Hans van der Heijden

Het Timmermansoog: Folklore

13 oktober 2020, 9:15

De rijksbijdragen aan de architectuurinstellingen zijn bekend en dat zorgt voor rituele opwinding over de verdeling van het geld. Er bestaat heimwee naar het Nederlands Architectuurinstituut. De reputatie van de baas van de opvolger daarvan, Het Nieuwe Instituut (HNI), staat op de tocht. Ik lees tweets met namen van de wenselijke opvolger die dat herstel gaat fixen. Echter: de fragmentatie van de vaderlandse architectonische instituties en de afhankelijkheid van overheidsgelden is een bijproduct van een architectenstand die het eigendom over hun vak niet zelf claimt.

Het Architectuurinstituut, het Stimuleringsfonds Architectuur en Architectuur Lokaal (wellicht ook) hebben slechts kort bestaan. In de architectuurgeschiedenis zijn zij de 25-jarige uitzondering op een eeuwenoude regel. Waarschijnlijk komt dat gedeeltelijk voort uit de zwakke positie die de Nederlandse architect in vergelijking met de buitenlandse collega’s inneemt. In elk geval sinds de Tweede Wereldoorlog dragen architecten de verantwoordelijkheid over het functioneren van het gerealiseerde bouwwerk over aan de bouwondernemer. Dát is de partij die het technisch functioneren van het totale gebouw garandeert. De architectendienst is vernauwd tot een ongekwalificeerde culturele activiteit zonder noemenswaardige juridisch-technische verantwoordelijkheden.

Het RIBA, het Royal Institute of Bloody Architects, is een tegenvoorbeeld. In een monumentaal pand aan Portland Place in Londen worden het ledenblad, catalogi en architectuurboeken verkocht, geredigeerd en uitgegeven, tentoonstellingen georganiseerd en ingericht, debatten en cursussen gegeven, toetredingsexamens gehouden, beroepskwalificaties in de gaten gehouden en architectentitels geregistreerd en verdedigd. Van daaruit praat men mee over nieuwe wetten, bouwvoorschriften en ruimtelijk beleid. Het RIBA streeft naar regionale vertegenwoordiging die immer verbonden blijft aan het instituut. Het voorzitterschap is een erebaan voor een gekozen praktijkbeoefenaar. De directie van het RIBA heeft een uitvoerende taak en blijft onzichtbaar. Met alle kracht claimt men het eigendom van het ontwerpvak. Belangrijk: het RIBA slaagt erin om bedrijfsmatige, juridische, politieke, culturele, technische, historische en vakmatige aspecten duurzaam te bundelen in één instituut. Als je in Londen afspreekt met een collega doe je dat in de lounge aan Portland Place.

Je kunt van mening verschillen over de vraag wie het eigendom architectuur bezit. Haar canon wordt in de driehoek van maker, publiek en product gedefinieerd. Kenmerkend voor de Nederlandse architectuurdriehoek is de overheid, die zowel de rol van stimulator, opdrachtgever, beleidsmaker, producent, archivaris en hoeder van het erfgoed speelt. Die diffuse overheid bleek in staat om het Architectuurinstituut op te laten gaan in het HNI. Architecten moeten zich de vraag stellen hoe het in deze afhankelijkheidspositie verder moet de architectuurinstituties. Ik zie drie mogelijkheden.

Het eerste scenario is om niks te doen. Dat is gerieflijk: het delegeren van de architectonische cultuur kost de architectenstand geen cent. Het is weliswaar een conjunctuurgevoelige oplossing, maar men heeft verder geen omkijken naar het bewaren en uitdragen van de verdiensten van het vak. Maar dit scenario heeft ook zijn prijs. Wordt hiervoor gekozen, dan spreken partijen af dat het geklaag over de status quo van het bestel en de grillige besluitvorming van de boven-ons-gestelden wordt afgeschaft, danwel definitief tot folklore verklaard.

In een tweede scenario verschuift de blik naar het hier en nu. Erkend wordt dat het Architectuurinstituut en de Nieuwe Opvolger bijgeschreven kunnen worden in de geschiedenis. Men gaat ervan uit dat de media van de architectonische cultuur blijvend zijn veranderd. In deze optiek komt het erop aan om een voet achter de deur te krijgen in de vluchtige digitale wereld, de competitie aan te gaan met het democratische oordeel van de hit rates op het internet en bijvoorbeeld ook een visie te ontwikkelen op het bewaren van digitale ontwerpdocumenten, die immers vormloos lijken en bovendien onderhevig zijn aan permanente innovatie. Wie kan over een eeuw nog een BIM-model lezen dat in 2020 met een zeer specifieke applicatie is gemaakt? Hoe belangrijk is dat? Hoe is de dominantie van bijvoorbeeld Dezeen te nuanceren en te bekritiseren? Wie heeft eigenlijk de bal in zo’n proces? Intrigerend allemaal.

Het derde scenario herstelt iets wat nooit bestaan heeft, namelijk het wensbeeld van een assertief architectuurinstituut. De BNA is in zo’n gedachtegang niet slechts een branchevereniging en wordt weer een bond ter bevordering van de bouwkunst. Door de bescheiden verhoging van de contributie en de aanwending van andere inkomsten (bijscholingscursussen!) kan men een bod op het gebouw en de inventaris van Het Nieuwe Instituut doen. De Nieuwe BNA doet de tentoonstellingen van het voormalige Architectuurinstituut verbleken en trekt het uitdelen van onderzoeks- en archiveringsgelden, de titelbescherming en de regionale activiteiten naar zich toe.

