Hans van der Heijden
Copyright: Maarten van Haaff

Het Timmermansoog: Vak

9 juni 2020, 9:15
Soms lijkt het of de architectuur bezwijkt onder schijnvragen. Is het vak een kunstvorm, een wetenschap of sociale actie? Of misschien van alles een beetje? Het zijn niet zomaar zijnsvragen. Er spreekt een drang naar betekenisverlening uit. Ik maak me daar niet zo druk over. Architectuur wordt heus niet anders als het morgen wetenschap zou worden.

Architectuur is gewoon architectuur. Toevallig kreeg ik het proefschrift van Gerard van Zeijl over de Franse architect Jean Nicolas Louis Durand (1760-1834) in handen. Het boekje is uit 1990 en ademt de geest van die tijd. Het is geschreven in het abominabele academische Nederlands dat toen in zwang was. De premisse, Durand was geen voorbode van het modernisme, wordt oneindig opnieuw geparafraseerd. Het flodderige boekje wemelt van de tekstverwerkingsfouten, typo’s en onvolledige zinnen. Ik las het in een adem uit.

Durand werd in 1795 hoogleraar aan de Polytechnische School in Parijs. In 1805 publiceerde hij een soort collegedictaat voor zijn studenten, de Précis des leçons d'architecture données à l'École royale polytechnique. Het zou uitgroeien tot een standaardwerk. De Précis reikte de studenten een ontwerpmethode aan. Zijnsvragen en betekenisverlening werden terzijde geschoven. Het is een misverstand dat Durand met zijn rug naar het verleden stond, zo beweert Van Zeijl. Wat nieuw was, was zijn houding ten opzichte van de historie. Die verschoof van het zoeken naar de oorsprong van de architectuur, bijvoorbeeld in het Paradijs, de Renaissance of de Klassieke Oudheid, naar het verzamelen en classificeren van voorbeelden. Die konden door de architect ingezet worden om een in theorie oneindige reeks ontwerpen te maken.

Van Zeijl benadrukt de politieke context waarin de Précis ontstond. De Franse revolutie was twintig jaar oud. Architectuur was geen speeltje van de vorst, maar had de burgerlijke republiek te dienen. Durand boog zich over het programma van scholen, bibliotheken, ziekenhuizen en zelfs volkswoningen. Architectuur werd een publieke zaak die begrijpelijk en deelbaar moest zijn. Door het timpaan kregen de school en de bibliotheek grandeur. De klassieke architectuur monumenta­liseerde de burgerlijke stad.

In deze situatie kon niet vastgehouden worden aan de overleverde bouwpraktijk. Voor Durand was het vanzelfsprekend dat de economie, de beschikbaarheid van bouwstoffen en de gerationaliseerde draagconstructie het ontwerp begrensden. In de Précis staan voorbeeld­platte­gronden voor nieuwe bouwprogramma’s. Onvermijdelijk gaan die uit van bekende typen. Rasters maken combinaties en bewerkingen mogelijk. Niet langer stond het genie van de ontwerper centraal in het vak.

De actualiteit van Durands verhouding met het historische materiaal van de architectuur is opmerkelijk. Ik merk dat de belang­stel­ling voor de architectuur­geschiedenis onder architecten toeneemt. We zijn wel zo’n beetje klaar met het herkauwen van de modernistische canon, die in tijd en omvang niet al te uitgebreid is. Die nieuwe fascinatie voor de architectuurgeschiedenis ontaardt niet in connaisseurschap van de zuilenordes: architectuur wordt vooralsnog niet als dure wijn aan fijnproevers geschonken.

Een voorbeeld is de catalogus bij de tentoonstelling Haussmann, geschreven door de (praktiserende) architecten Benoit Jallon en Umberto Napolitano. Hierin wordt inzicht geboden in de ontwerpprincipes van het Parijs van tweehonderd jaar geleden door die stad op alle schalen, van straatmeubel tot stadsplan, opnieuw te tekenen. Het accommoderende vermogen van de gebouwen speelt een nadrukkelijker rol dan de betekenisverlening ervan.

Durands architectuur is door de Franse revolutie op scherp gezet. Eigenlijk had hij het al over de architectuur van de stad. Hij beschreef een vak dat ten dienste staat van het democratische publieke leven. Dat was een gedemystificeerd vak. Je kon het onderwijzen, leren en overdragen. De vakman werkte niet in achterafkamertjes en had zich te verantwoorden over zijn oplossingen in economische, constructieve en bouwmethodische zin.

