Hans van der Heijden

Het Timmermansoog: Vakmanschap

12 februari 2019, 9:18

Vakmanschap is een 'buzz word'. In het alledaagse spraakgebruik is lang niet altijd duidelijk of het vakmanschap op de bouwplaats, in de fabriek of achter het computerscherm wordt bedoeld. Het woord heeft louter positieve betekenissen. Niemand is tégen vakmanschap. Het roept de vraag op waar men precies vóór is in de retoriek van het vakmanschap.

Onlangs kwam het boek Crafting the Facade uit. Op drie Europese architectuurscholen (Glasgow, Amsterdam, Vaduz) is gestudeerd op de gevels die in natuursteen, hout en baksteen zijn vervaardigd. Studenten tekenden metershoge detailtekeningen van beroemde gebouwen. De docenten hebben deze Crafting-didactiek enigermate geobjectiveerd door verschillende materialen en bouwpraktijken als uitgangspunt te nemen. Bovendien waren op het afsluitende congres verschillende externe critici aanwezig.

Als documentatie is het boek dik in orde. Vormgever Joost Grootens heeft de studententekeningen sterk verkleind en voegde van elke tekening een detail op ware grootte toe. Dat redt de tekeningen, want ze waren vooral gróót, gemaakt met een ongeoefende architectenhanden. Vrij helder beschrijven de betrokken docenten hun didactiek. Hoe duiden de uitgenodigde critici dit?

Scherp als altijd is de bijdrage van Arjen Oosterman. Net als zijn collega’s gaat hij ervan uit dat het begrip Crafting genoegzaam duidelijk is. Door te schrijven over de ‘sensibiliteit van het maken’ en ‘het gebruik van lokale materialen en oplossingen’ roept hij de bekende positieve, maar helaas ook zweverige associaties op. Zijn conclusie is onontkoombaar: Crafting the Facade is een stugge poging om weerstand te bieden aan de krachten van de internationale cultuur en opnieuw te verbinden met de ‘betekenisvolle’ ontwerpregels van de oude Grieken en Romeinen.

Anders dan Oosterman zoek ik in de -Craftingdidactiek niet naar betekenisverlening. Bedenk dat het woord Crafting ook gewoon ‘vervaardigen’ betekent. Nadat Ludwig Wittgenstein klaar meende te zijn met zijn taalfilosofie en enkele bouwwerken had gerealiseerd schreef hij: ‘Als wij huizen bouwen, praten en schrijven wij.’ Hij had gemerkt dat in de bouw routines bestaan die niet voor alle betrokkenen (laat staan voor buitenstaanders) even verstaanbaar of nuttig zijn, maar blijkbaar toch het proces vooruithelpen.

Van oudsher is het natekenen van voorbeelden een routine bij het aanleren van ontwerpvaardigheden. Eerlijk gezegd heb ik geen flauw idee hoe dat precies werkt. Leren door tekenen is net zo’n zwarte doos als het praten en schrijven dat Wittgenstein bij het vervaardigen van gebouwen constateerde. Neem een van mijn studenten die een gevel van een gotisch gebouw op grote schaal presenteerde: zij had niet de gevraagde bouwkundige tekening in kleur gemaakt, maar simpelweg een foto bewerkt en als aanzicht op schaal afgedrukt. Dat was voor deze studente, werkzaam bij een bureau waarin de gevel als een uitwisselbaar weefsel op het gebouw wordt gemonteerd, een vanzelfsprekendheid. Nadat ik haar had gevraagd de gevel daadwerkelijk bouwkundig in kleur te tekenen kwam zij er met een schok achter dat alle maten veelvouden van steenmaten waren en dat de typische natuursteenornamenten van de gotiek daarin een tussenmaat vormden.

In de experimentele wetenschap spreekt men van de ‘good lab hands’ van het laboratoriumpersoneel. De mythe gaat dat tandartsen hun vaardigheden oefenen door theelichtjes te solderen. Medicijnenstudenten trainen op anatomische modellen en varkens. Zij krijgen hun operatierobots onder de knie door druiven te pellen. Net zo nuchter kun je de bouwkunde benaderen. Maar om dat nou vakmanschap te noemen?

Gestimuleerd door het overspannen zingevingsdiscours in de architectuur, gedwongen door de scholen en misschien hun eigen ambities, presenteren architectuurstudenten tegenwoordig topzware legitimeringen van hun ontwerpen. Crafting the Facade stelt daar de actualisatie van het teken- en vervaardigingsproces tegenover. Het tekenen en vervaardigen gaat vooraf aan de zingeving. Betekenisverlening is geen monopolie van de vervaardiger.

