Zelfbouw aan de Klaprozenweg in Amsterdam Noord
Copyright: Hans van der Heijden

Het Timmermansoog: Zelfdoen

10 november 2020, 9:15
In het Rijksmuseum hangt het schilderij Gezicht op de Gouden Bocht in de Herengracht, geschilderd door Gerrit Berckheyde. De kunstenaar gaf de Herengracht weer zoals die in 1672 was. In het schelle licht staan geen bomen en er wordt nog gebouwd. Er staan steigers en op de kaden ligt bouwmate­riaal. Die details brachten Adri Duivesteijn er misschien toe om dit tafereel per tweet als voorbeeld van particulier opdracht­gever­schap te stellen: ’Voor de sceptici over het zelfbouwen, de buurt staat er nog!’

Zelf kom ik elke dag langs het zelf­bouw­walhalla aan de Klaprozenweg in Amsterdam Noord. Er staat een deftig rijtje van drie huizen met grijs pleisterwerk waarvan alle ramen precies vierkant zijn. Een ander huis is afgewerkt met roestende damwandprofielen en weer een volgende met stop­verfkleurige betonplaten. Alsof ze bedacht zijn door kinderen, “ik zélf doen!” Er staan een hardroze gevel en een giroblauwe gevel. Om de hoek staan bouwsels met vergrijsd hout en vergeeld plastic. Het ligt er dik op, dit is ongeremd bevrijd wonen, be­vroren in kijk-eens-pappa-zonder-handen-architectuur. Het valt te betwijfelen of een eigentijdse Gerrit Berck­heyde hier inspira­tie uit zou putten. Mooi idee, twijfelachtig proces, hysterisch resultaat, zo komt het mij voor. Een welstandsvrij proces resulteerde in een wel­standsloos buurtje. En ik behoor geeneens tot de ‘sceptici over het zelfbouwen’, integendeel.

Je ziet het vaker, die verwarring van idee, proces en resultaat. De bouwheren van de Gouden Bocht voelden zich gerechtigd om hun rijkdom te etaleren, maar hadden ook te maken met de begrenzing door de regionale beschikbaarheid van materialen, technieken en vakmanschap. Men onder­scheidde zich binnen die realiteit door de fijnzinnigheid van de ornamentiek of door de proporties van het gezuiverde classicisme dat toen in zwang raakte.

Een ander soort verwarring tussen proces en resultaat treedt op wanneer de controledrift van de archi­tect van een gebouw af spat en de architectuur overheerst. Recent schreef de criticus Bernard Hulsman over een woonge­bouw aan de Amsterdamse Fokke Simonsz­straat. Het betreffende ‘mee­dogenloze ske­let­tenkolos’ is slechts bewerkt door de betonnen kolommen in de hoogte te ver­jongen en de kozijnen er scheef in te plaatsen. Kundig zijn alle hokjes afgevinkt die de minimalistische kijk-eens-pappa-zonder-handentrend verlangt. Demonstratief schijnt het gebouw, althans de voorgevel ervan, zijn eigen overwinning op de stugge bouw­praktijk van alledag te vieren en lijkt het voorbij te gaan aan het Amsterdamse wonen, dat zoals wij weten nogal gewoont­jes is. Hulsman verwijt de architect dat het ontwerp niet heel veel tijd heeft ge­kost. Het kan niet anders, aan het skelettenkolos ging een lui ontwerp­proces vooraf. Mij kan het niet zoveel schelen hoe lang de architect erover deed om tot dit staaltje van architecto­nisch can-do te komen – en voor mijn part schilderde Berckheyde zijn Bocht in een kwartiertje. De ver­beten bouw­kundige controledrift van het project en de tirade van Hulsman illustreren elk op hun eigen manier dat processen er bij de beoordeling van architectuur niet zo toe doen. Het is een van de redenen waarom ontwerp en kritiek het slecht met elkaar kunnen vinden.

Afgelopen maand kwam een monografie over het architectenbureau Modersohn & Freiesleben uit. Dit bureau werd 25 jaar geleden opgericht tijdens de Kritische Reconstructie van Berlijn. Hoewel ik sym­pathiseer met die beweging, geef ik grif toe dat de tektonisch hoogstandjes uit die tijd niet allemaal licht ver­teer­baar waren. Er stond dan ook het nodige op het spel. Men zocht naar niets minder dan een archi­tec­tuur die de fysieke eenheid van Berlijn bevorderde en de nieuwe culturele eenheid symboli­seerde. Het was plotseling mogelijk, maar ook noodzakelijk, om zich te meten aan de klas­sieken van de Duitse 19e-eeuwse architectuur van K.F. Schinkel.

Johannes Modersohn en Antje Freiesleben lieten de verbetenheid uit die tijd achter zich. Toen de deel­nemende architecten van een model­wijk van de Werkbund in 2016 allemaal drie ontwerpen presen­teer­den, waren zij een weinigen die gebouwen presenteerden waarvan ik mij kon voorstellen dat die tezamen een ontspan­nen, comfor­tabel stuk stad konden vormen.

