenbureau MoonWalkLocal ondergaat het boeddhistische klooster Plum Village in de Franse Dordogne een grote renovatie.

Studio for New Realities ontwerpt twee woongebouwen in District U

12 december, 10:00

De transformatie van het voormalige Unilever-terrein in Vlaardingen gaat een nieuwe fase in nu gestart is met de bouw van de eerste woningbouwprojecten.

Wanden uit leemsteen verbinden woning met Limburgs landschap

12 december, 9:00

In de landelijke omgeving van Weert, in het noorden van Limburg, heeft De Nieuwe Context een woning ontworpen waar wanden uit leemsteenblokken de verbinding tussen binnen en buiten manifest maken.

RIVM: verbeterde luchtkwaliteit leidde tot afname sterfte

12 december, 12:27

Een verbeterde luchtkwaliteit heeft ervoor gezorgd dat er tussen 1995 en 2019 een kwart minder mensen zijn overleden na dagen met verhoogde concentraties van luchtverontreinigende stoffen.

Zuid-Holland: met dubbel agrarisch ruimtegebruik stroom voor 700.000 huizen

12 december, 11:06

De provincie heeft laten uitzoeken waar de combinatie van landbouw en zonnepanelen in theorie mogelijk is.

Miljarden extra nodig voor aanleg landelijk waterstofnetwerk

11 december, 3:13

Volgens de Algemene Rekenkamer zijn de verwachte opstartverliezen meer dan drie keer zo hoog als het beschikbare subsidiebedrag van 750 miljoen euro.

Brussel wil snellere vergunningen voor elektriciteitsprojecten

11 december, 1:39

De Europese Commissie wil dat elektriciteitsnetwerken van lidstaten beter op elkaar aansluiten.

Zeeland stopt samenwerking met aannemers over aanpak Zeelandbrug

10 december, 1:56

Volgens de provincie heeft de aannemerscombinatie een kostenraming gepresenteerd die fors boven het eerder vastgestelde budget van 5,5 miljoen euro ligt.

Verbreding Betuwelijn in Duitsland duurt nog minstens tien jaar

10 december, 12:30

De bedoeling is dat er in Duitsland meer dan zeventig kilometer spoor bijkomt, elf stations worden omgebouwd en 47 viaducten en bruggen worden aangepast.

Ga naar het nieuws-archief