Ik heb stapels boeken die het huis dat Wittgenstein voor zijn zus ontwierp proberen te begrijpen. Gelukkig sprak of schreef hij zelf niet over de betekenis daarvan. Wittgenstein is een van de beroemdste dilettanten van de architectuur. Minder bekend is dat hij fantastisch kon tekenen.

Hans van der Heijden is architect en werkt daarnaast als publicist en docent. Over het werk van zijn bureau, Hans van der Heijden Architect, is onlangs het boek Street Architecture verschenen. Zijn ‘timmermansogen’ dagen hem voortdurend uit om met humor en afstand over de (internationale) ontwikkelingen van zijn vak te schrijven. Voor Architectenweb doet hij dat in een maandelijkse column.

Trefwoorden

hans van der heijden vakmanschap column het timmermansoog

1	Gemeente Haarlemmermeer kiest plan Ons Erf voor deelgebied Lincolnpark Hoofddorp woensdag, 3 december
2	Barcode Architects presenteert opgeleverd stadskantoor van Dresden vrijdag, 5 december
3	Veel Nederlandse winnaars bij de Archello Awards 2025 dinsdag, 2 december
4	Amsterdam schrijft architectenprijsvraag uit voor nieuwbouw theater De Meervaart vrijdag, 5 december
5	Met Lighthouse is voorlopig hoogste toren van Eindhoven opgeleverd donderdag, 4 december

Gerelateerde nieuwsberichten

Hans van der Heijden in De Volkrant: Baudet heeft een punt

23 april 2019

Hans van der Heijden in architectenpool Southwark Londen

3 juni 2020

Het Timmermansoog: Construeren

11 februari 2020

Het Timmermansoog: Zelfdoen

10 november 2020

Het Timmermansoog: Middenrif

8 december 2020

Het Timmermansoog: Folklore

13 oktober 2020

Hans van der Heijden deelt fascinatie voor woonpalazzo in boek

6 februari

Het Timmermansoog: Niet-stad

15 januari 2019

Het Timmermansoog: Geloof

11 december 2018

Het Timmermansoog: Wonen

13 november 2018

Het Timmermansoog: Burgerwezen

9 oktober 2018

Het Timmermansoog: Proeftuin N

11 september 2018

Het Timmermansoog: Analogen

12 juni 2018

Het Timmermansoog: Zivilarchitektur

8 mei 2018

Het Timmermansoog: Gelegenheidswerk

10 april 2018

Het Timmermansoog: Arch-i-Varis

13 maart 2018

Het Timmermansoog: Stadsbank

13 februari 2018

Het Timmermansoog: Bajespuin

16 januari 2018

Het Timmermansoog: Brexit

12 maart 2019

Het Timmermansoog: Acceptatie

9 april 2019

Het Timmermansoog: Deur

14 mei 2019

Het Timmermansoog: Paardenmiddel

11 juni 2019

Het Timmermansoog: Groot

10 september 2019

Het Timmermansoog: Moveable Feast

8 oktober 2019

Het Timmermansoog: Interieur

12 november 2019

Het Timmermansoog: Castex

10 december 2019

Het Timmermansoog: Boijmans

14 januari 2020

Het Timmermansoog: Pathos

10 maart 2020

Het Timmermansoog: Plasticsoep

14 april 2020

Het Timmermansoog: Onheil

12 mei 2020

Het Timmermansoog: Vak

9 juni 2020

Hans van der Heijden

30 augustus 2020

Het Timmermansoog: Mies

8 september 2020

Hans van der Heijden – genomineerd voor de Architect van het Jaar-prijs

14 september 2020

Hans van der Heijden aangesteld als parttime hoogleraar Architectuurontwerp aan de Universiteit Antwerpen

29 september 2022

Toon alles

Gerelateerde video's

Hans van der Heijden

Nominatie voor de prijs voor Architect van het Jaar 2020

Andere nieuwsberichten

Pixelgevel van MVRDV versterkt uitstraling modulaire woontorens in Singapore

Gisteren, 16:45

In Singapore heeft MVRDV de twee woontorens van de Irwell Hill Residences voorzien van een gepixelde gevel.

Twee scholen ontworpen door SVP opgeleverd in Amersfoort

Gisteren, 15:57

In Amersfoort zijn dit schooljaar twee onderwijsgebouwen naar ontwerp van SVP Architectuur en Stedenbouw in gebruik genomen.

Karres en Brands presenteert masterplan voor Deventer woonwijk Wechelerhoek

Gisteren, 14:58

De wijk met 1.500 woningen en verschillende voorzieningen wordt gerealiseerd aan de noordrand van de Koekstad.

Architect Frank Gehry op 96-jarige leeftijd overleden

Gisteren, 12:13

De in Canada geboren Amerikaan wordt gerekend tot de belangrijkste architecten van na de Tweede Wereldoorlog, met topwerken als het Guggenheim Museum in Bilbao.