Metrostation Noorderpark

Hans van der Heijden

Metrostation Noorderpark

Hans van der Heijden

Het Timmermansoog: Proeftuin N

11 september 2018, 9:55

“Probeer het eens bij de haringkar in de Molenwijk,” antwoordde mijn buurvrouw toen een toerist haar vertwijfeld vroeg waar nu al die chille tenten in Amsterdam Noord te vinden zijn. “Als die niet dichtgespijkerd is natuurlijk,” voegde ze er aan toe.

Ik stel mij voor dat de plaats van handeling het gloednieuwe metrostation Noorderpark was en dat het om een ijverige architectuurstudent ging die op zoek was naar De Ceuvel of de Noorderparkbar. Voor wie het niet meer weet: De Ceuvel is een met woonboten opgeleukt feestterrein aan een vervuild haventje en de Noorderparkbar is een spektakelstuk uit het duurzaamheidscircus dat kortstondig publiciteit trok. De ontwerper en initiatiefnemer van de Noorderparkbar heeft mij wel eens uitgelegd dat het ontwerp te maken had met hergebruik en dat het de sociale samenhang zou bevorderen. Op zondag zouden er bandjes spelen en zou er limonade en thee zijn. Ik snapte niet veel van zijn verhaal, maar ik vond het een grappige improvisatie met al die zwartgeblakerde tweedehands planken en plastic lichtkoepels. Ik heb er met de kinderen wel eens een prettige zondagmiddag met harde jazz-funkmuziek doorgebracht.

Er zijn meer van die experimenten. Zelden worden zij, zoals het hoort bij werkelijke experimenten, geëvalueerd. De Noorderparkbar is vijf jaar later gevaarlijk scheefgezakt. De bar is zelden open. Alleen al door de geïnvesteerde arbeid en de transportkosten moet de ecologische voetafdruk van dit goede voornemen gigantisch zijn. Relevantere, en waarschijnlijk succesvollere, experimenten zijn de tuindorpen uit de jaren ’20 en ’30, fabrieksdorpen achter de havens, het door OMA ontworpen niet-zo-metropolitaanse-maar-wel-pittoreske IJ-Plein, de Molenwijk en het Plan van Gool. Het zijn in zichzelf gekeerde nederzettingen, verscholen achter ventwegen of groenwallen. In meerdere opzichten lijkt Amsterdam Noord op Rotterdam Zuid.

Anders dan Rotterdam is Amsterdam er nooit in geslaagd om bruggen over het water te bouwen. Vanaf de achterkant van het Centraal Station varen veerpontjes. Amsterdamse infrastructurele gogme heeft gewonnen van de creativiteit en stedelijk comfort. Blijkbaar is nooit iemand op het idee gekomen om van de nood een deugd te maken en een waternetwerk te bedenken zoals dat in Venetië bestaat. Hoe handig zou het zijn om direct van die haringkar op het Molenplein naar de Stopera te varen. Noord moet het doen het met die bootjes en precies één autotunnel.

De infrastructurele investeringen die de Noord-Zuidlijn met zich meebrachten leverden de mogelijkheid op om orde in het experimentele havenlandschap aan te brengen. Alleen al door de lengte, drie kilometer, is de herprofilering van de Klaprozenweg een interessante casus. De Klaprozenweg takt aan op metrostation Noorderpark. Van een verkeersader voor haventransport is een monumentale laan met een vrijliggende busbaan gemaakt. Net als het veerpontensysteem is de Noord-Zuidlijn bedoeld om zoveel mogelijk verkeer uit het centrum te weren. Met de opening van de Noord-Zuidlijn gaan er vanuit Noord geen bussen meer naar het centrum van Amsterdam en stoppen ze allemaal bij een van de metrostations. De casus Klaprozenweg is een experiment dat groot gedacht is. Het is in ieder geval een manhaftige poging om de infrastructuur stedelijk te definiëren. De straat is opnieuw ingevoerd in Noord.

Hoe kan het dan dat de bussen bij metrohalte Noorderpark stoppen op een asfaltvlakte van twaalf rijbanen breed? Dit is geen stedelijke ruimte, maar een viaduct over de metrolijn, de Leeuwarderweg en het Noordhollandsch Kanaal. Het is een infrastructureel huzarenstukje dat slechts door vluchtheuvels, onkruid, verkeerspijlen, lantaarnpalen, vangrails en prefab bushokken wordt aangekleed. Het metrostation mist werkelijk iedere stedelijke présence. De architect van het station werd waarschijnlijk veroordeeld tot een smaakvolle styling van de infrastructuur. Zijn belangrijkste verdienste is een parametrische glaskap, die korter is dan een volledig treinstel en zich net genoeg opricht om de roltrappen naar het viaduct tegen de ergste regen te beschermen. Er is geen krantenkiosk of fietsenstalling. Fietsers maken hun vehikels vast aan het hek van het viaduct. Op een betonnen klomp aan de overzijde van het viaduct staat de naam van het park in letters die ongeveer zo groot zijn als een lucifersdoosje. Het was hier dat onze architectuurstudent in paniek raakte. Mijn buurvrouw overwoog nog om hem te wijs te maken dat hij te ver was doorgereden en in Purmerend was uitgestapt.

De experimentele historie van Noord levert geen kaders op voor de huidige verstedelijking. Een proeftuin met ongekwalifeerde experimenten, hoe charmant ook, wordt niet vanzelf stad. Bob Dylan zong ooit: “There is no success like failure, but failure is no success at all.”

Vorige week wees Joost Ector in zijn column terecht op de stedelijke structuren die achter het zogenaamde Bilbao-effect verscholen gaan. Daar is niet benepen gedacht. Voordat de gentrification af was en het Grote Genieten een aanvang kon nemen zijn daar harde noten gekraakt. Als nu iets te leren valt van dit soort exotische stadsvernieuwingssuccessen is het dat de infrastructurele, stedenbouwkundige en architectonische ambities in evenwicht zijn gebracht met het investeringsbeleid en de stadspolitiek. Het architectonische vuurwerk van Frank Gehry’s museum en Herzog & de Meuron’s Elbphilarmonie was geen op zichzelf staand experiment maar een logisch gevolg van stadspolitiek.

Proeftuin Noord is een stad ter grootte van Hilversum of Delft. ‘s Nachts stopt de metro er niet en vaart er maar één (1) gammel pontje. Als het te druk is mag de fiets niet mee. Wat voor stad is dat eigenlijk daar ten noorden van het IJ? Is het wel de bedoeling om er een stad van te maken?

Hans van der Heijden is architect, en werkt daarnaast als publicist en docent. Over het werk van zijn bureau, Hans van der Heijden Architect, is onlangs het boek Street Architecture verschenen. Zijn ‘timmermansogen’ dagen hem voortdurend uit om met humor en afstand over de (internationale) ontwikkelingen van zijn vak te schrijven. Voor Architectenweb doet hij dat in een maandelijkse column.

Hans van der Heijden houdt zelf kantoor in Amsterdam Noord.

Trefwoorden

amsterdam noord hans van der heijden noorderpark noord-zuidlijn het timmermansoog

1	‘Stoere dame op hoge hakken’ model voor gevel pand P.C. Hooftstraat woensdag, 17 april
2	Porseleinen Toren in ontwikkelgebied Nieuw Delft officieel geopend vrijdag, 19 april
3	Marc Koehler Architects presenteert ensemble van zes gebouwen in Buiksloterham donderdag, 18 april
4	Woontoren Nova in De Binckhorst rondt de transformatie Maanplein af woensdag, 17 april
5	Een sereen samenspel van villa’s in een groen landschap woensdag, 17 april