Hans van der Heijden

Het Timmermansoog: Vak

9 juni 2020, 9:15

Soms lijkt het of de architectuur bezwijkt onder schijnvragen. Is het vak een kunstvorm, een wetenschap of sociale actie? Of misschien van alles een beetje? Het zijn niet zomaar zijnsvragen. Er spreekt een drang naar betekenisverlening uit. Ik maak me daar niet zo druk over. Architectuur wordt heus niet anders als het morgen wetenschap zou worden.

Architectuur is gewoon architectuur. Toevallig kreeg ik het proefschrift van Gerard van Zeijl over de Franse architect Jean Nicolas Louis Durand (1760-1834) in handen. Het boekje is uit 1990 en ademt de geest van die tijd. Het is geschreven in het abominabele academische Nederlands dat toen in zwang was. De premisse, Durand was geen voorbode van het modernisme, wordt oneindig opnieuw geparafraseerd. Het flodderige boekje wemelt van de tekstverwerkingsfouten, typo’s en onvolledige zinnen. Ik las het in een adem uit.

Durand werd in 1795 hoogleraar aan de Polytechnische School in Parijs. In 1805 publiceerde hij een soort collegedictaat voor zijn studenten, de Précis des leçons d'architecture données à l'École royale polytechnique. Het zou uitgroeien tot een standaardwerk. De Précis reikte de studenten een ontwerpmethode aan. Zijnsvragen en betekenisverlening werden terzijde geschoven. Het is een misverstand dat Durand met zijn rug naar het verleden stond, zo beweert Van Zeijl. Wat nieuw was, was zijn houding ten opzichte van de historie. Die verschoof van het zoeken naar de oorsprong van de architectuur, bijvoorbeeld in het Paradijs, de Renaissance of de Klassieke Oudheid, naar het verzamelen en classificeren van voorbeelden. Die konden door de architect ingezet worden om een in theorie oneindige reeks ontwerpen te maken.

Van Zeijl benadrukt de politieke context waarin de Précis ontstond. De Franse revolutie was twintig jaar oud. Architectuur was geen speeltje van de vorst, maar had de burgerlijke republiek te dienen. Durand boog zich over het programma van scholen, bibliotheken, ziekenhuizen en zelfs volkswoningen. Architectuur werd een publieke zaak die begrijpelijk en deelbaar moest zijn. Door het timpaan kregen de school en de bibliotheek grandeur. De klassieke architectuur monumentaliseerde de burgerlijke stad.

In deze situatie kon niet vastgehouden worden aan de overleverde bouwpraktijk. Voor Durand was het vanzelfsprekend dat de economie, de beschikbaarheid van bouwstoffen en de gerationaliseerde draagconstructie het ontwerp begrensden. In de Précis staan voorbeeldplattegronden voor nieuwe bouwprogramma’s. Onvermijdelijk gaan die uit van bekende typen. Rasters maken combinaties en bewerkingen mogelijk. Niet langer stond het genie van de ontwerper centraal in het vak.

De actualiteit van Durands verhouding met het historische materiaal van de architectuur is opmerkelijk. Ik merk dat de belangstelling voor de architectuurgeschiedenis onder architecten toeneemt. We zijn wel zo’n beetje klaar met het herkauwen van de modernistische canon, die in tijd en omvang niet al te uitgebreid is. Die nieuwe fascinatie voor de architectuurgeschiedenis ontaardt niet in connaisseurschap van de zuilenordes: architectuur wordt vooralsnog niet als dure wijn aan fijnproevers geschonken.

Een voorbeeld is de catalogus bij de tentoonstelling Haussmann, geschreven door de (praktiserende) architecten Benoit Jallon en Umberto Napolitano. Hierin wordt inzicht geboden in de ontwerpprincipes van het Parijs van tweehonderd jaar geleden door die stad op alle schalen, van straatmeubel tot stadsplan, opnieuw te tekenen. Het accommoderende vermogen van de gebouwen speelt een nadrukkelijker rol dan de betekenisverlening ervan.

Durands architectuur is door de Franse revolutie op scherp gezet. Eigenlijk had hij het al over de architectuur van de stad. Hij beschreef een vak dat ten dienste staat van het democratische publieke leven. Dat was een gedemystificeerd vak. Je kon het onderwijzen, leren en overdragen. De vakman werkte niet in achterafkamertjes en had zich te verantwoorden over zijn oplossingen in economische, constructieve en bouwmethodische zin.

Indien architecten in het hier en nu vinden dat zij terrein moeten herwinnen, bijvoorbeeld in de sociale woningbouw, dan lijkt dit rationalisme lijkt mij onverkort actueel voor hun vak. Juist nu de publieke zaak zo’n morsig imago heeft (en zelfs het democratische ideaal zo hier en daar gerelativeerd wordt), kunnen zij niet transparant genoeg zijn in de uitoefening van hun vak. Individuele genialiteit is daarvoor niet interessant. Durand laat zien dat het publiek uitgeoefende architectenvak zowel bruikbaarheid als grandeur bewerkstelligt.