Indien architecten in het hier en nu vinden dat zij terrein moeten herwinnen, bijvoorbeeld in de sociale woningbouw, dan lijkt dit rationalisme lijkt mij onverkort actueel voor hun vak. Juist nu de publieke zaak zo’n morsig imago heeft (en zelfs het democratische ideaal zo hier en daar gerelativeerd wordt), kunnen zij niet transparant genoeg zijn in de uitoefening van hun vak. Individuele genialiteit is daarvoor niet interessant. Durand laat zien dat het publiek uitgeoefende architectenvak zowel bruikbaarheid als grandeur bewerkstelligt.


Hans van der Heijden is architect en werkt daarnaast als publicist en docent. Over het werk van zijn bureau, Hans van der Heijden Architect, is vorig jaar het boek Street Architecture verschenen. Hij is honorary visiting professor aan de University of Liverpool en geeft les aan de Academie van Bouwkunst in Rotterdam.

Trefwoorden

column het timmermansoog hans van der heijden jean nicolas louis durand

Gerelateerde nieuwsberichten

Gerelateerde video's

Andere nieuwsberichten

Team aan de Schie geselecteerd voor volgende fase binnenstadscampus Erasmus MC
Gisteren, 09:34

Transformatie kantoor naar woongebouw Het Veem in Hengelo voltooid
19 juni, 3:54

Definitief ontwerp voor raadzaal gemeente Amsterdam door De Twee Snoeken
19 juni, 10:45

Voormalige telefooncentrale herbestemd tot woon-werkgebouw met optopping
18 juni, 4:15

Prominente ontwikkelaars committeren zich aan bouw biobased woningen
19 juni, 9:42

BoogieWood winnaar van de eerste Gouden Hijskraan
18 juni, 5:31

Den Haag wil eigen warmtebedrijf oprichten
18 juni, 10:09

OVV: ontwerpfout en gebrek aan controle bij ingestorte parkeergarage
17 juni, 11:43

Nieuwegein wist niet van veranderingen in bouw ingestorte parkeergarage
17 juni, 10:59

Focus on Impact en Qonnected Logistics werken samen aan ontwikkeling stadslogistieke hubs
16 juni, 2:15
Ga naar het nieuws-archief
Hans van der HeijdenArchitect
ATAG Nederland
KUBUS | Specialist in BIM-software
SAPA
Reynaers Aluminium Nederland
Jansen
SAB-profiel bv
Aliplast Aluminium Systems
Kingspan Light & Air
Hagemeister GmbH & Co. KG
ALUCOBOND®
Tarkett BV
Kawneer
Grohe Nederland B.V.
Malaysian Timber Council
OCS | Office Cabling Systems
Swisspearl Nederland
Forster Nederland N.V.
VELUX Commercial Benelux B.V.
Sempergreen
Houthandel van Dam
Aluprof Nederland BV
QbiQ Wall Systems
Forbo Flooring
Schüco Nederland BV
Cedral
Sto Isoned bv
Triflex bv
Gorter Luiken BV
wienerberger
Knauf Insulation
DUCO Ventilation & Sun Control
IsoBouw Systems bv
Mview+
Rockfon (ROCKWOOL B.V.)
Gira Nederland B.V.
Kingspan Geïsoleerde Panelen
GEZE Benelux B.V.
Renson
Metaglas Groep
ABB | Busch-Jaeger
Jung | Hateha B.V.
Knauf B.V.
Saint-Gobain Building Glass Benelux
Faay Vianen B.V.
objectflor
Boon Edam Nederland B.V.
Hunter Douglas Architectural
VOLA Nederland BV
Forbo Eurocol Nederland B.V.
EQUITONE gevelpanelen
Holonite B.V.
AXOR + hansgrohe
FALK®
Tata Steel Colorcoat®
Ontwerpers
Lidmaatschappen
Nieuwsbrieven
Leveranciers
Lidmaatschappen
Adverteren

Architectenweb
Over ons
Contact

© 2002 - 2025 Architectenweb BV / Voorwaarden / Privacy / Disclaimer / Sitemap
Annuleren
OK
Sluiten
Doorgaan
Inloggen
Maak een gratis persoonlijk account aan