Daan Roggeveen

Vroeger waren we veel moderner

23 april 2019, 9:58

“Wat waren we brutaal. En wat hebben we een risico genomen.” Op het podium van de grote zaal van het door hem ontworpen TivoliVredenburg staat Herman Hertzberger. Onder de titel ‘Open Architectuur’ doet de 86-jarige architect zijn grotendeels grijsharige publiek messcherp het hoe en waarom van zijn ontwerp uit de doeken. “Horen en zien, dat was mijn idee. En de zaal openen naar de stad.”

Afgelopen jaar deed mijn bureau mee aan een competitie voor een school in een stad in de provincie Zhejiang. De school had een krankzinnig programma: 45 klassen, 80 lokalen, zo’n 1.500 leerlingen. In totaal zo’n 33.000 vierkante meter basisschool.

Ter inspiratie herlas ik in één weekend ‘Ruimte Maken, Ruimte Laten’ van Hertzberger, die immers beroemd is om zijn scholenbouw. Het boek had me als student wel gegrepen, en ik herinnerde me vooral de geweldige foto van twee vrouwen die zitten te lunchen op een minuscuul plekje tussen twee geparkeerde auto’s.

Nu – zo’n twintig jaar later – maakte het boek een bijkans verpletterende indruk. Niet alleen omdat het bijna een handboek ‘hoe ontwerp ik een goed gebouw’ is. Maar ook omdat Hertzberger, net als in Utrechtse lezing, messcherp blijft.

Uiteraard vormen scholen een belangrijk onderdeel van het boek. Hertzbergers ideeën over scholen zijn sterk ingegeven door het Montessorionderwijs, waarbij kinderen van verschillende leeftijden samen in de klas zitten, en van elkaar leren.

In het boek komen dan ook allerlei Montessori-ideeën naar voren (‘het is belangrijk dat kinderen de dingen die ze op school gemaakt hebben ook tentoon kunnen stellen’). Maar het boek overweldigt vooral door de observaties (bijvoorbeeld over de rol van het schoolplein als sociale plek voor ouders), de zijdelingse opmerkingen (‘vliegtuigmaaltijden zijn meer een last dan een service’), en de posities die de architect in de wereld inneemt.

Geïnspireerd gingen we op mijn bureau aan de slag. We deelden het immense programma op in kleinere delen. Elke leeftijdsgroep kreeg een binnenplaats, aansluitend op het spel en de interesses van die leeftijd. We creëerden tuinen met galerijen als verblijfsruimtes, die konden dienen als overgang tussen school en klas. En we pasten deze ideeën in de stringente Chinese regelgeving voor oriëntatie en bezonning. Geen eenvoudige opgave.

Een week na het inzenden van ons voorstel bleek al dat we hopeloos hadden verloren. Waren de plannen te ouderwets, of juist te modern?

In veel opzichten zijn Chinese steden de tegenpool van het werk van de structuralisten: grootschalige, top-down geplande structuren die op de auto gericht zijn en vaak de menselijke maat missen. De scheiding tussen de publieke en private ruimte is ogenschijnlijk hard en eenduidig.

Maar in bepaald opzicht zijn Chinese steden ook zeer structuralistisch te noemen. Deze steden en hun gebouwen zijn letterlijk frameworks die over de tijd worden ingevuld, veranderd, aangepast door een creatieve – en ook tamelijk pragmatische – stedelijke bevolking.

Van sommige gebouwen wordt halverwege de bouw het programma veranderd. Woningen worden gebruikt als werkruimte en tussenruimtes worden tijdelijk ingevuld. Overal zijn pop-up stores, cafés, tijdelijke restaurants. Fabrieken worden razendsnel getransformeerd tot kantoren, of musea. De stedelijke structuur als drager kan een hoop verandering aan.

In zijn lezing was Hertzberger duidelijk: de openheid die het oorspronkelijke Vredenburg ademde past niet meer in de huidige tijdsgeest. De taatsdeuren die de zaal openden naar de omliggende ruimtes (“27 als ik me goed herinner”) zijn dichtgezet. De connecties met de stad zijn afgesloten. ‘Vermarkten’ heeft de architectuur overgenomen.

“Vroeger waren we veel moderner”, verzuchtte Hertzberger.

