Hans van der Heijden

Appartement in gebouw Lake Shore Drive in Chicago

Het Timmermansoog: Mies

8 september 2020, 9:15

Twintig kilometer fietsten wij dwars door Berlijn op zoek naar Haus Lemke, ontworpen door Ludwig Mies van der Rohe. ‘Een garage,’ stelden onze pubers vast. ‘Kom, we gaan verhuizen,’ stelde mijn geliefde daartegenover. Zij had gelijk. Het is een van de weinige huizen uit de architectuurcanon waarin ik ons zó zie wonen.

Waar ligt dat aan? Ik ben geen belijdend modernist. De goddelijke ideeënstrijd in het modernisme vind ik slaapverwekkend. Halfgod Peter Smithson, maar hij niet alleen, reduceerde het modernisme tot een duel tussen de twee oppergoden daarvan. ‘Mies is groots, maar Corbu communiceert’, smiespelde hij.

Terug van vakantie kreeg ik het aan de stok met een dwarsdenkende architectuurtwitticus. Ik had Le Corbusier een saaie man genoemd, die saaie gebouwen heeft gemaakt. Tussen twee restauraties door bezocht ik ooit de door hem ontworpen Villa Savoye. Dat is misschien een villa te noemen, maar het is beslist geen huis. Eerder leek het mij een rammelende design-keet die slechts gediend heeft als decor voor foto’s en feesten, en voor foto’s van feesten. Zijn kapel in de Jura, Notre Dame du Haut, is verdienstelijk. Toch is ook dit bouwwerk uiteindelijk een opgedirkte, tochtige schuur. En dan die dikke lagen verf overal. Corbu maakte geschminkte gebouwen. 100 jaar na dato was de gelatenheid van de twitticus over zóveel geloofstwijfel mijn deel.

In Berlijn bezweken wij voor het afgeschminkte baksteenmodernisme van Haus Lemke. De weldaad van het huis komt niet over als een opgedrongen, geësthetiseerd woonideaal. Het is aan de bewoners om het huis ter personaliseren en het van spullen (en verf) te voorzien. Het ontwerp legt de verhouding tussen de straat, het huis en de tuin vast en regelt de ruimtelijke betrekkingen tussen de drie woonkamers. Haus Lemke anticipeert op de conventies van het wonen. Wij stelden ons voor hoe het huis de wanordelijke spullen van onze gecombineerde huisraad zou verdragen. Als bezoeker zie je veel niet. De garage, sanitaire ruimten, bergingen, keuken en bijkeuken zijn in een vrijwel gesloten zone ondergebracht. Er is een ruime kelder. Bij de gratie van de dienstvertrekken zou onze woonruimte niet dichtslibben. Een sluw huis, dat Haus Lemke.

Ik sprak Charlotte. Naar eigen zeggen is zij opgegroeid ‘in Mies.’ Als jong architectenstel hadden haar ouders een appartement aan Lake Shore Drive in Chicago bemachtigd. Charlottes jeugdfoto’s zijn nauwkeurig onthoekt, zwart-wit en sereen. Zij speelt met blokken op een glanzende gietvloer. Curieus genoeg is het interieur vrij donker. Op de achtergrond zie je gordijnen die voor de glazen vliesgevel zijn gehangen en de achtergrond vormen voor abstracte schilderijen die weer aan de gordijnen hangen. Dwars door de kamer hangt een hangmat. Er staan een paar Thonet stoelen. Een van het bordes van het gebouw losgevroren travertinplaat dient als bijzettafel.

Charlottes jeugdherinneringen illustreren de metropolitaanse levensvreugde in het Chicago van de jaren ’50 en ‘60. Mies, Myron Goldsmith, Bertrand Goldberg, Charles Genther, Harry Weese en Charles Murphy bedronken in het huis van haar ouders, die een generatie jonger waren. Sardonisch waren de felicitaties aan een aanwezige die de gordijnen van het Farnsworth House had mogen vernieuwen toen dat voor de allereerste keer onder water was gelopen.