In mijn tekstbijdrage aan hun monografie betoog ik dat Johannes en Antje in hun ontwerpen de bal het werk laten doen. Nauwkeurig richten zij het ontwerpproces in op het te bouwen resultaat. Zonder verwarring van proces en resultaat, maar ook zonder hun schatplichtigheid aan het programma van de Kritische Recon­structie te verhullen, optimaliseren zij gangbare technieken. Hun ontwerpen zijn syntheses, con­sistente bundelingen van pro­ducten, noodzake­lijkheden, ideeën, ambities en verlangens binnen de cultu­rele werkelijkheid van Berlijn.

Zelf doen? Kijk-eens-pappa-zonder-handen? Minzaam demonstreren Johannes en Antje dat waag­stukjes op de fiets in het circus thuishoren. Níet in de woningbouw. Niet als die eeuwenlang blijft staan en helemaal niet als je ook nog vindt dat de stad van iedereen is en niet van een enkele verlichte zelfbouwer.

De Bocht van Berckheyde is prikkelend, zeker. Duivesteijn projecteert een actuele doctrine op de bouwpraktijk van weleer. Zulke naïviteit ontneemt het zicht op de getoonde fysieke werkelijkheid als resultaat van bloed, zweet en tranen. Er bestaat een verschil tussen zelfbouw en zelfdoen. De Gouden Bocht ont­leende haar fysieke kwaliteit aan de continuering van een cultureel idee gedurende het hele realiserings­proces. Berckheyde schilderde een weldadige stad voor zelfbouwers én het stedelijke publiek.


Hans van der Heijden is architect en werkt daarnaast als publicist en docent. Over het werk van zijn bureau, Hans van der Heijden Architect, is vorig jaar het boek Street Architecture verschenen. Hij is honorary visiting professor aan de University of Liverpool en geeft les aan de Academie van Bouwkunst in Rotterdam.

Trefwoorden

zelfbouw hans van der heijden particulier opdrachtgeverschap het timmermansoog grachtengordel column

Gerelateerde nieuwsberichten

Andere nieuwsberichten

Win tickets voor filmvertoning ‘Universal Language’
Gisteren, 16:51

Archiprix 2025 kent vier winnaars en twee eervolle vermeldingen
Gisteren, 15:42

Zes nominaties voor Zoetermeerse Gemma Smid Architectuurprijs 2025
Gisteren, 14:00

Arons en Gelauff en Civic Architects presenteren ontwerp The Emerald in Bajeskwartier
Gisteren, 11:17

OVV: ontwerpfout en gebrek aan controle bij ingestorte parkeergarage
Gisteren, 11:43

Nieuwegein wist niet van veranderingen in bouw ingestorte parkeergarage
Gisteren, 10:59

Focus on Impact en Qonnected Logistics werken samen aan ontwikkeling stadslogistieke hubs
16 juni, 2:15

Utrechters zien tram Merwedelijn liefst verdiept of in tunnel
16 juni, 9:00

Voorlopig weinig hoop voor gepauzeerde infrastructuurprojecten
16 juni, 8:45

Amsterdam: per 1 juli vergunning nodig voor wonen in middenhuur
12 juni, 5:46
Ga naar het nieuws-archief
Hans van der HeijdenArchitect
ATAG Nederland
KUBUS | Specialist in BIM-software
SAPA
Reynaers Aluminium Nederland
Jansen
SAB-profiel bv
Aliplast Aluminium Systems
Kingspan Light & Air
Hagemeister GmbH & Co. KG
ALUCOBOND®
Tarkett BV
Kawneer
Grohe Nederland B.V.
Malaysian Timber Council
OCS | Office Cabling Systems
Swisspearl Nederland
Forster Nederland N.V.
VELUX Commercial Benelux B.V.
Sempergreen
Houthandel van Dam
Aluprof Nederland BV
QbiQ Wall Systems
Forbo Flooring
Schüco Nederland BV
Cedral
Sto Isoned bv
Triflex bv
Gorter Luiken BV
wienerberger
Knauf Insulation
DUCO Ventilation & Sun Control
IsoBouw Systems bv
Mview+
Rockfon (ROCKWOOL B.V.)
Gira Nederland B.V.
Kingspan Geïsoleerde Panelen
GEZE Benelux B.V.
Renson
Metaglas Groep
ABB | Busch-Jaeger
Jung | Hateha B.V.
Knauf B.V.
Saint-Gobain Building Glass Benelux
Faay Vianen B.V.
objectflor
Boon Edam Nederland B.V.
Hunter Douglas Architectural
VOLA Nederland BV
Forbo Eurocol Nederland B.V.
EQUITONE gevelpanelen
Holonite B.V.
AXOR + hansgrohe
FALK®
Tata Steel Colorcoat®
Ontwerpers
Lidmaatschappen
Nieuwsbrieven
Leveranciers
Lidmaatschappen
Adverteren

Architectenweb
Over ons
Contact

© 2002 - 2025 Architectenweb BV / Voorwaarden / Privacy / Disclaimer / Sitemap
Annuleren
OK
Sluiten
Doorgaan
Inloggen
Maak een gratis persoonlijk account aan