Het is tijd om deze moderne vorm van denken weer te omarmen – zowel in China, als in Nederland.

De lezing van Herman Hertzberger in TivoliVredenburg is online terug te kijken.

Daan Roggeveen is de oprichter van MORE Architecture, met kantoren in Shanghai en Amsterdam. Recent publiceerde hij ‘Progress & Prosperity – The Chinese City as Global Urban Model’. Met Michiel Hulshof runt hij denktank Go West, en organiseerde hij in het voorjaar van 2018 aan de Amsterdamse Academie van Bouwkunst ‘The Amsterdam Agenda’, een lezingenserie en onderzoek over de toekomst van de Randstad.

Trefwoorden

herman hertzberger scholen tivolivredenburg daan roggeveen column

1	Nieuwe fietsenstalling aan voorzijde station Amsterdam CS officieel geopend woensdag, 25 januari
2	De brutalistische Bunker en zijn 'Maaskantse' toren maandag, 23 januari
3	Space Encounters geeft bestaande gezinswoning gelaagdheid dinsdag, 24 januari
4	Gentrificatie-compensatie dinsdag, 24 januari
5	De andere kant dinsdag, 24 januari

Gerelateerde nieuwsberichten

Post-corona toerisme

Daan Roggeveen presenteert nieuwe serie over hoogbouw binnen Architectenweb Podcast

Herman Hertzberger geeft lezing over zijn werk in TivoliVredenburg

Terugkijken: boekpresentatie 'De ruimte van Herman Hertzberger'

Tentoonstelling over structuralisme in Rietveldpaviljoen Amersfoort

Boek verschenen over vijftigjarige Diagoonwoningen

Mackic en Hertzberger in gesprek over 'uitsterven' architecten met maatschappelijk doel

MVRDV aan de slag met Centraal Beheer-gebouw Herman Hertzberger

TivoliVredenburg wil nieuwe entree aan Vredenburgplein

Gebiedsontwikkeling? Leg eerst de metro aan!

Een zesje voor architectuur?

Ma Yansong op Katendrecht

Het Politieke Platteland

Suburban Athletic Club

Hoogbouw gaat niet om hoogte

Toerisme? Dit is pas het begin…

What Ever Happened to the Randstad?

Rurbanism

Hotel My Home

The Art Mall

Verdichting van IJplein

Levendige hoogbouw? Kijk naar het oosten!

Boekpresentatie Chinese stad als wereldwijd model

Boek Go West Project uitgegeven

Stedelijke diversiteit

Wat meer Chinese mentaliteit bij de VVD

Een recept voor minder klein wonen

De boel bij elkaar houden

Geland

Habraken in China

MORE Architecture opent kantoor in Amsterdam

Haven-Stad als eilandenrijk

Standbeeld voor Hertzberger onthuld bij Centraal Beheer-gebouw

Nieuwe foto's van stationsplein en fietsenstalling Utrecht Centraal

Culturele Impact

Rol aan tafel

Nederland als laboratorium

De Grootste Stad Ter Wereld

Net als Aldo

Concurrentie voor het vliegtuig

Tijdsverschil

Gaat de architectuur zich terugtrekken binnen landsgrenzen?

Andere nieuwsberichten

Nieuwe woontoren voor Almere Duin naar ontwerp Zecc

Gisteren, 16:30

Voor het kunstmatige duinlandschap tussen het IJmeer en Almere Poort heeft Zecc een 73 meter hoge woontoren ontworpen, bestaande uit een bundeling van ranke verticale volumes.

Bouw houten kantoorgebouw op Zuidas opgeschort

Gisteren, 15:17

De problemen in de bouwwereld verhinderen de komst van kantoorgebouw Well House aan de Amsterdamse Zuidas.

Gevelgordijn van Inside Outside beschermt en siert pand in Parijs

Gisteren, 12:10

De gevel van een woon- en kantoorgebouw in de Parijse binnenstad gaat schuil achter een tien meter hoog gordijn met het silhouet van een boom.

Raad van State verwerpt bezwaren tegen woontorens op Stationsplein Eindhoven

Gisteren, 10:39

Op het Stationsplein in Eindhoven mogen drie woontorens worden gebouwd. De Raad van State heeft woensdag alle bezwaren van omwonenden tegen het plan ongegrond verklaard.