Mies zelf had geen trek in ingewikkelde liftgesprekken en woonde verderop in een oud huis. Uitgelaten sprong de fotograaf Harry Callaghan daar op zijn schoot, waardoor de fragiele rugleuning van de stoel brak. Mies heeft de geknakte Eames-stoel altijd laten staan.

Lake Shore Drive was stylish. Huisdieren waren verboden en aanvankelijk waren zilveren gordijnen verplicht. Later werden verticale en horizontale lamellen toegestaan als ze maar grijs waren. Het was aan de bewoners om hun onderkomen te personaliseren. De huizen van Charlottes vriendinnetjes waren vaak minder smaakvol. Die stonden vol met nepantiek of liepen vooruit op de postmoderne kitsch. Tegenwoordig wonen er welgestelden en architecten. Flats zijn bij elkaar getrokken. Er schijnen zelfs twee volledige verdiepingen te zijn samengevoegd tot een enorme duplexwoning. Je kunt dat verstedelijking noemen. ‘Mies takes all sorts of shit,’ beweert Charlotte.

Groots is goed genoeg. Architectuur is een toegepaste kunst met beperkte communicatieve mogelijkheden. Wat vertelt Corbu’s verf eigenlijk? Het vieren van het genot van de hangmat, Mies’ kapotte Eames-stoel en travertinplaat wijzen in een andere richting. Tegenover Corbu’s humorloze evangelisme staat zijn zwijgzame joy de vivre. Mies bewoog zich in de imperfecte realiteit en stopte – meestal – op tijd met ontwerpen.

Euforisch waren onze pubers toen zij uitvonden dat de Russische bezettingsmacht Haus Lemke daadwerkelijk als garage gebruikt had. Mies takes all sorts of shit.

Foto ter beschikking gesteld door Charlotte Myhrum, met dank.

Hans van der Heijden is architect en werkt daarnaast als publicist en docent. Over het werk van zijn bureau, Hans van der Heijden Architect, is vorig jaar het boek Street Architecture verschenen. Hij is honorary visiting professor aan de University of Liverpool en geeft les aan de Academie van Bouwkunst in Rotterdam.

Trefwoorden

le corbusier mies van der rohe berlijn het timmermansoog haus lemke hans van der heijden column

1	VORM en NS Stations tekenen overeenkomst voor deelgebied 3 Wisselspoor Utrecht maandag, 23 juni
2	Los het woningtekort op met compacte woningen! dinsdag, 24 juni
3	Bij Tripolis heeft Hollandse Nieuwe van binnen ‘Van Eyck’ met meanderende trap verbonden met ‘MVRDV’ woensdag, 25 juni
4	Woongebouw Prisma in Nieuw Delft toont verschillende gezichten dinsdag, 24 juni
5	Minister Keijzer neemt meeste aanbevelingen commissie STOER over en wil steilere trappen en lagere plafonds mogelijk maken dinsdag, 24 juni

Gerelateerde nieuwsberichten

Het Timmermansoog: Zelfdoen

10 november 2020

Het Timmermansoog: Middenrif

8 december 2020

Het Timmermansoog: Folklore

13 oktober 2020

Terwijl Van der Heijden en Roggeveen stoppen, starten Van Eig en Schönberger met column