Hans van der Heijden is architect en werkt daarnaast als publicist en docent. Over het werk van zijn bureau, Hans van der Heijden Architect, is vorig jaar het boek Street Architecture verschenen. Hij is honorary visiting professor aan de University of Liverpool en geeft les aan de Academie van Bouwkunst in Rotterdam.

Trefwoorden

column het timmermansoog hans van der heijden jean nicolas louis durand

1	Brug door West 8 verbindt stadshart Den Helder met Willemsoord donderdag, 14 augustus
2	Architectenweb Sportzomer: Mark Hereijgers hervond zichzelf na jarenlang obsessief sporten maandag, 11 augustus
3	Architectenweb Sportzomer: roeien brengt Indira van ’t Klooster in contact met de omgeving woensdag, 13 augustus
4	Nieuwe Instituut verwerft archief Aldo en Hannie van Eyck dinsdag, 12 augustus
5	Architectenweb Sportzomer: skater Mike van Staten werkt aan skatemasterplan voor Rotterdam maandag, 18 augustus

Gerelateerde nieuwsberichten

Het Timmermansoog: Zelfdoen

10 november 2020

Het Timmermansoog: Middenrif

8 december 2020

Het Timmermansoog: Folklore

13 oktober 2020

Laatste fase wijkvernieuwing Lakerlopen afgerond

23 juni 2021

Terwijl Van der Heijden en Roggeveen stoppen, starten Van Eig en Schönberger met column

24 december 2020

Hans van der Heijden deelt fascinatie voor woonpalazzo in boek

6 februari

Het Timmermansoog: Plasticsoep

14 april 2020

Het Timmermansoog: Boijmans

14 januari 2020

Het Timmermansoog: Onheil

12 mei 2020

Het Timmermansoog: Construeren

11 februari 2020

Het Timmermansoog: Pathos

10 maart 2020

Het Timmermansoog: Castex

10 december 2019

Het Timmermansoog: Interieur

12 november 2019

Het Timmermansoog: Moveable Feast

8 oktober 2019

Het Timmermansoog: Groot

10 september 2019

Het Timmermansoog: Paardenmiddel

11 juni 2019

Het Timmermansoog: Deur

14 mei 2019

Het Timmermansoog: Acceptatie

9 april 2019

Het Timmermansoog: Brexit

12 maart 2019

Het Timmermansoog: Vakmanschap

12 februari 2019

Het Timmermansoog: Niet-stad

15 januari 2019

Het Timmermansoog: Geloof

11 december 2018

Het Timmermansoog: Wonen

13 november 2018

Het Timmermansoog: Burgerwezen

9 oktober 2018

Het Timmermansoog: Proeftuin N

11 september 2018

Het Timmermansoog: Analogen

12 juni 2018

Het Timmermansoog: Zivilarchitektur

8 mei 2018

Het Timmermansoog: Gelegenheidswerk

10 april 2018

Het Timmermansoog: Arch-i-Varis

13 maart 2018

Het Timmermansoog: Stadsbank

13 februari 2018

Het Timmermansoog: Bajespuin

16 januari 2018

Hans van der Heijden

30 augustus 2020

Het Timmermansoog: Mies

8 september 2020

Hans van der Heijden – genomineerd voor de Architect van het Jaar-prijs

14 september 2020

Hans van der Heijden aangesteld als parttime hoogleraar Architectuurontwerp aan de Universiteit Antwerpen

29 september 2022

Toon alles

Gerelateerde video's

Hans van der Heijden

Nominatie voor de prijs voor Architect van het Jaar 2020

Andere nieuwsberichten

Brug door West 8 verbindt stadshart Den Helder met Willemsoord

Gisteren, 09:18

Eind juli is in Den Helder de door West 8 ontworpen Nieuwe Brug geopend. De brug voor fietsers en voetgangers vormt een belangrijke schakel in de verbinding tussen de stad en de voormalige scheepswerf Willemsoord.

Architectenweb Sportzomer: roeien brengt Indira van ’t Klooster in contact met de omgeving

13 augustus, 9:16

Architectenweb interviewt deze zomer architecten die naast hun werk fanatiek sporten of een bijzondere sport beoefenen. In de tiende aflevering spreken we met Indira van ’t Klooster, die naast haar werk als directeur van Arcam roeit.

Nieuwe Instituut verwerft archief Aldo en Hannie van Eyck

12 augustus, 9:22

Tot het materiaal dat is toegevoegd aan de Rijkscollectie voor Nederlandse Architectuur en Stedenbouw behoren 23 maquettes van werken als het Burgerweeshuis in Amsterdam, de Pastoor van Arskerk in Den Haag en het Sonsbeekpaviljoen in Arnhem.

Architectenweb Sportzomer: Mark Hereijgers hervond zichzelf na jarenlang obsessief sporten

11 augustus, 9:08

Architectenweb interviewt deze zomer architecten die naast hun werk fanatiek sporten of een bijzondere sport beoefenen. In de negende aflevering spreken we met Mark Hereijgers, die een openhartig verhaal vertelt over obsessief sporten.