Hans van der Heijden

Het Timmermansoog: Gelegenheidswerk

10 april 2018, 9:15

Kranten als NRC Handelsblad en De Volkskrant vinden de gebouwde omgeving small beans en hebben hun architectuurkritiek op een laag pitje gezet. Waar NRC met de legendarische tirades van Gerrit Komrij tegen de gebouwde lelijkheid dertig jaar geleden een context bood voor het activisme van een jonge generatie architecten, is het de vraag of zo’n Komrij niet veel te uitgesproken is voor de huidige krant. Ik legde het probleem voor aan de hoofdredactie van NRC.

Van Chef Cultuurredactie Paul Steenhuis ontving ik het volgende antwoord: “Het is waar dat architectuur geen ‘groot thema’ in onze krant is. We bespreken af en toe nieuwe gebouwen op onze cultuurpagina’s, en we bespreken verschillende boeken over architectuur in onze boekenbijlage. (...) Maar dat is niet alles. Al tien jaar heeft Bernard Hulsman, aanvankelijk redacteur bij de kunst-redactie, inmiddels bij de boekenredactie, een kritische column op de achterpagina over architectuur, getiteld Nauwe Verwanten.” Zo veroordeelt de krant zichzelf tot de losse toon, die bijdraagt aan het onfortuinlijke idee dat de architectuur een vederlicht gezelschapsspel is. Maar de vraag is niet of NRC te laag mikt. En zelfs niet of de redactie hun lezers serieus genoeg neemt.

Het lijkt wel of de uitgeverij in net zo’n achterhoedegevecht is gewikkeld als de architectuur. De Britse architectuurcriticus Ellis Woodman beweert bijvoorbeeld dat er een publiciteitsvacuüm bestaat tussen de populaire Plaatjesboeken en de academische Letterboeken. “Serious books on architecture struggle to find a publisher,” zo staat te lezen boven zijn column waarin hij zich afvraagt of Robert Venturi en Denise Scott Brown vandaag nog een uitgever kunnen vinden voor hun baanbrekende architectuurboeken. Woodman heeft daar een hard hoofd in en hij heeft gelijk. Misschien is hij zelfs te voorzichtig. In ieder geval vindt er nog een andere uitsortering in de architectuurkritiek plaats, die zeker zo dramatisch is.

Aan de ene kant is er het hele snelle architectuurnieuws met instant duiding, dat zich bliksemsnel via het internet verspreidt, en aan de andere kant is er de gedrukte media die – hoewel zij gebukt gaan onder een afnemende vraag – langzame Letters- en Plaatjesboeken blijven maken. De per definitie trage reflectie is daarvan de dupe. De Nederlandse tijdschriften MARK en A10 zijn gestopt, Forum heeft zichzelf tot een verenigingsblaadje gedegradeerd, het overgrote deel van de internationale architectuurtijdschriften is na 2008 opgeheven.

Wat tussen het snelle en langzame nieuws invalt, ik noem het maar even de Gelegenheidswerken, schijnt niet meer rendabel te maken te zijn. Ik denk aan publicaties als ‘Die stad komt nooit af’, ‘Voorbij het gangbare’ van de nu vermaarde Werkgroep 5x5 en de beroemde Forum-nummers van Aldo van Eijck en consorten. Deze reflecterende, activistische en programmerende publicaties hadden grote publieke betekenis. Je kunt je natuurlijk afvragen wat het verdienmodel van deze publicaties was. Misschien ontbreekt het tegenwoordig domweg aan engagement.

Toen ik vorig jaar met tien collega’s het initiatief nam voor de Gelegenheidspublicatie Post Piraeus, waren wij het er snel over eens dat architecten tegenwoordig onzichtbaar zijn in de ideeënstrijd over de ontwikkeling van de architectuur en de stad, laat staan dat zij er operationele bijdragen aan leveren. Het ontwerpvak heeft geen enkele politieke betekenis zolang de architectuur niet geduid wordt naar de noden van de tijd. Dat moeten architecten vooral zichzelf aanrekenen. Het laat onverlet dat het begrip van de bouwproductie en de gebouwde omgeving van vitaal maatschappelijk belang is. De financiering van Post Piraeus bleek uiteindelijk zo’n beetje het laatste probleem. Waar een wil is, is een weg. Wij hadden uiteindelijk zelfs het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie niet nodig om ons punt te maken. Significant is echter dat de traditionele uitgevers verstek lieten gaan.

Behalve architectuurcriticus is Ellis Woodman ook directeur van de Architecture Foundation. In de wetenschap dat het met de financiering van Letterboeken met voetnoten wel goed komt en dat Plaatjesboeken sowieso altijd hun publicitaire opbrengsten kennen, heeft hij in die laatste hoedanigheid het initiatief genomen om Gelegenheidswerken te publiceren. Zo staat er bijvoorbeeld een publicatie over de vernieuwing van de woningbouw op stapel. Dat is ingebed in een uitgebreide reeks lezingen en debatten over dit onderwerp. Het debat wordt benaderd vanuit de Londense stedelijke vernieuwing, een realiteit die uiterst problematisch en tegelijk kansrijk is. Rondom het overlijden van de woningbouwarchitect Neave Brown is zijn meesterlijke oeuvre opnieuw onder de aandacht gebracht, waarbij nadrukkelijk is stilgestaan bij de sociaaleconomische factoren van zijn succes. Bij een prikkelend gesprek over zulke thema’s blijken zelfs de Britse kranten niet achterover te blijven zitten.