Indien de BNA het laatste scenario waarmaakt, word ik terstond lid, maar dat terzijde. Belangrijker is dat de architectenstand de discussie over het architectonische bestel van zijn kleingeestigheid ontdoet. Dat bestel is geen gevolg van het falend personeelsbeleid in Het Nieuwe Instituut, het is te wijten aan het gebrek aan culturele ondernemingszin van mijn beroepsgroep.

Hans van der Heijden is architect en werkt daarnaast als publicist en docent. Over het werk van zijn bureau, Hans van der Heijden Architect, is vorig jaar het boek Street Architecture verschenen. Hij is honorary visiting professor aan de University of Liverpool en geeft les aan de Academie van Bouwkunst in Rotterdam.

Trefwoorden

het timmermansoog column nederlands architectuurinstituut nai hans van der heijden bna het nieuwe instituut hni

1	Nominaties Woongebouw van het Jaar 2025 bekend woensdag, 3 september
2	VORM koopt voormalige boekweitfabriek in Rotterdamse Piekstraat vrijdag, 5 september
3	D66 wil stad bouwen in nieuwe polder tussen Amsterdam en Almere woensdag, 3 september
4	Woontoren De Vrijheid door Atelier Kempe Thill in Bajeskwartier opgeleverd maandag, 1 september
5	Glasgebouw op Strijp-S in Eindhoven krijgt nieuw leven als woongebouw vrijdag, 5 september

Gerelateerde nieuwsberichten

Luchtballon van Het Nieuwe Instituut loopt gesubsidieerd leeg (deel 1)

14 juli 2020

Luchtballon van Het Nieuwe Instituut loopt gesubsidieerd leeg (deel 2)

15 juli 2020

Luchtballon van Het Nieuwe Instituut loopt gesubsidieerd leeg (deel 3)

16 juli 2020

Het Timmermansoog: Zelfdoen

10 november 2020

Het Timmermansoog: Middenrif

8 december 2020

NRC: voor de architectuur is HNI vrijwel irrelevant geworden

3 september 2020

Het Timmermansoog: Mies

8 september 2020

Het Timmermansoog: Vak

9 juni 2020

Guus Beumer vertrekt bij Het Nieuwe Instituut

3 december 2020

Terwijl Van der Heijden en Roggeveen stoppen, starten Van Eig en Schönberger met column

24 december 2020

Het Timmermansoog: Onheil

12 mei 2020

Het Timmermansoog: Plasticsoep

14 april 2020

Het Timmermansoog: Pathos

10 maart 2020

Het Timmermansoog: Construeren

11 februari 2020

Het Timmermansoog: Boijmans

14 januari 2020

Het Timmermansoog: Castex

10 december 2019

Het Timmermansoog: Interieur

12 november 2019

Het Timmermansoog: Moveable Feast

8 oktober 2019

Het Timmermansoog: Groot

10 september 2019

Hans van der Heijden deelt fascinatie voor woonpalazzo in boek

6 februari

Het Timmermansoog: Paardenmiddel

11 juni 2019

Het Timmermansoog: Deur

14 mei 2019

Het Timmermansoog: Acceptatie

9 april 2019

Het Timmermansoog: Brexit

12 maart 2019

Het Timmermansoog: Vakmanschap

12 februari 2019

Het Timmermansoog: Niet-stad

15 januari 2019

Het Timmermansoog: Geloof

11 december 2018

Het Timmermansoog: Wonen

13 november 2018

Het Timmermansoog: Burgerwezen

9 oktober 2018

Het Timmermansoog: Proeftuin N

11 september 2018

Het Timmermansoog: Analogen

12 juni 2018

Het Timmermansoog: Zivilarchitektur

8 mei 2018

Het Timmermansoog: Gelegenheidswerk

10 april 2018

Het Timmermansoog: Arch-i-Varis

13 maart 2018

Het Timmermansoog: Stadsbank

13 februari 2018

Het Timmermansoog: Bajespuin

16 januari 2018

Expositie in Het Nieuwe Instituut belicht invloed Walt Disney

16 maart 2021

Hans van der Heijden aangesteld als parttime hoogleraar Architectuurontwerp aan de Universiteit Antwerpen

29 september 2022

Toon alles

Andere nieuwsberichten

René van Zuuk ontwerpt gebogen woongebouw voor Hilversumse binnenstad

3 uur geleden

Aan de Prins Bernhardstraat, een verbinding tussen de oude binnenstad en het stationsgebied van Hilversum, is naar ontwerp van René van Zuuk Architects een appartementengebouw gerealiseerd dat de bocht in de straat begeleidt.

Joost Ector – genomineerd voor prijs Architect van het Jaar 2025

4 uur geleden

Een ontzettend goede columnist, vindt de jury; misschien wel de beste schrijver in het veld, die nu al voor het tiende jaar via zijn maandelijkse column het vakgebied kritisch beschouwt.

Glasgebouw op Strijp-S in Eindhoven krijgt nieuw leven als woongebouw

5 september, 2:25

In het complex in het hart van het voormalige Philipsterrein komen 177 woningen en verschillende functies in de plint. In het ontwerpt streeft architecten-en-en een goede balans tussen oud en nieuw na.

VORM koopt voormalige boekweitfabriek in Rotterdamse Piekstraat

5 september, 11:59

De ontwikkelaar wil er een woongebouw met ongeveer tweehonderd appartementen realiseren, waarvan het merendeel in het betaalbare segment. Ook komt er ruimte voor bedrijven en parkeren.