24 december 2020

Laatste fase wijkvernieuwing Lakerlopen afgerond

23 juni 2021

Hans van der Heijden deelt fascinatie voor woonpalazzo in boek

6 februari

Het Timmermansoog: Vak

9 juni 2020

Het Timmermansoog: Onheil

12 mei 2020

Het Timmermansoog: Plasticsoep

14 april 2020

Het Timmermansoog: Pathos

10 maart 2020

Het Timmermansoog: Construeren

11 februari 2020

Het Timmermansoog: Boijmans

14 januari 2020

Het Timmermansoog: Castex

10 december 2019

Het Timmermansoog: Interieur

12 november 2019

Het Timmermansoog: Moveable Feast

8 oktober 2019

Het Timmermansoog: Groot

10 september 2019

Het Timmermansoog: Paardenmiddel

11 juni 2019

Het Timmermansoog: Deur

14 mei 2019

Het Timmermansoog: Acceptatie

9 april 2019

Het Timmermansoog: Brexit

12 maart 2019

Het Timmermansoog: Vakmanschap

12 februari 2019

Het Timmermansoog: Niet-stad

15 januari 2019

Het Timmermansoog: Geloof

11 december 2018

Het Timmermansoog: Wonen

13 november 2018

Het Timmermansoog: Burgerwezen

9 oktober 2018

Het Timmermansoog: Proeftuin N

11 september 2018

Het Timmermansoog: Analogen

12 juni 2018

Het Timmermansoog: Zivilarchitektur

8 mei 2018

Het Timmermansoog: Gelegenheidswerk

10 april 2018

Het Timmermansoog: Arch-i-Varis

13 maart 2018

Het Timmermansoog: Stadsbank

13 februari 2018

Het Timmermansoog: Bajespuin

16 januari 2018

Hans van der Heijden – genomineerd voor de Architect van het Jaar-prijs

14 september 2020

Hans van der Heijden aangesteld als parttime hoogleraar Architectuurontwerp aan de Universiteit Antwerpen

29 september 2022

Toon alles

Andere nieuwsberichten

KAAN Architecten transformeert historische fabriek in Brazilië tot cultureel centrum

27 juni, 11:44

Centraal in het masterplan staan behoud van wat er is en alleen waar nodig toevoegingen realiseren, evenals ‘omarmen van verval’. Veertig procent van het complex is onaangeroerd gevleven.

Belgisch-Nederlands team geselecteerd voor ambitieus infrastructuurproject Brussels Airport

26 juni, 5:44

De komende jaren investeert Brussels Airport fors in haar luchthaveninfrastructuur. Na een Europese aanbestedingsprocedure is daarvoor het Belgisch-Nederlandse team ‘Witteveen+Bos, Benthem Crouwel Architects, OKRA, Stramien CV’ geselecteerd.

Team Hegeman, RRog en KOW maakte winnend plan voor Van Hetenlocatie in Deventer

26 juni, 4:11

Het plan ‘Het Blauwe Knooppunt’ voor de voormalige schoollocatie voorziet in 28 stadswoningen en 24 betaalbare appartementen in een parkachtig landschap.

Uitbreiding met bamboe gevel voor kantoorgebouw Deltares in Delft

26 juni, 1:05

In Delft is het Delta-lab van kennisinstituut Deltares officieel in gebruik genomen. Naar ontwerp van Wiegerinck is een bestaand kantoorgebouw op de campus van Deltares uitgebreid met een laboratorium waarvan de gevel is bekleed met bamboe.

Minder vergunningen voor nieuwbouwwoningen afgegeven in eerste vijf maanden

27 juni, 10:55

Het aantal afgegeven bouwvergunningen voor woningen is in de eerste vijf maanden van dit jaar gedaald tot 33.000.

Aantal windmolens met meer dan de helft gegroeid in tien jaar

27 juni, 9:28

Sinds 2020 kwamen er ook honderden enorme windturbines van boven de tweehonderd meter bij, heeft het Kadaster becijferd.

Minister wil gemeente voorrang geven bij koop in kwetsbare wijk

26 juni, 10:26

Gemeenten moeten voorrang krijgen bij de koop van een woning in wijken waar leefbaarheid en veiligheid onder druk staan, vindt woonminister Mona Keijzer.

Rekenkamer: Limburg moet regie pakken in woningbouw

25 juni, 5:12

De provincie Limburg moet meer de regie pakken om te garanderen dat er voldoende huizen worden gebouwd en de bouw van betaalbare woningen aan te jagen.