Zoiets is in Nederland niet meer denkbaar. Het betekent dat initiatieven als 5x5 aan ons voorbij gaan en dat er op zijn best zeer vluchtige platforms bestaan voor de Komrij’s, Venturi’s en Scott Brown’s van dit moment. Van de krant hoeven wij geen duiding te verwachten. Woodman’s engagement levert echter bewijslijst voor de heruitvinding van het Gelegenheidswerk in de digitale dynamiek van dit moment.

Wat te doen?

Hans van der Heijden is architect, en werkt daarnaast als publicist en docent. Over het werk van zijn bureau, Hans van der Heijden Architect, is zojuist het boek Street Architecture verschenen. Zijn ‘timmermansogen’ dagen hem voortdurend uit om met humor en afstand over de (internationale) ontwikkelingen van zijn vak te schrijven. Voor Architectenweb doet hij dat in een maandelijkse column.

Trefwoorden

hans van der heijden het timmermansoog architectuurkritiek

1	Buikslotermeerplein in Amsterdam-Noord krijgt zeventig meter hoge woontoren woensdag, 22 oktober
2	Gedetailleerde 3D-geprinte maquette toont ruimtelijke ontwikkeling Amsterdam vrijdag, 17 oktober
3	Woongebouwen door VdpArchitecten vormen nieuwe 'voorkant' Groningse Oosterparkwijk vrijdag, 17 oktober
4	Nieuw woongebouw op plek befaamde elektronicazaak Rotterdam-Noord maandag, 20 oktober
5	De Louise van De Zwarte Hond combineert sociale woningbouw met kwaliteit en duurzaamheid maandag, 20 oktober

Gerelateerde nieuwsberichten

Het Timmermansoog: Proeftuin N

11 september 2018

Het Timmermansoog: Burgerwezen

9 oktober 2018

Het Timmermansoog: Construeren

11 februari 2020

Het Timmermansoog: Zelfdoen

10 november 2020

Het Timmermansoog: Middenrif

8 december 2020

Het Timmermansoog: Folklore

13 oktober 2020

Hans van der Heijden deelt fascinatie voor woonpalazzo in boek

6 februari

Het Timmermansoog: Analogen

12 juni 2018

Verslag van tour door woningbouwproject van Hans van der Heijden in Leiden

29 juni 2018

Het Timmermansoog: Zivilarchitektur

8 mei 2018

Tour door woningbouwproject Hans van der Heijden in Leiden

6 juni 2018

Het Timmermansoog: Stadsbank

13 februari 2018

Het Timmermansoog: Bajespuin

16 januari 2018

Het Timmermansoog: Arch-i-Varis

13 maart 2018

Het Timmermansoog: Wonen

13 november 2018

Het Timmermansoog: Geloof

11 december 2018

Het Timmermansoog: Niet-stad

15 januari 2019

Het Timmermansoog: Vakmanschap

12 februari 2019

Het Timmermansoog: Brexit

12 maart 2019

Het Timmermansoog: Acceptatie

9 april 2019

Het Timmermansoog: Deur

14 mei 2019

Het Timmermansoog: Paardenmiddel

11 juni 2019

Het Timmermansoog: Groot

10 september 2019

Het Timmermansoog: Moveable Feast

8 oktober 2019

Het Timmermansoog: Interieur

12 november 2019

Het Timmermansoog: Castex

10 december 2019

Het Timmermansoog: Boijmans

14 januari 2020

Het Timmermansoog: Pathos

10 maart 2020

Het Timmermansoog: Plasticsoep

14 april 2020

Het Timmermansoog: Onheil

12 mei 2020

Het Timmermansoog: Vak

9 juni 2020

Hans van der Heijden

30 augustus 2020

Het Timmermansoog: Mies

8 september 2020

Hans van der Heijden – genomineerd voor de Architect van het Jaar-prijs

14 september 2020

Hans van der Heijden aangesteld als parttime hoogleraar Architectuurontwerp aan de Universiteit Antwerpen

29 september 2022

Toon alles

Gerelateerde video's

Hans van der Heijden

Nominatie voor de prijs voor Architect van het Jaar 2020

Andere nieuwsberichten

Tentoonstelling Optimistic Activism van De Zwarte Hond opent bij Aedes in Berlijn

Gisteren, 16:00

De Zwarte Hond heeft een tentoonstelling samengesteld over haar werkwijze en een bijhorende selectie van twaalf projecten

Bouw van The Circle op plek café De Omval gaat van start

Gisteren, 14:10

In november wordt aan de kop van de Weespertrekvaart in Amsterdam gestart met de bouw van The Circle. Het gebouw, dat is ontworpen door Space & Matter, verrijst op de plek waar vroeger het befaamde café De Omval stond.

BNLA breidt woonhuis uit met uitbouw en 'verborgen schatten' in de tuin

Gisteren, 12:29

In Amstelveen heeft BNLA architecten een jarendertigwoning verbouwd en uitgebreid met onder meer een moderne uitbouw en een verdiept tuinhuis. Achter het tuinhuis zijn als ‘verborgen schatten’ nog een zwembad, buitenkeuken en terras gerealiseerd.

Schimmelstraat Amsterdam loopt niet langer dood dankzij woongebouw voor 55-plussers

22 oktober, 4:36

Aan de Tweede Kostverlorenkade in Amsterdam-West is deze zomer een appartementengebouw voor 55-plussers opgeleverd. Het gebouw met 38 sociale huurwoningen is in opdracht van Rochdale ontworpen door INBO.